Πρώτα ακούγεται η προειδοποίηση από τα μεγάφωνα: «Παρακαλώ την προσοχή σας. Σειρήνα αεράμυνας στην πόλη. Παρακαλώ μεταβείτε στα καταφύγια». Ακολουθεί ο βόμβος από τα ρωσικά drones που πλησιάζουν κατά εκατοντάδες, κρυμμένα πάνω από τα σύννεφα.
Λίγο μετά, ο θόρυβος των αντιαεροπορικών πυρών, οι εκρήξεις και, τέλος, οι σειρήνες των ασθενοφόρων και των πυροσβεστικών οχημάτων. Αυτή είναι η ζοφερή πραγματικότητα στο Κίεβο και σε άλλες πόλεις της Ουκρανίας, όπως σημειώνει το BBC.
Τα drones αυτά εκρήγνυνται κατά την πρόσκρουση, αποτελώντας πλέον αναπόσπαστο μέρος του σύγχρονου πολέμου – και όχι μόνο στο πεδίο της μάχης.
Υβριδικός πόλεμος στη Δυτική Ευρώπη
Μακριά από την Ουκρανία, στη Δυτική Ευρώπη, έχουν εντοπιστεί μη οπλισμένα drones να πετούν γύρω από αεροδρόμια, στρατιωτικές βάσεις και σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Πρόκειται για ενδείξεις ενός ύποπτου προγράμματος «υβριδικού πολέμου» που αποδίδεται στη Ρωσία, με στόχο τη δοκιμή της ανθεκτικότητας χωρών του ΝΑΤΟ που στηρίζουν την Ουκρανία.
Οι πρόσφατες παρατηρήσεις στην Πολωνία, αλλά και γύρω από κρίσιμες υποδομές σε Βέλγιο και Δανία, έχουν προκαλέσει ανησυχία σε αρκετές χώρες της Συμμαχίας.
Η συζήτηση για ένα πιθανό «τείχος drones» στην Ευρώπη αναδύεται πλέον ως επείγουσα – αν και τίθεται το ερώτημα πόσο απαραίτητο και πόσο ρεαλιστικό είναι.
Ένα σήμα κινδύνου για την Ευρώπη
Στις 9 Σεπτεμβρίου, περίπου 20 ρωσικά drones εισέβαλαν στην Πολωνία, αναγκάζοντας το κλείσιμο τεσσάρων αεροδρομίων. Αεροσκάφη του ΝΑΤΟ απογειώθηκαν, αρκετά drones καταρρίφθηκαν, ενώ άλλα συνετρίβησαν σκορπίζοντας συντρίμμια σε διάφορες περιοχές.
Το περιστατικό αυτό αποτέλεσε μία από τις σοβαρότερες παραβιάσεις του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Έτσι, η ιδέα ενός ευρωπαϊκού τείχους κατά των drones αποκτά νέα δυναμική.
Η μεταμόρφωση του πεδίου μάχης
Όπως εξηγεί η Katja Bego, ερευνήτρια του Chatham House, η συζήτηση αυτή οφείλεται στις πρόσφατες επιδρομές. Τα drones – ή Uncrewed Aerial Systems (UAS) – έχουν ήδη μεταμορφώσει τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου.
Στην ανατολική Ουκρανία χρησιμοποιούνται κυρίως μικρά drones μικρής εμβέλειας, περίπου 25 εκατοστών, που μεταφέρουν εκρηκτικούς μηχανισμούς. Ωστόσο, αυτά δεν αποτελούν απειλή για την υπόλοιπη Ευρώπη. Η ανησυχία προέρχεται από τα μεγαλύτερα drones με εμβέλεια άνω των 1.000 χλμ., τα οποία τροφοδοτούν τις εκκλήσεις για ένα ευρωπαϊκό τείχος προστασίας.
Η Ρωσία είχε εισαγάγει από το Ιράν το Shahed 136, αλλά πλέον παράγει τη δική της εκδοχή, το Geran 2. Μερικά από αυτά ήταν μεταξύ των drones που πέταξαν στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο.
