"Η Αμερική μόλις πέρασε την δική της κρίση του Σουέζ", σχολίασε ένα μέλος της ιρανικής αντιπροσωπείας στις συνομιλίες για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα στη Βιέννη, σχετικά με την πτώση του Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν, "αλλά δεν την έχει δει ακόμα".
Δεν είναι μόνο η πτώση της Καμπούλ.
Το 2021, όπως αναφέρει ο αναλυτής David Hearst, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν θερίζει πραγματικά μια πικρή συγκομιδή από τα στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής τεσσάρων προκατόχων του. Καθώς ήταν αντιπρόεδρος ενός εξ αυτών, του Μπαράκ Ομπάμα, δυσκολεύεται να το δει και αυτό. Οι σπόροι για κάθε μία από τις σημαντικότερες ζώνες παγκόσμιας σύγκρουσης μετά - το Αφγανιστάν, την Ουκρανία, την Ταϊβάν και το Ιράν φυτεύτηκαν πριν από πολύ καιρό.
Δεν είναι μόνο η πτώση της Καμπούλ. Αυτό που συνέβη φέτος ήταν κάτι όχι λιγότερο από τρεις δεκαετίες αδέξιας παγκόσμιας διακυβέρνησης των ΗΠΑ.
Κάθε πρόεδρος των ΗΠΑ στη μετασοβιετική περίοδο μοιραζόταν την πεποίθηση ότι είχε την απόλυτη εξουσία. Δεν υπήρχε κάτι που έπρεπε να μοιραστεί στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ήταν ο αρχιστράτηγος της μεγαλύτερης, καλύτερα εξοπλισμένης και πιο κινητής ένοπλης δύναμης στον κόσμο, μιας δύναμης που μπορούσε να οργανώσει επιθέσεις με καταστροφική ακρίβεια. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ ελέγχει 750 στρατιωτικές βάσεις σε 80 διαφορετικές χώρες. Είχε επίσης τη μεγαλύτερη τσέπη, το ισχυρότερο νόμισμα, οπότε, ergo, μπορούσε πλέον να θέτει τους κανόνες.
Τι θα μπορούσε να πάει στραβά;
Με αυτή την πεποίθηση προέκυψαν δύο υποθέσεις που αποδείχθηκαν μοιραία λανθασμένες: ότι το μονοπώλιο των ΗΠΑ στη χρήση βίας θα διαρκούσε για πάντα - έληξε με την επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία - και ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να συνεχίσουν να επιβάλλουν μια παγκόσμια τάξη που βασίζεται σε "κανόνες" - εφόσον συνέχιζαν να θέτουν τους κανόνες. Ο Μπάιντεν έθαψε αθόρυβα και τις δύο υποθέσεις, παραδεχόμενος ότι οι μεγάλες δυνάμεις θα αναγκαστούν να "διαχειριστούν" τον ανταγωνισμό τους για να αποφύγουν συγκρούσεις που κανείς δεν μπορεί να κερδίσει.
Η θεωρία της αιτίας και του αποτελέσματος
Οι μεγάλες συγκρούσεις, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν μάχες με τανκς που δεν έχουν ξαναγίνει από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως η Ουκρανία, δεν συμβαίνουν έτσι απλά.
Υπάρχει αιτία και αποτέλεσμα. Η αιτία ήταν η μονομερής αλλά τότε μη αμφιλεγόμενη απόφαση να επεκταθεί το ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά τη δεκαετία του 1990, εγκαταλείποντας το μοντέλο μιας σε μεγάλο βαθμό αποστρατιωτικοποιημένης και χωρίς πυραύλους Ανατολικής Ευρώπης που είχε συζητηθεί με τον πρόεδρο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μια δεκαετία νωρίτερα.
Αυτό έγινε για να δοθεί νέο νόημα στο ΝΑΤΟ, ένα στρατιωτικό σύμφωνο του οποίου ο σκοπός πέθανε όταν πέθανε και ο εχθρός του. Πλήρεις ανοησίες ειπώθηκαν για το ΝΑΤΟ που "τσιμεντάρει" τη δημοκρατία στην Ανατολική Ευρώπη, εγγυώμενο την ανεξαρτησία της από τη Μόσχα. Αλλά θυμηθείτε το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Ήταν θριαμβευτικό. Όχι μόνο ο καπιταλισμός ήταν το μόνο οικονομικό σύστημα που είχε απομείνει, αλλά η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία του ήταν η μόνη μάρκα που άξιζε να προωθηθεί.
