Συχνά ακούμε για περιπτώσεις μεγάλων σε ηλικία ανθρώπων που δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν στις σημαντικές αλλαγές και κλείνονται στον εαυτό τους. Συνταξιοδότηση, προβλήματα υγείας, απώλεια του/της συντρόφου…
Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας - στα ελληνικά η λέξη «ηλικιωμένος» παραπέμπει όχι μόνο σε ηλικία άνω των 60 αλλά και σε (μερική) ανικανότητα εξυπηρέτησης βασικών αναγκών - τείνουν να είναι πιο ευάλωτοι στις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή τους και γι' αυτό χρειάζονται υποστήριξη. Η μοναξιά καιροφυλακτεί.
«Αυτός είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας», παρατηρεί η Σαντρίν Παρί, ψυχολόγος που ειδικεύεται στο γήρας. «Ένας συνταξιούχος που δεν έχει κοινωνική αλληλεπίδραση θα βιώσει τη μοναξιά πολύ πιο έντονα από κάποιον με καλή υποστήριξη», συμπληρώνει.
Ίδια η αιτία, διαφορετικά τα συμπτώματα
Μάλιστα η μοναξιά είναι ένας παράγοντας κινδύνου για κατάθλιψη. «Οι άνθρωποι μιας ηλικίας μπορεί να έχουν τάση προς τον εθισμό, ιδιαίτερα στα φάρμακα και το αλκοόλ. Μερικές φορές, η μοναξιά είναι γεμάτη με αυτές τις ουσίες».
Τα συμπτώματα της μοναξιάς που συνοδεύεται από έλλειψη υποστήριξης ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. «Βλέπω ηλικιωμένους στον πληθυσμό των ασθενών μου που παραμένουν πολύ διακριτικοί και δεν εκφράζουν λεκτικά τη μοναξιά τους. Εξηγούν ότι δεν θέλουν να ανησυχούν ή να αποτελούν βάρος για τα παιδιά τους», συνεχίζει η Σαντρίν Παρί.
Άλλοι πάλι θα εκφράσουν τη δυσφορία τους μέσα από αυτό που αποκαλεί «αναζήτηση προσοχής»: επαναλαμβανόμενες εκκλήσεις για μικροπράγματα, διάχυτο άγχος… «Και όταν αυτό δεν είναι αρκετό, μπορεί να αναπτύξουν ψυχοσωματικές διαταραχές».
Το πιο αποκαλυπτικό σημάδι όμως είναι η απόσυρση, ορατή όταν το άτομο σταματά δραστηριότητες και συνήθειες που είχε για μεγάλο διάστημα, όπως κηπουρική, περπάτημα, εβδομαδιαία ραντεβού… «Μπορείς να είσαι μόνος αλλά πολύ απασχολημένος, αλλά όταν είσαι μόνος και πιο απασχολημένος, πρέπει να είσαι σε εγρήγορση», σημειώνει η ειδικός.
Η ζωή σαν τελετουργικό
Η ψυχολόγος εξηγεί ότι είναι κρίσιμο οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας να κρατήσουν - ή να επαναφέρουν σε περίπτωση που τον έχουν χάσει - τον ρυθμό στη ζωή τους. «Το πρώτο πράγμα που πρέπει να γνωρίζετε είναι ότι δεν πρέπει να μένετε στο κρεβάτι, ακόμα κι αν η μοναξιά σας κάνει να θέλετε να καταφύγετε εκεί, ώστε να μην χρειάζεται να ξεκινήσετε τη μέρα», τονίζει η ίδια.