Η πρόκληση για το ΝΑΤΟ
Το ερώτημα που τίθεται είναι: πώς θα αντιδράσει το ΝΑΤΟ σε μια μαζική επίθεση με εκατοντάδες ή χιλιάδες drones; Η αποστολή μαχητικών αεροσκαφών κάθε φορά θα ήταν εξαιρετικά δαπανηρή.
Ο André Rogaczewski, διευθύνων σύμβουλος της Netcompany, υπογραμμίζει: «Δεν είναι ούτε αποτελεσματική ούτε λογική χρήση των χρημάτων των φορολογουμένων».
Η συζήτηση για την ανθεκτικότητα της Ευρώπης απέναντι σε μια νέα μορφή πολέμου παραμένει ανοιχτή – και η απάντηση δεν είναι απλή.
Μια «πληγή» από μυστηριώδη drones
Η Ουκρανία έχει εντείνει τις επιθέσεις της με drones μακράς εμβέλειας σε ρωσικά αεροδρόμια και κρίσιμες υποδομές, όπως πετροχημικά εργοστάσια, φέρνοντας τον πόλεμο πιο κοντά στους απλούς Ρώσους πολίτες.
Παράλληλα, χρησιμοποιεί θαλάσσια drones, μη επανδρωμένα σκάφη που κινούνται στην επιφάνεια ή κάτω από αυτήν, με καταστροφικά αποτελέσματα εναντίον του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα.
Ωστόσο, κάτι πιο ανησυχητικό έχει κάνει την εμφάνισή του: η πληγή των μυστηριωδών, ανώνυμων drones που εμφανίζονται σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Εμφανίσεις σε ευρωπαϊκά αεροδρόμια
Τα drones αυτά εμφανίζονται συχνά στη μέση της νύχτας γύρω από αεροδρόμια της Ευρώπης, όπως στο κύριο αεροδρόμιο του Βελγίου κοντά στις Βρυξέλλες. Παρόμοιες παρατηρήσεις έχουν καταγραφεί σε Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Γερμανία και Λιθουανία.
Σε αντίθεση με τα αναγνωρίσιμα ρωσικά drones επίθεσης στην Ουκρανία, τα «πολιτικά drones» στη Δυτική Ευρώπη δεν φέρουν εκρηκτικά. Ωστόσο, η ανωνυμία τους καθιστά δύσκολη την απόδειξη της προέλευσης ή του χειριστή τους – ακόμη και το ενδεχόμενο εκτόξευσης από διερχόμενα πλοία παραμένει ανοιχτό.
Υποψίες και στόχοι
Οι υποψίες στρέφονται προς τη Ρωσία, με δυτικές μυστικές υπηρεσίες να εκτιμούν ότι η Μόσχα χρησιμοποιεί μεσάζοντες για την εκτόξευση drones μικρής εμβέλειας, με στόχο την πρόκληση χάους και αναστάτωσης. Το Κρεμλίνο αρνείται κάθε ευθύνη.
Το Βέλγιο αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό στόχο, καθώς φιλοξενεί την έδρα του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Euroclear, του χρηματοοικονομικού κέντρου εκκαθάρισης που διαχειρίζεται τρισεκατομμύρια δολάρια σε διεθνείς συναλλαγές.
Η συζήτηση για την αποδέσμευση περίπου 200 δισ. ευρώ από παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στο Βέλγιο, ώστε να στηριχθεί η Ουκρανία, εντείνει τις υποψίες για τη χρονική σύμπτωση των εμφανίσεων drones γύρω από τα αεροδρόμια των Βρυξελλών και της Λιέγης.
Αντιδράσεις και ανησυχίες
Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει στείλει ομάδα ειδικών στην καταπολέμηση drones από τη RAF Leeming στο North Yorkshire, για να ενισχύσει την άμυνα του Βελγίου.