Οι Αμερικανοί στη Μόσχα - εκείνη την εποχή - δεν ασχολήθηκαν πολύ με το τι σκέφτονταν ή τι έκαναν οι οικοδεσπότες τους. Η Ρωσία έγινε άσχετη με τη διεθνή σκηνή. Αμερικανοί σύμβουλοι καυχιόντουσαν ότι έγραφαν τα διατάγματα που εξέδιδε ο Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν. Και ο Γέλτσιν ανταπέδωσε τη χάρη παραδίδοντας τα σχέδια του τελευταίου ρωσικού άρματος μάχης και το διάγραμμα καλωδίωσης των κοριών που είχε τοποθετήσει η KGB στα τσιμεντένια θεμέλια μιας επέκτασης που χτιζόταν στην αμερικανική πρεσβεία.
Για τους Ρώσους εθνικιστές, αυτό δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια πράξη προδοσίας. Αλλά οι πόρτες ήταν τόσο ανοιχτές προς τη Δύση που κυριολεκτικά που περνούσαν οι πάντες από μέσα τους - πυρηνικοί επιστήμονες, μηχανικοί πυραύλων, η αφρόκρεμα της KGB και βαλίτσες γεμάτες μετρητά. Από πού νομίζετε ότι πήραν τα χρήματά τους οι Ρώσοι που εγκαταστάθηκαν στο Χάιγκεϊτ του Βόρειου Λονδίνου, ή στα Χάμπτονς του Λονγκ Άιλαντ, ή στην Κύπρο, ή στο Ισραήλ;
Για ένα διάστημα, ακόμη και η λέξη "Δύση" έπεσε από το ρωσικό πολιτικό λεξιλόγιο, επειδή οι νέοι Ρώσοι νόμιζαν ότι μόλις είχαν ενταχθεί σε αυτήν.
Ουκρανία, το θύμα της Δύσης
Ο πρώτος πρεσβευτής των ΗΠΑ στη νεοσύστατη Ρωσική Ομοσπονδία, ο Ρόμπερτ Στράους, πέρασε περισσότερο χρόνο υπερασπιζόμενος τα όσα συνέβησαν στο Κρεμλίνο παρά στον Λευκό Οίκο. Οι δυτικές πρεσβείες έγιναν εκφραστές μιας Ρωσίας που νόμιζαν ότι πλέον τους ανήκε.
Ο Στράους υποβάθμισε τις πρώτες αναφορές για την άνοδο του ρωσικού μαφιόζικου κράτους, ως απλή παραφιλολογία.
Ο Μπιλ Κλίντον και ο Τόνι Μπλερ ήταν εξίσου αδιάφοροι για το τι έκαναν στη Ρωσία.
Ο ρωσικός στρατός ήταν "ένα αστείο". Όταν οι Ρώσοι έστειλαν τις τεθωρακισμένες φάλαγγες τους στο Γκρόζνι τον Δεκέμβριο του 1994, η Δύση πίστευε ότι θα μπορούσε να σταματήσει από μικρές ομάδες αποφασισμένων Τσετσένων- οι πιλότοι τους είχαν μόνο τρεις ώρες πτήσης κάθε μήνα: οι φρεγάτες τους έπλεαν σε ζευγάρια - η μία για περιπολία, η δεύτερη για να ρυμουλκήσει την πρώτη όταν χάλασε- τα υποβρύχια τους βυθίστηκαν.
Και έτσι το ΝΑΤΟ προωθήθηκε προς τα ανατολικά.
