Με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις γενικότερες ανακατατάξεις έληξε κι η «εποχή της αθωότητας» — η εποχή που ο πόλεμος στην Ευρώπη, οι μαζικοί βομβαρδισμοί και οι αγριότητες κατά αμάχων, θεωρείτο αδιανόητο να συμβούν, σχολιάζει ο καθηγητής διεθνών σχέσεων κ. Γιάννης Βαληνάκης, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών. Όμως συνέβησαν και μάλιστα επεκτείνονται. Με τα νέα αυτά δεδομένα μπροστά της, η χώρα μας οφείλει τάχιστα να επανεξετάσει πολλά.
Ανάμεσα στις νέες κατευθυντήριες αρχές που χρειαζόμαστε στο ρευστό διεθνές περιβάλλον που ανέτειλε, είναι η συνειδητοποίηση ότι τίποτε δεν παραχωρείται δωρεάν. Επιτακτική καθίσταται πλέον η ανάγκη να διαπραγματευόμαστε σχεδόν τα πάντα και να μην θεωρούμαστε εξ ορισμού δεδομένοι. Τίποτε δεν πρέπει να παραχωρείται αυτόματα και μάλιστα στην απλοική βάση ενός δήθεν καθωσπρεπισμού —για να γινόμαστε απλώς αρεστοί. Και τίποτε δεν πρέπει να χαρίζεται χωρίς αντάλλαγμα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Πόλεμος στην Ουκρανία: Στο στόχαστρο των ρωσικών βομβαρδισμών έπεσε στρατιωτικό εργοστάσιο στο Κίεβο
Χαρακτηριστική είναι από την τρέχουσα επικαιρότητα η περίπτωση της διαφαινόμενης επιθυμίας Σουηδίας και Φιλλανδίας να ενταχθούν με συνοπτικές διαδικασίες στο ΝΑΤΟ. Ας ξεκαθαρίσουμε εξαρχής ότι είναι κατανοητή και θεμιτή η σπουδή που τους διακατέχει να αισθανθούν ασφαλέστερες εντός του ΝΑΤΟ λόγω της υποχρέωσης αμοιβαίας συνδρομής που περιλαμβάνεται στο άρθρο 5 της Χάρτας της Συμμαχίας. Επίσης κι ότι προφανώς είμαστε αντίθετοι σε απειλές εναντίον κάθε εταίρου μας όπως αυτές που εκτοξεύονται από τη Μόσχα.
Το θέμα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα αντιλαμβάνομαι ότι η συναίνεσή μας στο εγχείρημά τους θεωρείται δεδομένη. Κάπως έτσι και το 2008 θεωρείτο δεδομένο από τις ΗΠΑ ότι η κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή θα συναινούσε (υπό την πίεση του bullying που ασκείτο πανταχόθεν) στην είσοδο της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ —για να ανακαλύψουν στο Βουκουρέστι ότι η Ελλάδα είχε το σθένος να μπλοκάρει τη διεύρυνση αυτή.
Το κρίσιμο ερώτημα λοιπόν είναι: γιατί πρέπει να σπεύσουμε να συμφωνήσουμε στη διεύρυνση του ΝΑΤΟ με νέες χώρες χωρίς καν συζήτηση των επιπτώσεων ; Οι συγκεκριμένες είναι βέβαια ευρωπαικές, δημοκρατικές, με συχνές ευαισθησίες για διεθνή δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα, συμπαθείς γενικότερα στην κοινή μας γνώμη κλπ. Όμως η συμπεριφορά τους τα τελευταία χρόνια ως εταίρων στην ΕΕ απέναντι στην Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία πολύ απέχει από την στοιχειώδη αλληλεγγύη απέναντι στην κλιμακούμενη τουρκική επιθετικότητα. Στάθηκαν συνήθως παγερά αδιάφορες στα δικά μας προβλήματα, εν μέρει γιατί έκριναν ότι θα «καταπίναμε» τις παρασπονδίες τους ως «καλοί εταίροι» —όπως και έγινε. Αντιτάχθηκαν σε κάθε διατύπωση και κάθε αίτημα που επιδίωξε να «περάσει» η Αθήνα και η Λευκωσία. Αλλά δεν τους το είπαμε ποτέ κατάμουτρα με συνέπεια να μας θεωρούν δεδομένους. Αφήνω προς στιγμή και τη γενικότερη στάση τους ως πλούσιων «φειδωλών» κρατών με τιμωρητική προκατάληψη απέναντι σε μια χώρα που εξοντώθηκε μέσα από τα μνημόνια. Φυσικά δεν ήταν οι μόνες χώρες. Αλλά αυτές έρχονται τώρα και θεωρούν μάλλον αλαζονικά ότι η θετική ψήφος μας είναι δεδομένη.