Για να το πετύχουν αυτό, η Παρί προτείνει μία μέθοδο: Μετατρέψτε την καθημερινότητά σας σε τελετουργικό. «Οι ασθενείς μου κι εγώ κάνουμε σχέδια δράσης, με τουλάχιστον δύο ευχάριστες δραστηριότητες την ημέρα. Κατά κανόνα, μία μέσα στο σπίτι και μία έξω». Για παράδειγμα, διάβασμα, μουσική, μαγείρεμα ή γράψιμο στο σπίτι· περπάτημα, κηπουρική, πηγαίνοντας στην αγορά ή στη βιβλιοθήκη, συμμετέχοντας σε ένα εργαστήριο ή εθελοντισμός σε εξωτερικούς χώρους. «Η ιδέα είναι να αναζητήσετε τι είναι πραγματικά σημαντικό για εσάς».
Η ειδικός επισημαίνει ότι είναι πολύ χρήσιμο να προλάβει κανείς την απομόνωση, πριν αυτή ξεκινήσει. «Ξεκινά μόλις συνταξιοδοτηθείτε. Αυτή η σημαντική μετάβαση απαιτεί μεγάλη προσαρμογή». Η Παρί συνιστά τη διατήρηση των κοινωνικών δεσμών και την υιοθέτηση ενός σκοπού. «Η ιδέα είναι να διατηρήσετε το νόημα και τη συνοχή στη ζωή σας». Και αν η απομόνωση γίνει πηγή πόνου, μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια. «Τα καλά γηρατειά πάνε μαζί με την φροντίδα της ψυχικής υγείας», καταλήγει η ψυχολόγος.
Γραμμές επικοινωνίας και τα… παρεξηγημένα ΚΑΠΗ
Στην Ελλάδα το πρόβλημα της μοναξιάς στην τρίτη ηλικία είναι υπαρκτό, ειδικά για τους ανθρώπους που δεν έχουν επιλογή παρά να μείνουν στην πόλη μετά την συνταξιοδότηση ή την όποια άλλη μεγάλη αλλαγή στην ζωή τους.
Πάντως στην χώρα μας και άλλα μεσογειακά κράτη, σημαντική παράμετρος είναι η φροντίδα των εγγονιών που σε πολλές περιπτώσεις γίνεται δουλειά σχεδόν πλήρους απασχόλησης για παππούδες και γιαγιάδες. Αυτό ναι μεν κουράζει τα άτομα τρίτης ηλικίας αλλά ταυτόχρονα λειτουργεί θετικά ως προς τη διατήρηση ρυθμού στη ζωή τους και τείνει να απομακρύνει τον κίνδυνο της μοναξιάς και της αποξένωσης.
Όμως όπου η μοναξιά χτυπά την πόρτα, υπάρχουν διέξοδοι. Στην Ελλάδα λειτουργούν μια σειρά από τηλεφωνικές γραμμές για ηλικιωμένους, ιδιωτικές ή με πρωτοβουλία των δήμων, στις οποίες κάθε άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί για να ζητήσει βοήθεια. Οι ειδικοί επισημαίνουν πως σε καμία περίπτωση ένα τέτοιο τηλεφώνημα δεν πρέπει να εκληφθεί ως δείγμα αποτυχημένης κοινωνικής ζωής. Αντίθετα, πρόκειται για ένα πρώτο βήμα που συνεπάγεται θάρρος και όρεξη για ζωή.
Μια άλλη επιλογή είναι τα Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων, τα γνωστά και ενίοτε παρεξηγημένα ΚΑΠΗ των δήμων. Είναι αλήθεια πως σε πολλές τέτοιες δομές οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα ο κανόνας.
Σε ΚΑΠΗ όπου συμμετέχουν δραστήριοι άνθρωποι με εμπειρία στη δημιουργία κοινοτήτων, όχι μόνο υπάρχει πίεση στις υπηρεσίες για καλύτερη φροντίδα των παρεχόμενων υπηρεσιών αλλά συχνά διοργανώνονται επιμορφωτικές εκδηλώσεις, σεμινάρια για τις νέες τεχνολογίες, εκπαιδευτικές εκδρομές ενώ συχνά δε λείπει και το κέφι για μικρά γλέντια. Η παρέα είναι απαραίτητη σε όλες τις ηλικίες και υπάρχουν τρόποι να την αναζητήσουμε.