Κανείς δεν πίστεψε τότε το επιχείρημα ότι το μόνο που θα έκανε το ΝΑΤΟ ήταν να σπρώξει τη γραμμή αντιπαράθεσης προς τα ανατολικά. Οι εκκλήσεις της Ρωσίας να διαπραγματευτεί μια αρχιτεκτονική ασφάλειας για την Ανατολική Ευρώπη έπεσαν στο κενό. Δεν πέφτουν στο κενό τώρα, με 90.000 Ρώσους στρατιώτες συγκεντρωμένους στα σύνορα της Ουκρανίας.
Το θύμα αυτής της χονδροειδούς πράξης δυτικής βλακείας ήταν η Ουκρανία, η οποία για την πρώτη τουλάχιστον δεκαετία μετά την πτώση των Σοβιέτ είχε επιβιώσει ανέπαφη και σε μεγάλο βαθμό ειρηνικά. Γύρω της μαίνονταν εμφύλιοι πόλεμοι, αλλά η ίδια η Ουκρανία διατήρησε την πολιτική και κοινωνική της ενότητα παρά το γεγονός ότι αποτελούνταν από πολύ διαφορετικές κοινότητες. Με εξαίρεση τη Δυτική Ουκρανία, η οποία δεν ξέχασε ποτέ ότι είχε καταληφθεί από τους Μπολσεβίκους από την καταρρέουσα αυστροουγγρική αυτοκρατορία, οι ρωσόφωνοι και οι ουκρανόφωνοι ζούσαν ειρηνικά.
Τώρα είναι διαιρεμένη για πάντα, φοβισμένη από έναν εμφύλιο πόλεμο από τον οποίο δεν θα συνέλθει ποτέ. Η Ουκρανία δεν θα ανακτήσει ποτέ τη χαμένη της ενότητα, και γι' αυτό οφείλονται τόσο οι Βρυξέλλες όσο και οι ''νταήδες'' από τη Μόσχα.
Ο νέος ψυχρός πόλεμος
Υπάρχει και η Κίνα. Η στροφή προς τα ανατολικά σίγουρα δεν σήμαινε να τελειώσει ένας Ψυχρός Πόλεμος και να ξεκινήσει ένας νέος με την Κίνα, αλλά και αυτό συμβαίνει αναπόφευκτα. Ο Μπάιντεν δεν μπορεί να αποφασίσει αν πρέπει να κατευνάσει τον Κινέζο πρόεδρο Σι ή να τον αντιμετωπίσει, αλλά το να κάνει το καθένα διαδοχικά δεν θα λειτουργήσει.
Για να πάρετε μια ιδέα του τι αισθάνεται η ηπειρωτική Κίνα όταν βρετανικά πολεμικά πλοία πλέουν μέσα από τα Στενά της Ταϊβάν, πώς θα αντιδρούσε η Βρετανία αν κινεζικά πολεμικά πλοία εμφανίζονταν στη Θάλασσα της Ιρλανδίας και έπλεαν μεταξύ Σκωτίας και Βόρειας Ιρλανδίας;
Το παιχνίδι της "διαχείρισης" του ανταγωνισμού έχει ανθρώπινες συνέπειες εξίσου καταστροφικές με τον θριαμβευτισμό των υπερδυνάμεων της δεκαετίας του 1990, και αυτές παρατηρούνται σήμερα στο Αφγανιστάν. Το Αφγανιστάν του ανατραπέντος Αφγανού προέδρου Ασράφ Γάνι ήταν πραγματικά ένα «πουκάμισιο αδειανό», μια πρόσοψη ανεξάρτητης κρατικής οντότητας.
Οι εκπληκτικοί 300.000 στρατιώτες και στρατιώτισσες στα βιβλία της κυβέρνησής του δεν υπήρχαν. "Στρατιώτες φαντάσματα" προστέθηκαν στους επίσημους καταλόγους, ώστε οι στρατηγοί να τσεπώνουν τους μισθούς τους, δήλωσε στο BBC ο πρώην υπουργός Οικονομικών του Αφγανιστάν Χαλίντ Παγιέντα. Η μαύρη τρύπα των οικονομικών του πρώην διεφθαρμένου καθεστώτος ήταν ένα ανοιχτό μυστικό πολύ πριν ο Μπάιντεν ορίσει ημερομηνία αποχώρησης.
