Αλλά για πολλές χώρες του αναπτυγμένου κόσμου αυτή η συρρίκνωση είναι τραυματική -και θα γίνει ακόμη χειρότερη. Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, που βασίζονται στον αυξανόμενο ενεργό πληθυσμό που στηρίζει τον μικρότερο πληθυσμό των συνταξιούχων, δεν θα είναι πλέον βιώσιμα. Οι γηράσκουσες κοινωνίες θα στερηθούν την ενέργεια και την καινοτόμο δύναμη των νέων. Η ενθάρρυνση της μετανάστευσης για την άμβλυνση των επιπτώσεων της μείωσης του ντόπιου πληθυσμού, θα επιδεινώσει ακόμη περισσότερο τις κοινωνικές εντάσεις.
Το TFR και τι δείχνει
Μεταξύ των χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), το συνολικό ποσοστό γονιμότητας (TFR, ο μέσος αριθμός παιδιών που αναμένεται να αποκτήσει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της) είναι 1,5, πολύ κάτω από το ποσοστό αντικατάστασης που είναι περίπου 2,1 παιδιά ανά γυναίκα.
Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι σχεδόν το ένα τέταρτο των χωρών του κόσμου θα δουν τον πληθυσμό τους να μειώνεται κατά μέσο όρο 14% τα επόμενα 30 χρόνια.
Μόνη εξαίρεση, το Ισραήλ. Σε πείσμα των κανόνων, το TFR του Ισραήλ αυξάνει τον πληθυσμό του κατά το μεγαλύτερο μέρος των τελευταίων 30 ετών. Ο Άλεξ Βάινρεμπ, δημογράφος στο Κέντρο Μελετών Κοινωνικής Πολιτικής Taub στο Ισραήλ, εκτιμά ότι ο δείκτης το 2023 ήταν 2,84, ενώ πέρυσι μπορεί να ανέβηκε λίγο υψηλότερα.
Ο βασικός αποτρεπτικός παράγοντας για την γέννηση νέων παιδιών ισχύει και για το Ισραήλ: το κόστος ζωής. Δεδομένου του υψηλού ποσοστού γεννήσεων, οι κρατικές δαπάνες του Ισραήλ είναι στην πραγματικότητα κάτω από τον μέσο όρο.
Τι κάνει λοιπόν την διαφορά;
Σύμφωνα με ανάλυση του Foreign Policy, το θρησκευτικό στοιχείο δεν μπορεί εύκολα να αγνοηθεί. H θρησκευτικότητα, ή η έλλειψή της, παίζει τεράστιο ρόλο στην ισραηλινή πολιτική, τον τρόπο ζωής, την εκπαίδευση και την γεωπολιτική της
Και, φυσικά, η ισραηλινοπαλαιστινιακή διαμάχη λαμβάνει ολοένα και πιο θρησκευτική χροιά.
Χαρεντί: 6,48 παιδιά ανά γυναίκα
Ο πρώτος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψιν είναι ο υπερορθόδοξος (ή Χαρέντι) πληθυσμός της χώρας, που αντιπροσωπεύει περίπου το 12 % του συνόλου. Το 2020-22 (τα τελευταία έτη για τα οποία υπάρχουν επίσημα στοιχεία), το TFR των Χαρέντι ήταν 6,48 παιδιά ανά γυναίκα – κάτι που συγκρίνεται μόνο με τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, όπου τα ποσοστά συχνά ξεπερνούν το 5 και φτάνουν το 6,64 στην περίπτωση του Νίγηρα.
Το «υπερορθόδοξο» TFR εκτοξεύτηκε τη δεκαετία του 1980, καθώς τα κρατικά επιδόματα για παιδιά έγιναν πιο γενναιόδωρα. Το υπερμεγέθες TFR της κοινότητας Χαρεντi οφείλεται κυρίως στον μοναδικό τρόπο ζωής της.
Ζουν σε μεγάλο βαθμό σε κλειστές κοινότητες που χαρακτηρίζονται από θρησκευτικό ζήλο και ένα άκαμπτο σύστημα αξιών που περιλαμβάνει την απόκτηση πολλών παιδιών.
