Ύστερα από 1.372 ημέρες αιματηρής σύγκρουσης, ενός πολέμου που κάποτε παρουσιαζόταν ως μια «αστραπιαία επιχείρηση» λίγων ημερών, η προοπτική ειρήνης στην Ουκρανία παραμένει μια θολή και ασταθής υπόσχεση. Κάθε νέα διπλωματική κίνηση, όσο ηχηρή κι αν είναι, μοιάζει να χάνεται μέσα στο βάρος της πραγματικότητας.
Οι πρόσφατες επαφές ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία προκάλεσαν αναστάτωση στην ευρωπαϊκή ήπειρο, φέρνοντας ενόχληση και ψιθύρους ανησυχίας. Κι όμως, πίσω από τον θόρυβο, κανένα σταθερό μονοπάτι προς μια εκεχειρία δεν έχει ακόμη αποτυπωθεί. Κάποτε, όμως, αργά ή γρήγορα, θα προκύψει μια συμφωνία που και το Κίεβο και η Μόσχα θα μπορούν, έστω με βαριά καρδιά, να δεχτούν.
Και τότε — προειδοποιεί ο Economist — εκείνη η στιγμή θα είναι ταυτόχρονα ανάσα σωτηρίας και σπόρος νέων ταραχών. Γιατί όσο οι μάχες μαίνονται, η Ευρώπη ενώνεται από τον φόβο. Μα όταν τα όπλα σιγήσουν, οι παλιές ρωγμές απειλούν να ξανανοίξουν και μια νέα, εσωτερική ευρωπαϊκή σύγκρουση να γεννηθεί.
Η πιο ενωμένη Ευρώπη των τελευταίων δεκαετιών
Ο πόλεμος λειτούργησε σαν ηλεκτροσόκ. Η εικόνα της ρωσικής εισβολής και των μαζικών ωμοτήτων δημιούργησε μια κοινή αίσθηση ιστορικής αλλαγής από τη Σκανδιναβία έως τη Μεσόγειο.Στο εθνικό επίπεδο ξεχώρισαν στιγμές όπως η γερμανική Zeitenwende — η εγκατάλειψη δεκαετιών μεταπολεμικού πασιφισμού.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα 27 κράτη της ΕΕ: υποδέχθηκαν εκατομμύρια πρόσφυγες, έστειλαν όπλα και οικονομική βοήθεια, άνοιξαν την πόρτα στην ένταξη της Ουκρανίας, επέβαλαν 20 πακέτα κυρώσεων στη Ρωσία, συνεργάστηκαν στενά ακόμη και με το Λονδίνο.
Γιατί θα έρθουν ρήξεις
Όταν τερματιστούν οι μάχες, η κοινή ευρωπαϊκή στάση δύσκολα θα επιβιώσει. Η Ανατολική Ευρώπη θα νιώσει εκτεθειμένη. Για τις χώρες της ανατολικής πλευράς — Βαλτικές χώρες, Φινλανδία, Πολωνία θα υπάρχει πάντα η ανησυχία ότι η Ρωσία θα μπορεί να ανασυντάξει δυνάμεις. Ο ουκρανικός στρατός, που λειτουργούσε ως «ασπίδα» για την Ευρώπη, μπορεί να αποστρατευθεί.
Οι χώρες αυτές θα πιέσουν για ακόμη πιο αυστηρή στάση απέναντι στη Μόσχα. Στη Δυτική Ευρώπη, το ένστικτο θα είναι το αντίθετο. Ανακούφιση. Επιστροφή στην κανονικότητα, σταδιακή αποκάτασταση των σχέσεων με τη Ρωσία και, φυσικά, το ερώτημα: «Χρειάζεται άραγε η Ευρώπη να ξοδεύει τόσα για άμυνα;».
Ο Economist φαντάζεται κάτι τέτοιο: Γερμανικές βιομηχανίες να ζητούν φθηνότερο ρωσικό αέριο. Πολωνοί και Εσθονοί να μιλούν για «προδοσία».
Οι ρωγμές θα είναι κάθετες — όχι μόνο ανάμεσα σε χώρες, αλλά μέσα στα ίδια τα ευρωπαϊκά κοινοβούλια.
Μετανάστες, ανασυγκρότηση, διαφθορά
Η Ουκρανία, όταν τελειώσει ο πόλεμος, δεν θα είναι σε καλή κατάσταση. Και η ευρωπαϊκή στήριξη που ήταν αυτονόητη εν καιρώ πολέμου, δεν θα είναι δεδομένη εν καιρώ ειρήνης.
Τρία δύσκολα ερωτήματα θα ζητούν απάντηση: Θα πρέπει οι πρόσφυγες του 2022 να επιστρέψουν; Ποιος θα πληρώσει την ανασυγκρότηση; Η ιδέα για αξιοποίηση των 100+ δισ. παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων συναντά ήδη αμερικανικές αξιώσεις. Θα μείνει η Ουκρανία στην πορεία ένταξης στην ΕΕ;
Με σκάνδαλα διαφθοράς και με το επιχείρημα ότι «η υπόσχεση ένταξης ήταν για την τόνωση του πολεμικού ηθικού», κάποιοι θα πουν όχι.
Η σχέση Ευρώπης – Αμερικής
Ο πιο βαθύς γόρδιος δεσμός αφορά τους δεσμούς με την Ουάσιγκτον. Η συζήτηση περί «στρατηγικής αυτονομίας» — που κάποτε προωθούσε σχεδόν μόνο ο Εμανουέλ Μακρόν — σήμερα βρίσκει μεγαλύτερη απήχηση. Αλλά για την ανατολική Ευρώπη η ιδέα της απομάκρυνσης από την αμερικανική ομπρέλα παραμένει τρομακτική. Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, οι Ευρωπαίοι κάνουν υποχωρήσεις: υπέγραψαν μια άνιση εμπορική συμφωνία, ανέχτηκαν δηλώσεις όπως τον Ρούτε να αποκαλεί τον Τραμπ «Daddy», ίσως γιατί δεν υπάρχει εναλλακτική όταν η στήριξη της Ουάσιγκτον κρίνει την επιβίωση της Ουκρανίας. Όταν όμως ο πόλεμος τελειώσει, αυτή η «κατάποση της περηφάνιας» δεν θα είναι τόσο εύκολη.
Ειρήνη: λύτρωση αλλά και αρχή μιας νέας δοκιμασίας
Η ειρήνη στην Ουκρανία — όταν έρθει — θα είναι μια μεγάλη ανάσα. Αλλά, όπως προειδοποιεί ο Economist, μπορεί να ενεργοποιήσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις που ο πόλεμος είχε παγώσει. Η Ευρώπη, που έδειξε ιστορική ενότητα μπροστά στον κίνδυνο, ίσως χρειαστεί να αντιμετωπίσει τις πιο δύσκολες αποφάσεις της… όταν οι μάχες σταματήσουν