Μια έκθεση για τον ειδικό γενικό επιθεωρητή των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν (SIGAR) προειδοποίησε το 2016: "Ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες ούτε οι Αφγανοί σύμμαχοί τους γνωρίζουν πόσοι Αφγανοί στρατιώτες και αστυνομικοί υπάρχουν στην πραγματικότητα, πόσοι είναι πράγματι διαθέσιμοι για υπηρεσία ή, κατ' επέκταση, την πραγματική φύση των επιχειρησιακών τους δυνατοτήτων".
Τώρα που η κάνουλα της αμερικανικής βοήθειας έχει κλείσει, το Αφγανιστάν βρίσκεται στα πρόθυρα ενός εθνικού λιμού. Αλλά, απίστευτα, οι ΗΠΑ κατηγορούν για την κατάσταση αυτή τους Ταλιμπάν. Παρακρατούν τα χρήματα με αφορμή τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις νυχτερινές εκδικητικές δολοφονίες πρώην κρατικών υπαλλήλων ή την καταστολή της εκπαίδευσης των γυναικών.
Μεγάλο μέρος των περιουσιακών στοιχείων της κεντρικής τράπεζας του Αφγανιστάν ύψους 10 δισ. δολαρίων είναι σταθμευμένα στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων 1,3 δισ. δολαρίων σε αποθέματα χρυσού στη Νέα Υόρκη. Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ χρησιμοποιεί αυτά τα χρήματα ως μοχλό πίεσης προς τους Ταλιμπάν για τα δικαιώματα των γυναικών και το κράτος δικαίου. Χορήγησε άδεια στην κυβέρνηση των ΗΠΑ και στους εταίρους της να διευκολύνουν την ανθρωπιστική βοήθεια και έδωσε στην Western Union την άδεια να ξαναρχίσει να επεξεργάζεται προσωπικά εμβάσματα από μετανάστες στο εξωτερικό.
Όμως οι ΗΠΑ δεν λογοδοτούν στον εαυτό τους για το γεγονός ότι καλλιέργησαν ένα κράτος που δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τα χρήματα που τώρα παρακρατούν. Οι ΗΠΑ έχουν άμεση ευθύνη για τον λιμό που λαμβάνει χώρα τώρα στο Αφγανιστάν. Η παρακράτηση χρημάτων από τους Ταλιμπάν επειδή κατέλαβαν την εξουσία στρατιωτικά, αντί να διαπραγματευτούν την επανείσοδό τους με άλλους Αφγανούς πολέμαρχους, είναι επίσης κάπως λεπτή.
Ίδια ιστορία
Οι Ταλιμπάν μπήκαν στην Καμπούλ χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός, επειδή όλα κατέρρευσαν μπροστά τους. Η ταχύτητα της κατάρρευσης των αφγανικών δυνάμεων αιφνιδίασε τους πάντες - ακόμη και την Πακιστανική Υπηρεσία Πληροφοριών (ISI), η οποία κατηγορείται από την Ινδία και τις δυτικές κυβερνήσεις ότι διευθύνει το δίκτυο Haqqani των Ταλιμπάν. Η μόνη χώρα που γνώριζε πραγματικά τι συνέβαινε ήταν το Ιράν, επειδή αξιωματικοί του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) ήταν μαζί με τους Ταλιμπάν όταν μπήκαν μέσα, σύμφωνα με ιρανικές πηγές προσκείμενες στο IRGC.
Ακόμη και η ISI αιφνιδιάστηκε από την ταχύτητα αυτής της κατάρρευσης. Μια ενημερωμένη πηγή ανέφερε στο Ισλαμαμπάντ: "Περιμέναμε ότι η NDS [Εθνική Διεύθυνση Ασφάλειας] θα έδινε μάχη στη Μαζάρ-ι-Σαρίφ, τη Χεράτ, την Κανταχάρ και την Κουντούζ. Αυτό θα είχε δημιουργήσει ένα αδιέξοδο και τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης μιας πιο περιεκτικής κυβέρνησης".
