Οι εντάσεις σχετικά με την Ουκρανία έρχονται εν μέσω ενός νέου χαμηλού επιπέδου στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ, οι οποίες κάποτε ήταν τόσο θερμές που ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πρόβαλε ακόμη και την προοπτική της χώρας του να ενταχθεί στη στρατιωτική συμμαχία.
Ψυχρός Πόλεμος και κατάρρευση Κομμουνισμού
Για δεκαετίες καθ' όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Σοβιετική Ένωση και οι σύμμαχοί της στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη είχαν εγκλωβιστεί σε μια τεταμένη αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ.
Αυτή η αντιπαράθεση αμβλύνθηκε τη δεκαετία του 1980 όταν ο σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ κινήθηκε για τη μεταρρύθμιση της Σοβιετικής Ένωσης και ενθάρρυνε τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις στις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Ο Γκορμπατσόφ δεν προσπάθησε να αποτρέψει την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων σε αυτούς τους συμμάχους και γρήγορα συμφώνησε στην επανένωση της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989.
Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών για την επανένωση της Γερμανίας, ο Γκορμπατσόφ έλαβε δυτικές υποσχέσεις ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί προς τα ανατολικά, αλλά ποτέ δεν τεκμηρίωσε αυτές τις προφορικές δεσμεύσεις.
Απασχολημένος με πολιτικές και οικονομικές κρίσεις που ακολούθησαν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, ο Ρώσος Πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν έδωσε λίγη προσοχή όταν η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχική Δημοκρατία εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ το 1999.
Την ίδια χρονιά, η αεροπορική εκστρατεία του ΝΑΤΟ εναντίον της σημερινής Σερβίας, συμμάχου της Ρωσίας, σηματοδότησε την πρώτη μεγάλη ρήξη μεταξύ της Μόσχας και της στρατιωτικής συμμαχίας μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Η έλευση του Πούτιν
Αφού ο Πούτιν διαδέχθηκε τον Γέλτσιν το 2000, κινήθηκε γρήγορα για να ενισχύσει τις σχέσεις με τη Δύση, δοκιμάζοντας ακόμη και την πιθανή ένταξη της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ.
Ο Λόρδος Τζορτζ Ρόμπερτσον, ο οποίος ήταν γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ το 1999-2004, θυμήθηκε πρόσφατα πώς ο Πούτιν τον ρώτησε πότε η συμμαχία επρόκειτο να καλέσει τη Ρωσία και πώς προσβλήθηκε όταν ο Ρόμπερτσον απάντησε ότι η Μόσχα θα έπρεπε να υποβάλει αίτηση για ένταξη, όπως και κάθε άλλο υποψήφιος.
Ο Πούτιν αργότερα είπε ότι το ΝΑΤΟ δεν ήταν πρόθυμο να αγκαλιάσει τη Ρωσία επειδή η Δύση φοβόταν τη δύναμή της και την ανεξάρτητη στάση της.
Ενώ διερευνούσε πιθανή ένταξη στο ΝΑΤΟ, ο Πούτιν κινήθηκε επίσης για να σφυρηλατήσει στενότερους πολιτικούς δεσμούς και δεσμούς ασφαλείας με την Ουάσιγκτον και τους συμμάχους της.
Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ο Πούτιν ήταν ο πρώτος ξένος ηγέτης που τηλεφώνησε στον Αμερικανό Πρόεδρο Τζορτζ Μπους, προσφέροντας βοήθεια. Χαιρέτισε γρήγορα τη στρατιωτική ανάπτυξη των ΗΠΑ σε βάσεις σε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες στην Κεντρική Ασία για τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Σε μια άλλη χειρονομία καλής θέλησης, ο Πούτιν κινήθηκε για να κλείσει τις βάσεις της σοβιετικής εποχής στην Κούβα και το Βιετνάμ.
Παρόλο που η προσπάθεια ένταξης της Μόσχας στο ΝΑΤΟ δεν υλοποιήθηκε ποτέ, η Ρωσία και η συμμαχία συμφώνησαν το 2002 να ιδρύσουν ένα συμβούλιο για το συντονισμό των πολιτικών τους και τη συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και άλλα ζητήματα.
Επιστροφή στο ψυχροπολεμικό κλίμα
Οι δεσμοί Ρωσίας-ΝΑΤΟ άρχισαν να επιδεινώνονται το 2002, αφού η Ουάσιγκτον αποκλείστηκε από μια συνθήκη της εποχής του Ψυχρού Πολέμου που απαγόρευε την άμυνα κατά των βαλλιστικών πυραύλων, μια κίνηση που η Μόσχα θεωρούσε πιθανή απειλή για την πυρηνική της αποτροπή.
Ο πόλεμος των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 προκάλεσε έντονες επικρίσεις από τη Μόσχα και περαιτέρω τεταμένες σχέσεις. Η Ρωσία γκρίνιαξε περαιτέρω όταν η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ το 2004.