Τα μυστηριώδη drones προκαλούν ανησυχία όχι μόνο για τον κίνδυνο σύγκρουσης με αεροσκάφη κατά την απογείωση και προσγείωση, αλλά και για τον κίνδυνο παρακολούθησης γύρω από στρατιωτικές βάσεις και κρίσιμες υποδομές, όπως σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Τείχος κατά των drones: η ευρωπαϊκή απάντηση
Η Ευρώπη εξετάζει την κατασκευή ενός «τείχους drones» ως απάντηση στις διασυνοριακές εισβολές. Το σχέδιο περιγράφεται ως πολυεπίπεδο αμυντικό σύστημα, που θα εκτείνεται από τις χώρες της Βαλτικής έως τη Μαύρη Θάλασσα.
Θα περιλαμβάνει ραντάρ, αισθητήρες, συστήματα παρεμβολής και όπλα για την ανίχνευση, παρακολούθηση και καταστροφή εισερχόμενων drones. Η επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Κάγια Κάλας, δήλωσε ότι το νέο σύστημα θα πρέπει να είναι πλήρως λειτουργικό έως το τέλος του 2027.
Ρεαλισμός και περιορισμοί
Οι χώρες που πιέζουν περισσότερο για την ανάπτυξη του συστήματος –όπως η Πολωνία και η Φινλανδία– είναι εκείνες που βρίσκονται πιο κοντά στη Ρωσία.
Η ερευνήτρια Katja Bego θεωρεί το τείχος απαραίτητο, αλλά τονίζει ότι οι ελλείψεις στις παραδοσιακές αντιπυραυλικές και αεροπορικές άμυνες παραμένουν σοβαρές.
Ο Robert Tollast του RUSI υποστηρίζει ότι η ιδέα ενός «αδιαπέρατου τείχους» είναι ουτοπική, αν και κατανοεί την ανάγκη για ενίσχυση της άμυνας.
Η Bego συμφωνεί: «Δεν είναι εφικτό να κατασκευαστεί ένα πλήρες τείχος. Οι διαθέσιμες τεχνολογίες δεν είναι 100% αξιόπιστες. Χρειάζεται ένας συνδυασμός μέσων που θα μπορούν να εντοπίζουν διαφορετικούς τύπους drones και να τους σταματούν».
Σταματώντας τα drones
Ο Fabian Hinz, ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών στο Λονδίνο, περιγράφει μια σειρά επιλογών για την ανίχνευση και εξουδετέρωση drones.
Οι μέθοδοι περιλαμβάνουν ακουστική ανίχνευση, αερομεταφερόμενα ραντάρ για στόχους χαμηλού ύψους, ραντάρ εδάφους για μεγαλύτερα ύψη, καθώς και οπτικά και υπέρυθρα συστήματα. Μόλις εντοπιστεί ένα drone, υπάρχουν δύο βασικές επιλογές: soft kill (εξουδετέρωση με ηλεκτρονικά μέσα) και hard kill (καταστροφή με πυρά ή πυραύλους).
Η Ρωσία και η Ουκρανία έχουν καταφέρει να παρακάμψουν τις ήπιες καταστροφές, εξοπλίζοντας τα drones με καλώδια οπτικών ινών δεκάδων χιλιομέτρων, κάτι που όμως δεν είναι εφικτό για αποστολές μεγάλης εμβέλειας.
Όσον αφορά τις σκληρές καταστροφές, οι επιλογές περιλαμβάνουν πυραύλους εδάφους-αέρος, μαχητικά αεροσκάφη, ελικόπτερα και λέιζερ. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Hinz, τα λέιζερ δεν αποτελούν το «θαυματουργό όπλο» που συχνά παρουσιάζεται.
Ο André Rogaczewski θεωρεί ότι η παρεμβολή μπορεί να είναι αποτελεσματική, αλλά τονίζει ότι ένα τείχος drones πρέπει να αντιμετωπίζει πολλαπλές αεροπορικές απειλές ταυτόχρονα.