Αλλά είμαστε εδώ που είμαστε. "Υπήρξαν κάποιες βελτιώσεις τα τελευταία 20 χρόνια. Υπήρξε μια μεσαία τάξη στην Καμπούλ, η εκπαίδευση των γυναικών. Αλλά αν θέλεις να χάσεις τα πάντα, αυτός είναι ο τρόπος για να το κάνεις. Οι Ταλιμπάν θα γίνουν σκληροπυρηνικοί αν ξεμείνουν από χρήματα. Αν θέλεις να προστατεύσεις τα φιλελεύθερα στοιχεία, πρέπει να κάνεις το Αφγανιστάν σταθερό".
Η πακιστανική πηγή απαρίθμησε 10 τζιχαντιστικές ομάδες, σε αντίθεση με τη μία τζιχαντιστική ομάδα, την Αλ Κάιντα, που υπήρχε το 2001. Και η ISI δεν γνωρίζει τι απέγιναν τα όπλα που άφησαν πίσω τους οι Αμερικανοί.
"Απλώς δεν ξέρουμε σε ποιανού τα χέρια κατέληξαν", είπε. Όταν πίεσαν τους Ταλιμπάν να σχηματίσουν μια κυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς, οι Ταλιμπάν τους ανταπέδωσαν τα πυρά: "Έχετε κυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς; Έχετε μια κυβέρνηση που να περιλαμβάνει το PML-N; Πώς νομίζετε ότι θα ήταν στο Πακιστάν αν έπρεπε να συμφιλιώσετε ομάδες μαχητών που είχαν σκοτώσει ο ένας τους γιους και τα ξαδέρφια του άλλου;".
Χωρίς χρηματοδότηση, υπάρχει μόνο ένας δρόμος για τις αποσχισθείσες ομάδες: να πέσουν στα χέρια των τζιχαντιστών.
Είναι πραγματικά προς το συμφέρον των ΗΠΑ να σταθεροποιήσουν το Αφγανιστάν; Αν άφηναν τα χρήματα να περάσουν, αυτό θα σήμαινε ότι θα υποστήριζαν τον ίδιο τον άξονα της Κίνας, της Ρωσίας και του Πακιστάν που ήταν τώρα αποφασισμένοι να απωθήσουν. Οι παραπαίουσες συνομιλίες στη Βιέννη, η κρίση στα σύνορα της Ουκρανίας, η αναζωπύρωση της έντασης και η στρατιωτική στάση στην Ταϊβάν, είναι όλα μέρος της ίδιας ιστορίας.
Στρατηγικά λάθη
Η Ουάσινγκτον καλά θα κάνει να κοιτάξει τον παγκόσμιο χάρτη και να σκεφτεί πριν κάνει την επόμενη κίνησή της. Χρειάζεται μια μακρά περίοδος περισυλλογής. Μέχρι στιγμής έχει αποκτήσει την ιδιαίτερη «διάκριση» να κάνει λάθος σε κάθε σύγκρουση στην οποία έχει εμπλακεί σε αυτόν τον αιώνα.
Η πιθανότητα μιας παγκόσμιας σύγκρουσης με τη συμμετοχή πραγματικών στρατών και πραγματικών όπλων δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη και η πιθανότητα για τη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής δεν ήταν ποτέ πιο ορατή. Ούτε όλες οι στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου ήταν καλύτερα εξοπλισμένες, ικανές και πρόθυμες να ξεκινήσουν τις δικές τους εφευρέσεις.
Ο Μπάιντεν θα πρέπει να το έχει αυτό κατά νου.
Είναι πλέον προς το στρατηγικό συμφέρον των ΗΠΑ να σταματήσουν οποιαδήποτε άλλη αιματοχυσία στα πεδία μάχης που δημιούργησαν αυτόν τον αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να έρθουν σε συμφωνία με το Ιράν, αίροντας τις κυρώσεις που επέβαλαν στην Τεχεράνη από την JCPOA του 2015. Αν θέλουν να εξισορροπήσουν την αυξανόμενη κινεζική και ρωσική επιρροή στη Μέση Ανατολή, αυτός είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να το πετύχουν.