Οι εντάσεις μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας αυξήθηκαν το 2004 λόγω των διαδηλώσεων της Πορτοκαλί Επανάστασης στην Ουκρανία που ανάγκασαν την ακύρωση της εκλογικής νίκης ενός υποστηριζόμενου από το Κρεμλίνο προεδρικού υποψηφίου στις εκλογές. Το Κρεμλίνο θεώρησε αυτές τις διαδηλώσεις και την προηγούμενη ανατροπή ενός αντιδημοφιλούς ηγέτη στην πρώην σοβιετική δημοκρατία της Γεωργίας ως εμπνευσμένη από τη Δύση ανάμειξη σε αυτό που θεωρούσε «την αυλή της Ρωσίας».
Σε μια αποφασιστική ομιλία σε μια διάσκεψη ασφαλείας στο Μόναχο της Γερμανίας το 2007, ο Πούτιν επέκρινε δριμύτατα τις κινήσεις των ΗΠΑ σε όλο τον κόσμο, λέγοντας ότι η Ουάσιγκτον «έχει ξεπεράσει τα εθνικά της σύνορα με κάθε τρόπο» και χαρακτήρισε την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά «σοβαρή πρόκληση».
Πόλεμος Ρωσίας-Γεωργίας
Η Ρωσία παραπονέθηκε έντονα όταν το ΝΑΤΟ υποσχέθηκε ένταξη στην Ουκρανία και τη Γεωργία σε μια σύνοδο κορυφής στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας, τον Απρίλιο του 2008, θεωρώντας το ως πλήγμα στα ζωτικά συμφέροντά της για την ασφάλεια.
Τέσσερις μήνες αργότερα, η Ρωσία κατέστρεψε τη Γεωργία σε έναν πενθήμερο πόλεμο που ξέσπασε όταν το έθνος του Νοτίου Καυκάσου χρησιμοποίησε βία για να προσπαθήσει να ανακτήσει τον έλεγχο στην υποστηριζόμενη από τη Μόσχα αυτονομιστική επαρχία της Νότιας Οσετίας.
Η Ρωσία αναγνώρισε γρήγορα τη Νότια Οσετία και μια άλλη γεωργιανή επαρχία, την Αμπχαζία, ως ανεξάρτητα έθνη και ενίσχυσε το στρατιωτικό της έρεισμα εκεί.
Η σύγκρουση γύρω από την Ουκρανία
Το 2014, ο φιλικός προς το Κρεμλίνο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς εκδιώχθηκε από την εξουσία από μαζικές διαδηλώσεις που ξέσπασαν όταν αποφάσισε να εγκαταλείψει μια συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπέρ των στενότερων δεσμών με τη Μόσχα.
Η Ρωσία απάντησε προσαρτώντας τη χερσόνησο της Κριμαίας της Ουκρανίας και υποστηρίζοντας αυτονομιστές αντάρτες στη βιομηχανική καρδιά της ανατολικής Ουκρανίας, γνωστή ως Ντονμπάς. Η σύγκρουση, που διανύει τώρα τον όγδοο χρόνο της, έχει σκοτώσει περισσότερους από 14.000 ανθρώπους και οι προσπάθειες για την αναζήτηση πολιτικής διευθέτησης έχουν αποτύχει. Η Μόσχα αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη, λέγοντας ότι οι Ρώσοι που συμμετέχουν στις μάχες είναι εθελοντές που εντάσσονται στους αυτονομιστές.
Στη συνέχεια, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους «χτύπησαν» τη Μόσχα με κυρώσεις και το ΝΑΤΟ διέκοψε κάθε πρακτική συνεργασία με τη Μόσχα, ενισχύοντας τις δυνάμεις του κοντά στη Ρωσία. Το Κρεμλίνο κατήγγειλε αυτές τις αναπτύξεις και ασκήσεις κοντά στα σύνορά του ως απειλή για την ασφάλεια του.
Τον Οκτώβριο, η Ρωσία ανέστειλε την αποστολή της στο ΝΑΤΟ και διέταξε το κλείσιμο του γραφείου της συμμαχίας στη Μόσχα αφού το ΝΑΤΟ απέσυρε τη διαπίστευση οκτώ Ρώσων αξιωματούχων στα κεντρικά γραφεία της στις Βρυξέλλες για τους υποτιθέμενους δεσμούς τους με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες.
Οι εντάσεις εκτοξεύτηκαν τον περασμένο μήνα εν μέσω της συσσώρευσης ρωσικών στρατευμάτων κοντά στην Ουκρανία. Ο Πούτιν αρνήθηκε ότι σχεδίαζε μια τέτοια επίθεση, αλλά αναζήτησε μια υπόσχεση από τη Δύση ότι το ΝΑΤΟ δεν θα ενσωματώσει την Ουκρανία στη συμμαχία ή δεν θα αναπτύξει τις δυνάμεις της εκεί - μια επέκταση που περιέγραψε ως «κόκκινη γραμμή» για τη Μόσχα.
Σε μια βιντεοκλήση την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προειδοποίησε τον Πούτιν για «σοβαρές συνέπειες» εάν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία, αλλά υποσχέθηκε να πραγματοποιήσει διαβουλεύσεις για να αντιμετωπίσει τις ρωσικές ανησυχίες.