Μείωση, γιατί οι γυναίκες δουλεύουν και οι άνδρες απλώς διαβάζουν τις γραφές
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Διπλωματική έκρηξη: Οργή στο Ισραήλ για τις δηλώσεις Σάντσεθ περί «γενοκτονίας» - Επίπληξη στον Ισπανό πρέσβη
Ακόμα κι έτσι, ο δείκτης γονιμότητας των Χαρέντι έχει μειωθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες από το ανώτατο επίπεδο του 7,3, πιθανώς επειδή, μεταξύ των πολλών ιδιαιτεροτήτων της κοινότητας, οι γυναίκες υποχρεώνονται να εργάζονται και να συντηρούν τις οικογένειές τους ενώ οι άντρες απλά διαβάζουν τις ιερές γραφές. Αυτή η επιβάρυνση κατά των γυναικών φαίνεται να έχει στατιστικές επιπτώσεις.
Οι μουσουλμάνοι άρχισαν να κάνουν λιγότερα παιδιά
Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας είναι το TFR για τους μουσουλμάνους και τις άλλες θρησκευτικές μειονότητες, οι οποίοι αποτελούν περίπου το ένα πέμπτο του ισραηλινού πληθυσμού. Το ποσοστό γονιμότητας για τις μουσουλμάνες το 2022 ήταν 2,87, σύμφωνα με κυβερνητικά στοιχεία Αλλά, το ποσοστό γεννήσεων έχει μειωθεί απότομα, ακολουθώντας τις τάσεις σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο.
Μόλις 20 χρόνια νωρίτερα, το ισραηλινό μουσουλμανικό TFR ήταν 4,55 παιδιά ανά γυναίκα. Ο συνολικός ισραηλινός εβραϊκός TFR εξακολουθεί να είναι κατά 15 % υψηλότερος από ό,τι ήταν πριν από 20 χρόνια, ενώ ο μουσουλμανικός δείκτης μειώθηκε κατά 37 %.
Συνδυασμός θρησκείας και εθνικισμού
Οι φεμινίστριες τονίζουν συχνά τις κοινωνικές πιέσεις που δέχονται οι Ισραηλινές για να κάνουν παιδιά, αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί οι πιέσεις αυτές συνεχίζουν να υφίστανται αφού έχουν υποχωρήσει σε μεγάλο βαθμό σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Η απάντηση φαίνεται να βρίσκεται στον συνδυασμό θρησκείας και εθνικισμού, ένα φαινόμενο που ο Καναδός μελετητής Κέβιν ΜακΚουίλαν έχει παρατηρήσει σε παγκόσμιο πλαίσιο.
Αυτές οι δύο δυνάμεις, λέει, είναι ιδιαίτερα ισχυρές, ιδίως αν υπάρχουν συνεχείς συγκρούσεις με άλλες εθνοθρησκευτικές ομάδες.
Ένας άλλος παράγοντας είναι η «οικογενειοκρατία» που δίνει προτεραιότητα στον κοινωνικό ρόλο της οικογένειας, σύμφωνα με την Μπάρμπαρα Σ. Όκουν, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.
Η εθνικιστική πτυχή θεωρείται αρκετά αυτονόητη. Τα χρόνια του πολέμου και το αίσθημα της ματαίωσης έχουν σφυρηλατήσει έναν ισχυρό εθνικισμό στο Ισραήλ που διατρέχει όλο το πολιτικό φάσμα.
Αλλά η Όκουν πιστεύει ότι στο ισραηλινό τοπίο, ο εθνικισμός και η θρησκεία είναι σχεδόν αδιαχώριστοι.
Η Χαμάς φούντωσε τις γεννήσεις
Επικαλούμενοι μια ελαφρά μείωση των γεννήσεων που σημειώθηκε μετά το 2018, ορισμένοι δημογράφοι είχαν αρχίσει να υποστηρίζουν ότι οι δυνάμεις του εκσυγχρονισμού είχαν επιτέλους αρχίσει να αναδύονται στο Ισραήλ. Οι Ισραηλινοί δεν ήταν πλέον απρόσβλητοι από το αυξανόμενο κόστος ζωής και τους πειρασμούς της προσωπικής αυτονομίας έναντι των απαιτήσεων της οικογενειοκρατίας.
Αλλά μάλλον μίλησαν νωρίς. Μια από τις ειρωνείες της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 στο Ισραήλ είναι ότι ενίσχυσε το αίσθημα της αβεβαιότητας και φούντωσε τις φλόγες του εθνικισμού και του κοινοτισμού. Η έκρηξη γεννήσεων μετά την 7η Οκτωβρίου μπορεί να αποδειχθεί προσωρινή – ή μπορεί κάλλιστα να συντηρηθεί από έναν αναζωογονημένο εθνικισμό.
