Σύμφωνα με μια νέα μελέτη, η απόψυξη του μόνιμου παγετού λόγω της κλιματικής αλλαγής θα μπορούσε να εκθέσει τον πληθυσμό της Αρκτικής σε πολύ μεγαλύτερες συγκεντρώσεις του αερίου ραδονίου - μιας φυσικής πηγής ακτινοβολίας - που προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα, γεγονός που προκαλεί ερωτηματικά τόσο για τα σχέδια των κρατών της Αρκτικής, όσο και για την αυξανόμενη στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή.
Ο καθηγητής Paul Glover από το Πανεπιστήμιο του Λιντς και ο συν-συγγραφέας της μελέτης προτείνει ότι ο μόνιμος παγετός λειτουργούσε ιστορικά ως προστατευτικό φράγμα, εμποδίζοντας το ραδόνιο να ταξιδέψει στην επιφάνεια και να εισέλθει σε κτίρια, κατοικίες κ.ο.κ.
Το ραδόνιο είναι ένα αόρατο, άοσμο, φυσικά ραδιενεργό αέριο, που προκαλεί περίπου έναν στους 10 θανάτους από καρκίνο του πνεύμονα και επηρεάζει τους καπνιστές πολύ περισσότερο από τους μη καπνιστές. Προκαλεί υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στις υποαρκτικές κοινότητες λόγω της επικράτησης του καπνίσματος.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο στο περιοδικό AGU Earth's Future, μοντελοποίησε την παραγωγή ραδονίου, τη ροή του μέσω του εδάφους, του μόνιμου παγετού και των κτιρίων - συμπεριλαμβανομένων εκείνων με υπόγεια και επιφανειακά υπόγεια και εκείνα που χτίζονται, πιο παραδοσιακά, σε πασσάλους. Από τη μοντελοποίηση προκύπτει ότι σε κτίρια με υπόγεια, η παρουσία ραδονίου μπορεί να αυξηθεί σε περισσότερο από 100 φορές την αρχική του τιμή για έως και επτά χρόνια, ανάλογα με το βάθος του παγώματος και το πόσο γρήγορα ξεπαγώνει.
Αυτό καταδεικνύει τη σημασία όχι μόνο διατήρησης ανέπαφου του στρώματος του μόνιμου παγετού με τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αλλά έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις για την παροχή υγείας, τους οικοδομικούς κώδικες και τις συμβουλές αερισμού.
Η παρουσία ενός στρώματος μόνιμου παγετού βρέθηκε να λειτουργεί ως φράγμα ραδονίου, μειώνοντας την επιφανειακή ακτινοβολία στο ένα δέκατο του επιπέδου υποβάθρου, αλλά αυξάνοντας τη συγκέντρωση ραδονίου πίσω από το φράγμα έως και 12 φορές. Αυτό συνέβη για ένα ευρύ φάσμα βάθους στο στρώμα του μόνιμου παγετού.
Ο καθηγητής Glover, από τη Σχολή Γης και Περιβάλλοντος στο Λιντς, δήλωσε: «Το ραδόνιο είναι γνωστό ότι είναι η δεύτερη πιο σημαντική αιτία καρκίνου του πνεύμονα μετά το κάπνισμα. έως 4,4 φορές πιο διαδεδομένο στις κοινότητες της Αρκτικής. Συνεπώς, ένα απροσδόκητο νέφος ραδονίου θα μπορούσε να αποτελεί επικίνδυνο κίνδυνο για την υγεία, εάν δεν έχει προληφθεί. Ευτυχώς, ο απλός αερισμός είναι το μόνο που απαιτείται συχνά εάν αναγνωριστεί το πρόβλημα. Εάν ο μόνιμος πάγος ήταν σταθερός, δεν θα υπήρχε λόγος ανησυχίας. Ωστόσο, είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένο ότι η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε σημαντική απόψυξη του μόνιμου παγετού, με 42% αναμενόμενη απώλεια του μόνιμου παγετού στην Αρκτική Περιφερειακή Περιοχή Μόνιμου Πάγου (ACPR) έως το 2050. Το ραδόνιο μπορεί στη συνέχεια να περάσει μέσα από το μόνιμο πάγο και να οδηγήσει σε συγκέντρωση του ραδιενεργού αερίου μέσα στα κτίρια που χρειάζονται αρκετά χρόνια για να κορυφωθούν και πολλά άλλα για να διαλυθούν».