Το Ιράν δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τους πυραύλους του, όπως και το Ισραήλ δεν πρόκειται να καθηλώσει την αεροπορία του. Αλλά μια συμφωνία στη Βιέννη θα μπορούσε να αποτελέσει προπομπό για περιφερειακές διαπραγματεύσεις για την ασφάλεια στον Κόλπο. Τα ΗΑΕ, οι Καταριανοί, οι Ομανοί και οι Κουβεϊτιανοί είναι όλοι έτοιμοι γι' αυτό. Αν η Ουάσινγκτον θέλει να εφαρμόσει κανόνες, ας το κάνει πρώτα με τους συμμάχους της, οι οποίοι έχουν εξαιρετική ατιμωρησία για τις βίαιες ενέργειές τους.
Αν η Ουάσινγκτον είναι ο υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ισχυρίζεται ότι είναι, ας αρχίσει με τη Σαουδική Αραβία ή την Αίγυπτο. Αν είναι ο εφαρμοστής του διεθνούς δικαίου, ας κάνει το Ισραήλ να πληρώσει ένα τίμημα για τη συνεχιζόμενη πολιτική εποικισμού του, η οποία γελοιοποιεί τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και την πολιτική των ίδιων των ΗΠΑ για την επίλυση της παλαιστινιακής σύγκρουσης.
Οι «Αβρααμικές Συμφωνίες» σχεδιάστηκαν για να καθιερώσουν το Ισραήλ ως δηλωμένο και ανοιχτό περιφερειακό υποκατάστατο της Αμερικής. Εάν ο Ντόναλντ Τραμπ είχε εξασφαλίσει μια δεύτερη θητεία, μια τέτοια πολιτική θα ήταν καταστροφή για τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Ήδη το Ισραήλ πιστεύει ότι έχει βέτο στη λήψη αποφάσεων των ΗΠΑ στην περιοχή. Με την πλήρη εφαρμογή αυτής της πολιτικής, θα ήταν υπεύθυνο γι' αυτήν, πράγμα που θα σήμαινε μόνιμη σύγκρουση που θα δημιουργούσε μια στρατιωτική δύναμη που χτυπά πάντα πρώτη.
Το Ισραήλ ενεργεί με αδίστακτη λογική. Θα χρησιμοποιήσει κάθε ευκαιρία για να επεκτείνει τα σύνορά του μέχρις ότου ένα παλαιστινιακό κράτος καταστεί αδύνατο. Πιθανότατα έχει ήδη πετύχει αυτόν τον στόχο. Ωστόσο, αυτή δεν είναι η πολιτική των ΗΠΑ. Αλλά αυτή η επέκταση συνεχίζεται, σχεδόν κάθε εβδομάδα, επειδή κανείς στην Ουάσιγκτον δεν κουνάει το δαχτυλάκι του για να τη σταματήσει. Το να μην κάνει κανείς τίποτα για τις ένοπλες ομάδες λιντσαρίσματος εποίκων που επιτίθενται σε άοπλους Παλαιστίνιους χωρικούς στη Δυτική Όχθη είναι το ίδιο με το να συμφωνεί με αυτές.
Αν θέλετε να είστε υπέρμαχος των κανόνων, εφαρμόστε τους κανόνες αυτούς πρώτα στον εαυτό σας.
Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να ανακτήσετε το χαμένο παγκόσμιο κύρος σας. Οι ΗΠΑ έχουν εισέλθει σε μια νέα εποχή όπου δεν μπορούν πλέον να αλλάξουν καθεστώτα με τη δύναμη των όπλων ή των κυρώσεων. Έχει ανακαλύψει την αχρηστία της βίας. Θα πρέπει να ασχοληθούν με το επείγον έργο της αποσυμφιλίωσης.
Μετά τη ζημιά που προκάλεσαν αυτόν τον αιώνα οι συγκρούσεις που διέταξαν, δημιούργησαν και υποστήριξαν οι πρόεδροι των ΗΠΑ - Αφγανιστάν, Ιράκ, Συρία, Υεμένη, Λιβύη - αυτό δεν είναι μόνο ευθύνη αλλά και καθήκον.
Ένα άλλο στρατηγικό λάθος των ΗΠΑ ή της Δυτικής Ευρώπης, θα ήταν και το τελευταίο τους.