Εύλογο και θεμιτό θεωρώ σε αυτό το πλαίσιο να θέσουμε στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες το ερώτημα: Δέχεστε ότι η ασφάλεια όλων στη Συμμαχία είναι αδιαίρετη; ότι η υποχρέωση αμοιβαίας συνδρομής θα ισχύει έναντι κάθε απειλής; από όπου κι αν προέρχεται; Και κατ’ιδίαν να μας διευκρινίσουν: πως σκοπεύουν να αντιδράσουν σε περίπτωση τουρκικής επίθεσης κατά της συμμάχου Ελλάδας; Η απάντησή τους θα αξιολογηθεί από πλευράς μας και ανάλογα θα τοποθετηθούμε.
Για να διευκολύνουμε τους χειρισμούς, γιατί έτσι γίνεται η σοβαρή διπλωματία, δημόσια θα αποδώσουμε τις εύλογες επιφυλάξεις μας στα μακρά κοινά σύνορα (και το πολεμικό παρελθόν) Φιλλανδίας- Ρωσίας. Δεν είναι αμελητέο ότι η είσοδος των δυο σκανδιναβικών χωρών στη Συμμαχία εμπεριέχει κινδύνους εμπλοκής και της χώρας μας σε εχθροπραξίες στην άλλη άκρη της Ευρώπης μέσω της νατοικής ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής. Και θα τους θυμίσουμε — γιατί θα κατηγορηθούμε ως αναίσθητοι και μικροπρεπείς— ότι ακριβώς το ανάλογο σκεπτικό είχαν υιοθετήσει οι βόρειες χώρες το 1950-51 αντιδρώντας στην ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Θα τους ζητήσουμε μάλιστα ως σοφότερη λύση στήριξής τους να φέρουν το θέμα στην ΕΕ και να ζητήσουν συνδρομή βάσει του ά. 42 παρ.7 (αντίστοιχο αλλά πιο αδύναμο του ά. 5 του ΝΑΤΟ) ώστε παράλληλα να αναβαθμιστεί και το ενωσιακό σύστημα αλληλεγγύης και να αφορά όχι μόνο τη Ρωσία ή την Κίνα (βλ. όσα πρόσφατα —κακώς—συμφωνήθηκαν με την «Στρατηγική Πυξίδα»), αλλά κάθε γείτονα της ΕΕ.
Συναφές ζήτημα —για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους— είναι η γενικότερη τάση για κλιμάκωση του πολέμου ειδικά των Ανατολικοευρωπαίων και Σκανδιναβών. Ξαναλέμε, τασσόμαστε απόλυτα εναντίον παραβίασης των διεθνών συνόρων. Όλοι (σχεδόν) οι σύμμαχοι και εταίροι συμμεριζόμαστε την αρχή να απωθούνται και να τιμωρούνται οι εισβολείς ώστε να αποτραπεί παρόμοια επιθετικότητα στο μέλλον. Όμως ορισμένα κράτη γλυστρούν καθημερινά προς μια ευθεία εμπλοκή με τη Ρωσία και παράλληλα δεν φαίνεται να εκτιμούν όσους εταίρους ήδη βοηθούν πολύπλευρα καταστρέφοντας (για χάρη της Ουκρανίας) τις δικές τους οικονομίες. Όμως οι Βόρειοι μοιάζουν να έχουν θέσει ως στόχο (ρυμουλκώντας σταδιακά και τις ΗΠΑ) να εξουθενώσουν τη ρωσική επιθετικότητα στο γειτονικό έδαφος της Ουκρανίας κι όχι στο δικό τους, πιστεύοντας ότι οι ίδιες αυτές χώρες —όχι εντελώς παράλογα— είναι ο επόμενος στόχος του Πούτιν. Διαλαλώντας το «σήμερα η Ουκρανία, αύριο όλη η Ευρώπη» ακροβατούν εμπλεκόμενες σε ένα επικίνδυνο «υβριδικό πόλεμο» με παροχή φανερής και μαζικής στρατιωτικής υποστήριξης στο Κίεβο.
