Ένα ψηφιακό Σιδηρούν Παραπέτασμα μοιάζει να απλώνεται στη Ρωσία καθώς ο Βλαντιμίρ Πούτιν πασχίζει να κρατήσει τους πολίτες του μακριά από τις πληροφορίες για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Έχοντας ήδη μπλοκάρει Facebook και Twitter, το Κρεμλίνο ανακοίνωσε την Παρασκευή την τελευταία του κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση: το μπλοκάρισμα και του Instagram.
Παρά τις προσπάθειες, ωστόσο, του Πούτιν να ελέγξει τα κοινωνικά μέσα και την έξωθεν πληροφόρηση, όλο και περισσότεροι Ρώσοι χρήστες του internet εμφανίζονται αποφασισμένοι να παρακάμψουν τους περιορισμούς του Κρεμλίνου.
Για να το πετύχουν, στρέφονται σε εξειδικευμένη τεχνολογία που χρησιμοποιείται ευρέως σε άλλες χώρες με περιορισμένες online ελευθερίες, όπως η Κίνα και το Ιράν, σύμφωνα με το CNNi.
Οι ειδικοί στα ψηφιακά δικαιώματα υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν μπορεί να πυροδότησε κατά λάθος μια τεράστια, μόνιμη αλλαγή στην ψηφιακή κληρονομιά στη Ρωσία, η οποία θα λειτουργήσει ενάντια στο καθεστώς για χρόνια.
Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, οι Ρώσοι καταφεύγουν στα virtual private networks (VPNs) και κρυπτογραφημένες εφαρμογές μηνυμάτων, δύο εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πρόσβαση σε μπλοκαρισμένες ιστοσελίδες όπως το Facebook ή ειδήσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία, που δεν υπόκεινται στους νέους δρακόντιους νόμους των ρωσικών Αρχών.
Ραγδαία αύξηση στα downloads
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας του Φεβρουαρίου, οι Ρώσοι χρήστες κατέβασαν τις πέντε βασικές εφαρμογές VPN του Apple και του Google συνολικά 2,7 εκατομμύρια φορές, δηλαδή τριπλάσιες σε σχέση με μια εβδομάδα πριν, σύμφωνα με την ερευνητική εταιρεία SensorTower.
Τα στοιχεία συμφωνούν με αναφορές ορισμένων παρόχων VPN. Η Proton με έδρα την Ελβετία, για παράδειγμα, δήλωσε στο CNNi ότι έχει δει μια αύξηση 1.000% στις εγγραφές από τη Ρωσία αυτόν τον μήνα.
Τα VPN είναι μόνο ένας τύπος εφαρμογών που βλέπουν αλματώδη αύξηση στη Ρωσία. Από την 1η Μαρτίου, διάφορες υπηρεσίες μηνυμάτων όπως το Messenger της Meta και το WhasApp βλέπουν μια σταδιακή αύξηση στην κυκλοφορία τους.
Αλλά ίσως η ταχύτερα αναπτυσσόμενη εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων στη Ρωσία μπορεί να είναι η κρυπτογραφημένη εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων Signal. Σύμφωνα με την SensorTower, το Signal κατέβηκε 132.000 φορές στη χώρα την περασμένη εβδομάδα, αύξηση άνω του 28% από την προηγούμενη εβδομάδα. Η ρωσική διαδικτυακή κίνηση προς τη Signal έχει σημειώσει «σημαντική ανάπτυξη» από την 1η Μαρτίου, δήλωσε η Cloudflare στο CNNi.
Τις τελευταίες εβδομάδες, οι Ρώσοι χρήστες του διαδικτύου φαίνεται επίσης να έχουν αυξήσει την εξάρτησή τους από το Tor, μια υπηρεσία που ανωνυμοποιεί την περιήγηση στο Διαδίκτυο κρυπτογραφώντας την κίνηση ενός χρήστη και μεταφέροντάς την, μέσω πολλών διακομιστών, σε όλο τον κόσμο. Ξεκινώντας την ημέρα της εισβολής στην Ουκρανία, η σελίδα μετρήσεων του Tor υπολόγιζε ότι χιλιάδες περισσότεροι Ρώσοι χρήστες είχαν πρόσβαση στον Ιστό μέσω μυστικών διακομιστών συνδεδεμένων στο αποκεντρωμένο δίκτυο του Tor.