Τα επόμενα βήματα για ΝΑΤΟ και Ρωσία
Η αξιοπιστία του ΝΑΤΟ εξαρτάται από την κοινή αμυντική του εγγύηση, γνωστή ως Άρθρο 5, σύμφωνα με το οποίο μια επίθεση σε ένα μέλος θεωρείται επίθεση εναντίον όλων. Αλλά τόσο η Ουκρανία όσο και η Γεωργία έχουν ανεπίλυτες συγκρούσεις στα εδάφη τους και η εισαγωγή τους τώρα θα υποχρεώσει και τα 30 κράτη μέλη να υπερασπιστούν στρατιωτικά.
Η Ρωσία θέλει η Δύση να δεσμευτεί νομικά ότι δεν θα αναπτύξει δυνάμεις και όπλα στην Ουκρανία και το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών απαίτησε την περασμένη εβδομάδα από το ΝΑΤΟ να ακυρώσει τη δέσμευσή του το 2008 να δεχθεί την Ουκρανία και τη Γεωργία ως μέλη.
Οι ΗΠΑ και άλλοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ απέρριψαν τις απαιτήσεις της Ρωσίας. «Η σχέση του ΝΑΤΟ με την Ουκρανία θα αποφασιστεί από τους 30 συμμάχους του ΝΑΤΟ και την Ουκρανία, και από κανέναν άλλον», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ.
Ο Πούτιν αντέκρουσε το επιχείρημα του ΝΑΤΟ λέγοντας ότι ενώ η Ουκρανία είναι ελεύθερη να αποφασίσει τις ρυθμίσεις ασφαλείας της, αυτές δεν πρέπει να απειλούν τη Ρωσία.
«Κάθε χώρα έχει ασφαλώς το δικαίωμα να επιλέξει τον πιο αποδεκτό τρόπο για να διασφαλίσει την ασφάλειά της, αλλά πρέπει να γίνει με τρόπο που να μην θίγει τα συμφέροντα και να υπονομεύει την ασφάλεια άλλων χωρών, στη συγκεκριμένη περίπτωση της Ρωσίας», είπε ο Πούτιν. «Η ασφάλεια πρέπει να είναι παγκόσμια και να καλύπτει όλους εξίσου».
Νέα στρατηγική από το Κίεβο
Η πρόσφατα εγκεκριμένη στρατηγική εξωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας βάζει τέλος στο καθεστώς της χώρας εκτός μπλοκ και διακηρύσσει την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ ως βασικούς στόχους της, δήλωσε ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Ντμίτρι Κουλέμπα την Τρίτη παρουσιάζοντας τις προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής της χώρας.
«Η στρατηγική κάνει τις πολιτικές μη ένταξης στο μπλοκ του ΝΑΤΟ παρελθόν», είπε.
Ο Kuleba περιέγραψε την πορεία της Ουκρανίας προς την πλήρη ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ ως μία από τις έξι βασικές κατευθυντήριες γραμμές της στρατηγικής.
Μεταξύ των κύριων φορέων της εξωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας, ο Kuleba ανέφερε αυτό που περιέγραψε ως «αντίσταση στη ρωσική επιθετικότητα και προσπάθειες να προσαχθεί η Ρωσία στη δικαιοσύνη για εγκλήματα κατά της Ουκρανίας».
Άλλα βασικά καθήκοντα εξωτερικής πολιτικής της Ουκρανίας, είπε ο Kuleba, είναι μέτρα για τη διασφάλιση της κρατικής κυριαρχίας, την ανάκτηση της εδαφικής ακεραιότητας, την προώθηση των ουκρανικών εξαγωγών και ξένων επενδύσεων, την προστασία των δικαιωμάτων των Ουκρανών στο εξωτερικό και τη διεκδίκηση της θετικής εικόνας της χώρας στον κόσμο.
Επιμένει στις εγγυήσεις η Ρωσία
Η Ρωσία, η οποία επιδιώκει νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις ότι δεν θα αναπτυχθούν επιθετικά όπλα κοντά στα σύνορά της, θα στείλει σύντομα τις προτάσεις της για το θέμα στο ΝΑΤΟ, δήλωσε την Τρίτη ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Αντρέι Ρουντένκο.
"Θα παραδώσουμε, στο εγγύς μέλλον, στους δυτικούς εταίρους τις προτάσεις μας", είπε ο Ρουντένκο μετά από συνάντηση με τον υπουργό Εξωτερικών του Ουζμπεκιστάν Αμπντουλαζίζ Καμίλοφ στην Τασκένδη, την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν. Οι προτάσεις θα λένε «ακριβώς αυτό που εννοούμε», είπε.
Ο Ρουντένκο είπε ότι ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν κατά τη διάρκεια συνομιλιών με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δήλωσε την ανάγκη για νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις από τις χώρες του ΝΑΤΟ, πρώτα απ 'όλα, τις ΗΠΑ, ότι δεν θα αναπτυχθούν επιθετικά όπλα και υποδομές του ΝΑΤΟ κοντά στα ρωσικά σύνορα.