Η δημοσίευση του The Earth's Future προτείνει ότι η απόψυξη του φράγματος του μόνιμου παγετού δεν παράγει αύξηση στο ραδόνιο σε σύγκριση με το επίπεδο υποβάθρου για τα παραδοσιακά κατασκευασμένα κτίρια στην κοινότητα της Αρκτικής. Για κτίρια με υπόγεια, η απόψυξη του μόνιμου παγετού μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα η συγκέντρωση του ραδονίου να παραμένει μεγαλύτερη από την τιμή των 200 μπεκερέλ ανά κυβικό μέτρο (Bq/m3), που πολλά έθνη χρησιμοποιούν ως κατώφλι δράσης, για έως και επτά χρόνια, ανάλογα με το βάθος του μόνιμου παγετού και το ρυθμό απόψυξη.
Ο καθηγητής Glover πρόσθεσε: «Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ξεκάθαρα ότι η κλειστή δεξαμενή ραδονίου μπορεί να απελευθερωθεί στα υπόγεια των κτιρίων για μεγάλο χρονικό διάστημα και θα παραμείνει πάνω από τα επίπεδα δράσης της ακτινοβολίας για τέσσερα έως επτά χρόνια. Δεδομένου ότι δεν υπήρξε αντιληπτό ιστορικό πρόβλημα με το ραδόνιο σε αυτές τις κοινότητες και το ίδιο το αέριο είναι μη ανιχνεύσιμο χωρίς εξειδικευμένες συσκευές, θεωρούμε ότι αυτό είναι μια σημαντική και εντελώς αποφευχθείσα απειλή για την υγεία των βόρειων κοινοτήτων».
Ο καθηγητής Glover τονίζει ότι αυτά είναι αρχικά αποτελέσματα που έπρεπε να περιλαμβάνουν πολλές υποθέσεις, κυρίως επειδή υπάρχει σημαντική έλλειψη δεδομένων σχετικά με τις πετροφυσικές ιδιότητες του αρκτικού εδάφους και του μόνιμου παγετού. Είναι πιθανό ότι το ραδόνιο θα βρει αποτελεσματικά μονοπάτια προς την επιφάνεια τόσο μέσω της προσαγωγής όσο και της διάχυσης και κατά μήκος των ζωνών προτιμησιακής απόψυξης, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του μόνιμου παγετού ξεπαγώνει πιο αργά.
Ο καθηγητής Glover είναι μέλος του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Γεωεπιστήμης, Πετροφυσικής και Γεωμηχανικής. Το έργο τους περιλαμβάνει τη θεωρία, τη μοντελοποίηση, τη μέτρηση και τις εφαρμογές γήινων υλικών και διαδικασιών. Ήταν ο ιδρυτής και ο πρώτος Πρόεδρος του τμήματος Ενέργειας, Πόρων και Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Γεωφυσικής Ένωσης.
Φράγμα στα σχέδια της Μόσχας για την Αρκτική;
Υπάρχει μια αυξανόμενη κατανόηση στη Ρωσία ότι η απόψυξη του μόνιμου παγετού αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για τις υποδομές και τη βιομηχανία και περιπλέκει τα φιλόδοξα αναπτυξιακά σχέδια της Μόσχας στην Αρκτική. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, το θέμα της υποβάθμισης του μόνιμου παγετού απουσίαζε από τα επίσημα έγγραφα πολιτικής.
Η Μόσχα σχεδιάζει τώρα να δημιουργήσει ένα νέο εθνικό σύστημα παρακολούθησης για το μόνιμο παγετό, καθώς και να τροποποιήσει δύο ομοσπονδιακούς νόμους. Μέσα σε τρία χρόνια θα δημιουργηθεί ένα δίκτυο 140 σταθμών για τη μελέτη του μόνιμου παγετού. Επιπλέον, ένα εργαστήριο για μελέτες μόνιμου παγετού - το πρώτο του είδους του στη Ρωσία - θα λειτουργήσει άμεσα στην περιοχή Yamal-Nenets. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εστίαση στη Μόσχα παραμένει στις στρατηγικές προσαρμογής και όχι σε στρατηγικές μετριασμού.
Παρά την επιδείνωση των σχέσεων Ρωσίας-Δύσης σε άλλα μέτωπα, οι αρνητικές συνέπειες της υποβάθμισης του μόνιμου παγετού συνδέουν τα κράτη της Αρκτικής. Το Αρκτικό Συμβούλιο, το κορυφαίο διακυβερνητικό φόρουμ για τις αρκτικές υποθέσεις, αποτελεί έναν ιδανικό χώρο όπου η απόψυξη του μόνιμου παγετού θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί από κοινού.