Για μας (και πολλές άλλες χώρες) για διάφορους λόγους ο κίνδυνος ρωσικής επίθεσης δεν τίθεται. Οι πολωνικές όμως υπερβολές θα μπορούσαν να εμπλέξουν όλη τη Συμμαχία σε υβριδικό πόλεμο ΝΑΤΟ- Ρωσίας. Παρ’όλα αυτά παρέχουμε πλήρη στήριξη στον αγώνα της Ουκρανίας και έχω προτείνει σε προηγούμενες αναλύσεις μου πώς μπορούμε να βοηθήσουμε και αποτελεσματικότερα (πχ με τους δικούς μας S-300). Όμως δεν συμπίπτουν απόλυτα τα συμφέροντά μας με τους Βόρειους ώστε να παρασυρθούμε σε πράξεις κλιμάκωσης και μάλιστα —το κυριότερο —διακινδυνεύοντας πολλά υπέρ συμμάχων που αντίστροφα δεν αναγνωρίζουν καν την επιθετικότητα Ερντογάν και ποιούν κάθε φορά την νήσσαν…Υπήρξαν παγερά αδιάφοροι στο δικό μας (και το κυπριακό) πρόβλημα ασφαλείας, την Τουρκία. Θα αποδεχθούμε άραγε το δικό τους άγχος με τους κινδύνους του, ενώ εκείνοι θα συνεχίζουν να υμνούν τον Ερντογάν;
Το λεγόμενο timing: η κατάλληλη ώρα είναι τώρα που μας χρειάζονται με αφορμή τη νατοική διεύρυνση. Υπενθυμίζω όσα είχα γράψει, προφητικά όπως αποδείχθηκε, ένα μήνα πριν την ρωσική εισβολή: ότι προληπτικά, πριν τον πόλεμο, θα έπρεπε να εξηγήσουμε ότι η αλληλεγγύη μας κατά της Ρωσίας θα δινόταν με την αντίστοιχη δέσμευση των Βόρειων για κυρώσεις κατά της Τουρκίας. Δυστυχώς συνέβη το ακριβώς αντίθετο: δεν το εξηγήσαμε προληπτικά και μισόκλεισε το παράθυρο μιας σοβαρής ευκαιρίας για χρήσιμα ανταλλάγματα. Επιπλέον αίρονται το ένα μετά την άλλο τα εμπάργκο όπλων κατά της Άγκυρας την ώρα που η ίδια η «επιτήδεια ουδέτερη» δεν συμμετέχει στις κυρώσεις κατά της Μόσχας! Κερδοσκοπεί μάλιστα επιπλέον.
Γενικότερα, η χώρα μας πρέπει να αντιληφθεί ότι κάθε διεύρυνση, είτε του ΝΑΤΟ, είτε της ΕΕ, είναι χρυσή ευκαιρία να απαιτήσει α) δεσμεύσεις απ’τους υποψήφιους (πχ. κατ’ελάχιστον ότι αναγνωρίζουν το πρόβλημά μας και δεσμεύονται να μας συνδράμουν) και β) ανταλλάγματα από τους υποστηρικτές τους.
Εδώ προκύπτουν οι διαπραγματευτικές δυνατότητες από το σενάριο μιας κυπριακής αίτησης ένταξης στη Συμμαχία που θα τάραζε τα λιμνάζοντα ύδατα. Είναι ασφαλώς ένα θέμα ταμπού για μεγάλο τμήμα της κυπριακής κοινής γνώμης που ίσως προτιμά ακόμη την «αδέσμευτη» πολιτική —την ίδια ώρα που συμμετέχει ενεργά μέσω ΕΕ στο δυτικό σύστημα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Είναι πιστεύω καιρός η χώρα μας να ξεπεράσει όσα η στρατιωτική χούντα προκάλεσε το 1974 και οδήγησαν στην τραγωδία της εισβολής, αποκτώντας δική της πολιτική για το Κυπριακό —σε συνεννόηση πάντα με τη Λευκωσία. Με τη μεγαλύτερη όμως διεθνή εμπειρία και ισχύ που έχει η Αθήνα, είναι πιστεύω καιρός να εξηγήσουμε στην Κυπριακή Δημοκρατία τα οφέλη από μια υποβολή υποψηφιότητας στο ΝΑΤΟ. Και μάλιστα ότι η ευκαιρία είναι ακριβώς τώρα! Όχι ότι η ένταξη μας εξασφαλίζει από την τουρκική απειλή. Αλλά γιατί διανοίγει ευκαιρίες.
Αναμενόμενο είναι δηλαδή ότι η Τουρκία (κυρίως) θα προβάλει βέτο απέναντι στην υποψηφιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τότε είναι ακριβώς που κατά τη διεθνή πρακτική του linkage (σύνδεσης), οι 3 υποψηφιότητες (Σουηδίας, Φιλλανδίας, Κυπριακής Δημοκρατίας) θα γίνουν «πακέτο». Ή όλες, ή καμία. Όπως κάναμε και με την αντίστοιχη ένταξη στην ΕΕ. Σε τέτοιες περιπτώσεις αρχίζει η παρασκηνιακή αναζήτηση για πιθανά ανταλλάγματα. Σε κάθε περίπτωση θα βοηθήσει να αναδείξουμε τις ομοιότητες Πούτιν και Ερντογάν και ίσως να επιβάλουμε την αποδοχή της αρχής για ίδια μέτρα και σταθμά. Αλληλεγγύη θα πρέπει να επιδεικνύεται έναντι όλων των εξωτερικών απειλών, από όποιον δηλαδή γείτονα κι αν προέρχονται. Η ασφάλεια όλων των μελών είναι αδιαίρετη. Είναι καιρός να αποδεχθούν εταίροι και σύμμαχοι ότι οι θυσίες στις οποίες αγόγγυστα υποβαλλόμαστε στηρίζοντας την Ουκρανία δεν γίνονται για να τους δούμε αύριο να αγκαλιάζουν τον μιμητή του Πούτιν.