Ένα οικονομικά αμφιλεγόμενο ζήτημα
Η πλήρης εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία συνοδεύτηκε από περιστατικά υβριδικού πολέμου: κυβερνοεπιθέσεις, εκστρατείες παραπληροφόρησης, εμπρηστικές ενέργειες, παρακολούθηση και σαμποτάζ υποβρύχιων καλωδίων.
Σε φόρουμ ασφαλείας στο Μπαχρέιν, ο ναύαρχος Τζουζέπε Κάβο Ντραγκόνε, πρόεδρος της Στρατιωτικής Επιτροπής του ΝΑΤΟ, τόνισε ότι η αεροπορική άμυνα αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα.
Τα πρώτα στάδια του ευρωπαϊκού τείχους drones αναμένεται να τεθούν σε λειτουργία τους επόμενους μήνες, ενώ η Συμμαχική Διοίκηση Μετασχηματισμού (ACT) του ΝΑΤΟ εργάζεται για μακροπρόθεσμες λύσεις.
Ο Robert Tollast επισημαίνει ότι η κύρια πρόκληση είναι η τεράστια έκταση της περιοχής που πρέπει να προστατευθεί, κάτι που απαιτεί πλήθος ραντάρ, οικονομικά αποδοτικά αναχαιτιστικά και δυνάμεις σε συνεχή ετοιμότητα. Παρά τις προσπάθειες μείωσης κόστους, το εγχείρημα παραμένει εξαιρετικά δαπανηρό.
Η χρηματοδότηση θα προέλθει πιθανότατα από κονδύλια της ΕΕ, εθνικούς προϋπολογισμούς και τόκους από παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Όπως σημειώνει η Katja Bego, όσο πιο ασφαλές θέλει να είναι το σύστημα, τόσο πιο ακριβό γίνεται.
Ο Tollast θεωρεί ότι ο στόχος του 2027 είναι υπερβολικά φιλόδοξος, αν και μεγαλύτερη προστασία μπορεί να επιτευχθεί μέχρι τότε.
«Σκοτώστε τον τοξότη, όχι το βέλος»
Η ανάπτυξη του τείχους drones συναντά συνεχώς νέες δυσκολίες, καθώς οι τεχνολογίες εξελίσσονται με ταχύτατους ρυθμούς και οι επιτιθέμενοι προσαρμόζονται. Ο Josh Burch της Gallos Technologies τονίζει ότι οποιαδήποτε άμυνα θα καταστεί γρήγορα ξεπερασμένη, καθώς οι αντίπαλοι θα συνεχίσουν να παρατηρούν, να προσαρμόζονται και να επαναλαμβάνουν.
Έτσι τίθεται το ερώτημα: μήπως αντί να χτίζουμε τείχη, πρέπει να στοχεύσουμε τις βάσεις εκτόξευσης των drones; Όπως λέει το παλιό ρητό, «πυροβόλησε τον τοξότη, όχι το βέλος».
Η Katja Bego υποστηρίζει ότι η ανθεκτικότητα είναι απαραίτητη, αλλά ακόμη καλύτερο θα ήταν να μην συμβαίνουν καθόλου τέτοιες επιθέσεις. Αυτό σημαίνει να καταστεί σαφές στη Ρωσία –ή σε οποιονδήποτε άλλον– ότι τέτοιες ενέργειες έχουν συνέπειες και κόστος.
Ωστόσο, οποιαδήποτε πρόταση για επίθεση του ΝΑΤΟ σε ρωσικούς στόχους θα οδηγούσε σε επικίνδυνη κλιμάκωση. Από την εισβολή της Ρωσίας στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η πρόκληση για το ΝΑΤΟ –και ειδικά για τις ΗΠΑ– είναι να βοηθήσει την Ουκρανία να αμυνθεί, χωρίς να εμπλακεί σε άμεσο πόλεμο με τη Ρωσία.
Η κατασκευή