Τον Μάιο του 2021, η Ρωσία ανέλαβε την εκ περιτροπής προεδρία του Αρκτικού Συμβουλίου για διετή θητεία. Η προστασία του περιβάλλοντος και η κλιματική αλλαγή κατατάσσονται ψηλά στην ατζέντα της προεδρίας της, με ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργατική έρευνα, κάτι που ωστόσο τώρα μειώνεται δραματικά μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τις απειλές προς Φινλανδία και Σουηδία.
Κατά τη διάρκεια της προεδρίας της, η Ρωσία θα είχε την ευκαιρία να ενισχύσει την επιστημονική έρευνα και τη συνεργασία με άλλα κράτη της Αρκτικής και να αναπτύξει συλλογικές προσεγγίσεις για την εξέταση των επιπτώσεων της υποβάθμισης του μόνιμου παγετού στην περιοχή. Όπως προτείνει το Ινστιτούτο Αρκτικής, απαιτείται στενότερη αλληλεπίδραση μεταξύ των υπηρεσιών παρατήρησης καιρού μεμονωμένων κρατών της Αρκτικής, με στόχο να δημιουργηθεί τελικά ένα αποτελεσματικό παγκόσμιο σύστημα παρακολούθησης του μόνιμου παγετού, αν και πλέον η συμμετοχή της Ρωσίας σε μια τέτοια υποδομή παραμένει αμφίβολη.
Το Κρεμλίνο ήδη αναγνωρίζει ότι η απόψυξη του μόνιμου παγετού μπορεί να έχει καταστροφικές οικονομικές αλλά και περιβαλλοντικές συνέπειες. Αν και η Μόσχα επιδιώκει ήδη μέτρα προσαρμογής για τις επιπτώσεις της απόψυξης του μόνιμου παγετού, οι στόχοι μείωσης των εκπομπών της δεν έχουν φιλοδοξία. Αυτό αποτελεί παγκόσμια ανησυχία και θα χρειαστεί ουσιαστική μείωση των εκπομπών, εάν υπάρχει ελπίδα διατήρησης των περιοχών με μόνιμο πάγο και αποτροπής της διέλευσης των σημείων ανατροπής.
Επιπλέον, η βελτιωμένη ανταλλαγή δεδομένων και η επιστημονική συνεργασία μεταξύ των κρατών της Αρκτικής, ειδικά σε λύσεις μηχανικής, θα βοηθήσουν στην πρόβλεψη και τη συλλογική διαχείριση των κινδύνων. Αν και η επιστημονική κοινότητα παραμένει ανήσυχη, η ουσιαστική δράση μπορεί να βοηθήσει να σταματήσει το κύμα απόψυξης και να μετριάσει τις στρατηγικές ανησυχίες της Μόσχας για την περιοχή.
Είναι έτοιμοι οι στρατοί στην Αρκτική για τις συνέπειες;
Οι εντάσεις αυξάνονται στην περιοχή της Αρκτικής εδώ και χρόνια, καθώς τα έθνη διεκδικούν αξιώσεις για ναυτιλιακές διαδρομές και ενεργειακά αποθέματα που ανοίγουν ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Τώρα, με τη μετατόπιση της γεωπολιτικής τάξης μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο ανταγωνισμός για την κυριαρχία και τους πόρους στην Αρκτική θα μπορούσε να ενταθεί.
Στη δυτική ακτή της Αλάσκας, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση επενδύει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να επεκτείνει το λιμάνι στο Nome, το οποίο θα μπορούσε να μετατραπεί σε κόμβο βαθέων υδάτων που θα εξυπηρετεί σκάφη της ακτοφυλακής και του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ που πλέουν στον Αρκτικό Κύκλο. Το Λιμενικό Σώμα αναμένει να αναπτύξει τρία νέα παγοθραυστικά — αν και η Ρωσία έχει ήδη περισσότερα από 50 σε λειτουργία.
Και ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταγγείλει την στρατιωτική επέκταση της Ρωσίας στην Αρκτική, το Πεντάγωνο έχει τα δικά του σχέδια να αυξήσει την παρουσία και τις δυνατότητές του, εργαζόμενο για την ανοικοδόμηση των δεξιοτήτων στον κρύο καιρό που παραμελήθηκαν κατά τη διάρκεια δύο δεκαετιών πολέμου στο Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Η Πολεμική Αεροπορία μετέφερε δεκάδες μαχητικά αεροσκάφη F-35 στην Αλάσκα, ανακοινώνοντας ότι η πολιτεία θα φιλοξενήσει «πιο προηγμένα μαχητικά από οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία στον κόσμο». Ο Στρατός κυκλοφόρησε πέρυσι το πρώτο του στρατηγικό σχέδιο για την «Ανάκτηση της Αρκτικής Κυριαρχίας». Οι προετοιμασίες, ωστόσο, είναι δαπανηρές τόσο σε πόρους όσο και σε προσωπικό.
