Ο δάσκαλος του γένους Γεώργιος Γεννάδιος μια Κυριακή, έστησε στη κεντρική πλατεία του Πλατάνου στο Ναύπλιο ένα τραπέζι και ζήτησε από τους συμπολίτες του να προσφέρουν στον έρανο για να βοηθήσουν τους μαχητές και τους αποκλεισμένους του Μεσολογγίου. Ο ίδιος μάλιστα ανέφερε επί λέξει:
«Οβολόν άλλον δεν έχω να δώσω, αλλ΄ έχω εμαυτόν και ιδού τον πωλώ! Τις θέλει διδάσκαλον επί τέσσερα έτη δια τα παιδία του;»
Το πλήθος που είχε μαζευτεί κοίταζε βουβό. Τόσα χρόνια πόλεμος με τους Τούρκους, απανωτές συμφορές, δεν είχαν αφήσει το περιθώριο να συμμετάσχει εύκολα στον έρανο.
Μέσα από το πλήθος ξεχώρισε μια ηλικιωμένη γυναίκα, η Πανωραία Χατζηκώστα, η οποία πλησίασε στο τραπέζι και άφησε την μοναδική της περιουσία. Το νυφικό της δαχτυλίδι και ένα γρόσι που είχε μαζέψει από ελεημοσύνες.
Η κίνηση της προκάλεσε αίσθηση. Η Πανωραία Χατζηκώστα ήταν γνωστή σε όλους ως η Ψωροκώσταινα. Είχε χάσει όλη της την οικογένεια κατά τη σφαγή στο Αϊβαλί το 1821. Είχε καταφύγει στο Ναύπλιο όπου ζούσε ζητιανεύοντας και κάνοντας την πλύστρα. Η κίνηση της ξύπνησε το φιλότιμο των παρισταμένων. Αφού και η Ψωροκώσταινα είχε κάτι να δώσει, όλοι έπρεπε να δώσουν.
Τιμούμε σήμερα την μνήμη των μεγάλων εθνικών ευεργετών. Σήμερα θεωρούμε πολλά πράγματα δεδομένα. Η συχνή επίκληση που κάνουμε προς το κράτος αλλά και οι εύκολες μομφές που του απευθύνουμε όταν μας απογοητεύει, δείχνουν την αντίληψή μας. Εξ άλλου η έννοια του κοινωνικού κράτους εμπεριέχει σε πολύ μεγάλο βαθμό την αντίληψη της αλληλοβοήθειας και της στηρίξεως των οικονομικά αδύναμων.
Είναι πιο εύκολο να καταλάβουμε την σημασία των ευεργετών σε συνθήκες που δεν υπήρχε το εθνικό μας κράτος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι δίπλα μας: η Κωσταντινούπολη.
Η ομογένεια εκεί δεν είχε δίπλα της ένα κράτος να την στηρίξει. Επισκεφθείτε το Ζωγράφειο γυμνάσιο και λύκειο ή το Ζάππειο. Θα δείτε εγκαταστάσεις που και σήμερα ακόμη θα τις ζήλευαν πάρα πολλά σχολεία στην Ελλάδα. Δεν κτίστηκαν από τον οργανισμό σχολικών κτιρίων ή τις κτιριακές υποδομές, όπως αποκαλείται σήμερα η σχετική εταιρεία του Δημοσίου.
Ανεγέρθησαν από χρήματα ευεργετών, του Ζωγράφου και του Ζάππα.
Μπορείτε να πάτε λίγο πιο πέρα στο Βαλουκλή. Είναι το μεγαλύτερο φιλανθρωπικό ίδρυμα της ομογένειας. Στήθηκε στα πόδια του, αναπτύχθηκε και έγινε κραταιό χάρη στους εκατοντάδες Έλληνες της Πόλεως που το ευεργέτησαν με την περιουσία τους.
Στην κορυφή της Πριγκήπου, στα Πριγκηπόννησα, δεσπόζει το κτίριο του ορφανοτροφείου που αγόρασε η Ελένη Ζαρίφη.
Επισκεφθείτε και την Αλεξάνδρεια. Εκεί θα δείτε το Αβερώφειο.
Οι γιοι του Χατζή-Παναγιώτη Ζωσιμά δημιουργούν τη Ζωσιμαία Σχολή, στα Ιωάννινα.
Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, οι εθνικοί ευεργέτες συνεχίζουν να προσφέρουν. Προσφέρουν στον εκτός Ελλάδος ελληνισμό προσφέρουν όμως και στο νέο εθνικό κράτος. Δεν προσφέρουν μόνον αυτοί που ζουν στην Ελλάδα. Μία σειρά από ιδρύματα όπως το εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το αστεροσκοπείο ή η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία ιδρύονται από έλληνες που ζουν εκτός Ελλάδος.
Ο τόπος είναι φτωχός και πολλές φορές διώχνει τα παιδιά του. Πηγαίνουν στο εξωτερικό μετανάστες. Δεν ξεχνούν όμως τη γενέθλια γη. Κάντε μια μικρή βόλτα σε ορεινά χωριά σε ολόκληρη την Ελλάδα. Θα δείτε κυρίως κτίρια σχολείων αν και όχι μόνον, που έχουν ανεγερθεί με δαπάνες των ξενιτεμένων Ελλήνων.
Παιδεία και υγεία είναι οι τομείς που κατά κύριο λόγο ενδιαφέρουν τους έλληνες ευεργέτες.
Ο Δόμπολης δίνει χρήματα για το πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Αρσάκης για το Αρσάκειο. Ο Βαρβάκης για το Βαρβάκειο. Η Έλενα Σκυλίτση Στεφάνοβικ για το μαιευτήριο Έλενα. Ο Ανδρέας Συγγρός για τον Ευαγγελισμό και το ομώνυμο νοσοκομείο δερματικών νόσων. Η οικογένεια Σισμανόγλου για τα ομώνυμα νοσοκομεία στην Αθήνα και Κομοτηνή.
Δεν περιορίζονται όμως μόνον στην παιδεία και στην υγεία. Οι αδερφοί Ζάππα οραματίζονται την αναγέννηση του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος και αφιερώνουν την περιουσία τους στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο βαρώνος Σίνας ίδρυει αστεροσκοπείο και οφθαλμιατρείο. Ο Αβέρωφ βοηθά στην ανέγερση του παναθηναϊκού Σταδίου, συμπληρώνει τα πολλά χρήματα που έλειπαν για την αγορά του ομώνυμου θωρηκτού, χτίζει τα κτίρια της σχολής Ευελπίδων στην Κυψέλη. Ο Σωτήρης Ανάργυρος παίρνει υπό την προστασία του ένα ολόκληρο νησί, τις Σπέτσες με πρωτοποριακές αντιλήψεις για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και την εκπαίδευση των νέων Ελλήνων.
Η ευγενής άμιλλα για προσφορά μεταξύ πλουσίων ελλήνων συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Ο Μποδοσάκης αφιέρωσε την τεράστια περιουσία του για κοινωφελείς σκοπούς. Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Αλέξανδρος Ωνάσης και ο Σταύρος Νιάρχος. Τα ιδρύματα τους αποτελούν φωτεινά παραδείγματα προσφοράς για την Ελλάδα.
Προφανώς τα ονόματα των ευεργετών στα οποία αναφέρθηκα είναι απλώς ενδεικτικά του πολύ μεγαλύτερου αριθμού ατόμων που έχουν ευεργετήσει την πατρίδα και τον λαό.
Εδώ και χρόνια υπάρχει μία συζήτηση για την σημασία των ευεργετών και το κοινωνικό κράτος. Στην προσφορά για το συνάνθρωπο δεν χωρούν αποκλεισμοί. Δεν μπορείς να πεις: αρνούμαι την προσφορά ενός ευεργέτη διότι είναι υποχρέωση του κράτους να τα κάνει.
εάν πραγματικά πιστεύουμε στην κοινωνία των πολιτών,
εάν πιστεύουμε στην κινητοποίηση του φιλάνθρωπου πνεύματος μεταξύ των συνανθρώπων μας
εάν πιστεύουμε ότι είναι θεμέλιο η συμμετοχή
Τότε θα πρέπει ολόψυχα να ενθαρρύνουμε τέτοιες πρωτοβουλίες που καλύπτουν τις πολλές ανάγκες της κοινωνίας.
Σήμερα τιμούμε την μνήμη των εθνικών ευεργετών, των ανθρώπων δηλαδή που έδωσαν την περιουσία τους για το κοινό καλό. Η πολιτεία και το έθνος ευγνωμονούν.
*Ομιλία του υφυπουργού Παιδείας & Θρησκευμάτων Άγγελου Συρίγου εκπροσωπώντας τον Πρωθυπουργό για την Ημέρα Μνήμης των Εθνικών μας Ευεργετών, 30 Σεπτεμβρίου.