Οι χρήστες Tor δέχτηκαν την Τρίτη μια χείρα βοηθείας από το Twitter, καθώς το κοινωνικό δίκτυο -το οποίο έχει μερικώς αποκλειστεί στη Ρωσία μετά την εισβολή- πρόσθεσε τη δυνατότητα πρόσβασης στην πλατφόρμα του μέσω ενός εξειδικευμένου ιστότοπου σχεδιασμένου για χρήστες Tor. Το Facebook, από την πλευρά του, έχει τον δικό του ιστότοπο Tor από το 2014.
Και το Lantern, ένα εργαλείο peer-to-peer που δρομολογεί την κυκλοφορία του Διαδικτύου γύρω από κυβερνητικά τείχη προστασίας, άρχισε να βλέπει περισσότερες λήψεις από τη Ρωσία πριν από περίπου δύο μήνες.
Το Lantern έχει σημειώσει αύξηση 2.000% στις λήψεις μόνο από τη Ρωσία τους τελευταίους δύο μήνες, με την υπηρεσία να αυξάνεται από 5.000 μηνιαίους χρήστες στη Ρωσία σε περισσότερους από 120.000. Συγκριτικά, είπε ο Meinrath, το Lantern έχει από 2 έως 3 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως, κυρίως στην Κίνα και το Ιράν.
Οι πιο δεινοί γνώστες της τεχνολογίας και οι χρήστες που έχουν επίγνωση της ιδιωτικότητας ξέρουν πώς να συνδυάζουν πολλά εργαλεία μαζί για να μεγιστοποιήσουν την προστασία τους — για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας το Lantern για να ξεπεράσουν τα κυβερνητικά μπλοκ ενώ χρησιμοποιούν επίσης το Tor για να ανωνυμοποιήσουν τη δραστηριότητά τους.
Ο πόλεμος στην εποχή της πληροφορίας
Η αυξανόμενη χρήση αυτών των εργαλείων γίνεται την ώρα που χιλιάδες άνθρωποι συλλαμβάνονται στη Ρωσία επειδή διαμαρτύρονται για τον πόλεμο στην Ουκρανία ενώ η ρωσική κυβέρνηση ψηφίζει όλο και πιο αυστηρούς νόμους κατά αυτών που το Κρεμλίνο θεωρεί «ψευδείς» πληροφορίες για τον πόλεμο.
Η Natalia Krapiva, δικηγόρος στην ομάδα ψηφιακών δικαιωμάτων Access Now, λέει ότι ορισμένοι Ρώσοι χρήστες του Διαδικτύου χρησιμοποιούν ασφαλή εργαλεία επικοινωνίας εδώ και χρόνια, καθώς η ρωσική κυβέρνηση άρχισε να περιορίζει τις ελευθερίες του Διαδικτύου πριν από περισσότερο από μια δεκαετία.
Στο παρελθόν, η ρωσική κυβέρνηση προσπάθησε να αποκλείσει παρόχους Tor και VPN, προσθέτει. Αλλά χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, λόγω του ανοιχτού, αποκεντρωμένου σχεδιασμού του Tor. Αυτό που αντιμετωπίζει τώρα η Ρωσία είναι ένα εντεινόμενο παιχνίδι γάτας - ποντικιού, καταλήγει.
Όμως, ενώ ο Πούτιν μπορεί να μην είναι σε θέση να κλείσει εντελώς τις τεχνολογίες που είναι ανθεκτικές στη λογοκρισία, οι υποστηρικτές του Κρεμλίνου μπορούν ακόμα να προσπαθήσουν να τις σύρουν σε έναν πόλεμο πληροφοριών εμποδίζοντας την επέκτασή του.
Κι όσο οι χρήστες που προσπαθούν να παρακάμψουν τους περιορισμούς του Κρεμλίνου περιορίζονται σε χιλιάδες και όχι σε εκατομμύρια, ο Πούτιν θα μπορεί εξακολουθεί να κυριαρχεί στον χώρο των πληροφοριών εντός της χώρας.