Η Ρωσία, της οποίας η ανατολική ηπειρωτική χώρα βρίσκεται μόλις 55 μίλια κατά μήκος του Βερίγγειου Στενού από την ακτή της Αλάσκας, εδώ και χρόνια έχει δώσει προτεραιότητα σε μια διευρυμένη παρουσία στην Αρκτική ανακαινίζοντας αεροδρόμια, προσθέτοντας βάσεις, εκπαίδευση στρατευμάτων και αναπτύσσοντας ένα δίκτυο στρατιωτικών αμυντικών συστημάτων στα βόρεια σύνορα.
Με το θερμαινόμενο κλίμα να συρρικνώνει τον θαλάσσιο πάγο στην περιοχή, τα πολύτιμα αποθέματα ψαριών μετακινούνται προς τα βόρεια, ενώ τα σπάνια ορυκτά και τα σημαντικά αποθέματα ορυκτών καυσίμων της Αρκτικής γίνονται όλο και περισσότερο στόχος για εξερεύνηση. Η κίνηση των σκαφών αναμένεται να αυξηθεί τόσο από το εμπόριο όσο και από τον τουρισμό.
Για αιώνες, τα απέραντα ύδατα της υπεράκτιας Αρκτικής ήταν σε μεγάλο βαθμό μια νεκρή γη κλεισμένη από πάγο, της οποίας τα ακριβή εδαφικά όρια - που διεκδικούν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, ο Καναδάς, η Νορβηγία, η Δανία και η Ισλανδία - παρέμεναν άστατα. Αλλά καθώς το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων έχει ανοίξει νέους ναυτιλιακούς δρόμους και καθώς τα έθνη κοιτάζουν τα τεράστια αποθέματα υδρογονανθράκων και ορυκτών κάτω από τον βυθό της Αρκτικής, οι περίπλοκες συνθήκες, οι αξιώσεις και οι οριακές ζώνες που διέπουν την περιοχή έχουν κλιμακωθεί σε νέες διαφωνίες.
Ο Καναδάς και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν κατέληξαν ποτέ σε συμφωνία σχετικά με το καθεστώς του Βορειοδυτικού Περάσματος μεταξύ του Βόρειου Ατλαντικού και της Θάλασσας Μποφόρ. Η Κίνα, επίσης, εργάζεται για να εδραιώσει μια βάση, δηλώνοντας τον εαυτό της «σχεδόν αρκτικό κράτος» και συνεργαζόμενη με τη Ρωσία για την προώθηση της «αειφόρου» ανάπτυξης και της διευρυμένης χρήσης των εμπορικών οδών της Αρκτικής.
Η Ρωσία έχει καταστήσει σαφές ότι σκοπεύει να ελέγξει τη λεγόμενη διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας στα ανοικτά της βόρειας ακτής της, μια διαδρομή που μειώνει σημαντικά τη ναυτιλιακή απόσταση μεταξύ Κίνας και Βόρειας Ευρώπης. Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν καταγγείλει ότι η Ρωσία απαιτεί παράνομα από άλλα έθνη να ζητήσουν άδεια να περάσουν και απειλεί να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία για να βυθίσει πλοία που δεν συμμορφώνονται.
Η αυξανόμενη στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή της Αρκτικής επιταχύνει την απόψυξη του παγετού και αναπόφευκτα την απελευθέρωση του προαναφερθέντος ραδονίου, αλλά και πιθανώς και άλλων αερίων, μικροοργανισμών και δυνητικών απειλών, τόσο για τους τοπικούς πληθυσμούς, όσο και για το ίδιο το στρατιωτικό προσωπικό.
Καθώς τα τελευταία έτη το γεωπολιτικό ενδιαφέρον για την Αρκτική αυξάνεται και η συσσώρευση στρατευμάτων εντείνεται έτος με το έτος, δεν φαίνεται τα επιτελεία των εμπλεκόμενων χωρών να έχουν δημιουργήσει αντίμετρα για τις δυνητικά επικίνδυνες συνέπειες για τις οποίες προειδοποιούν οι επιστήμονες.
