Σε μία ακόμη κίνηση πρόωρης αποπληρωμής δημόσιου χρέους, η Ελλάδα αναμένεται να προχωρήσει σήμερα, ενισχύοντας με συνέπεια τη διεθνή εικόνα αξιοπιστίας που είχε πληγεί σοβαρά την προηγούμενη δεκαετία. Πρόκειται για μια επιλογή με έντονο συμβολικό και στρατηγικό χαρακτήρα, η οποία όμως συνοδεύεται και από απτά, μετρήσιμα οφέλη για την οικονομία, τις επιχειρήσεις, τα δάνειά τους και, τελικά, για το σύνολο των φορολογουμένων.
Πάνω απ’ όλα, η συγκεκριμένη κίνηση λειτουργεί ως επένδυση στο μέλλον, καθώς απομακρύνει βάρη από τις επόμενες γενιές και απελευθερώνει αναπτυξιακές δυνατότητες, χωρίς να μεταφέρει κόστος στο παρόν.
Τι περιλαμβάνει η αποπληρωμή
Το Ελληνικό Δημόσιο προχωρά στην πρόωρη εξόφληση 5,3 δισεκατομμυρίων ευρώ από τα δάνεια του μηχανισμού GLF (Greek Loan Facility – Ελληνική Δανειακή Διευκόλυνση). Τα συγκεκριμένα δάνεια ανάγονται στην περίοδο του πρώτου μνημονίου και είχαν προγραμματισμένη λήξη μετά το 2031, γεγονός που καθιστά την κίνηση ακόμη πιο ουσιαστική.
Άμεσα και μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα
Η πρόωρη αποπληρωμή επιταχύνει τη μείωση του δημοσίου χρέους, οδηγώντας –για πρώτη φορά μετά το 2011– το χρέος της χώρας κάτω από το 140% του ΑΕΠ. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι έως το 2029 θα υποχωρήσει και κάτω από το 120% του ΑΕΠ, με ρυθμό ταχύτερο από κάθε άλλη χώρα διεθνώς. Ως αποτέλεσμα, το 2026 η Ελλάδα αναμένεται να πάψει να είναι η πιο χρεωμένη χώρα της Ευρώπης, παραδίδοντας αυτή τη θέση στην Ιταλία.
Παράλληλα, η κίνηση αυτή δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για νέες αναβαθμίσεις από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης εντός του 2026. Οι αναβαθμίσεις αυτές αναμένεται να μειώσουν περαιτέρω το κόστος δανεισμού, τόσο για το ελληνικό Δημόσιο όσο και για τις επιχειρήσεις.
Εμπιστοσύνη και κόστος δανεισμού
Η ενισχυμένη αξιοπιστία του Ελληνικού Δημοσίου αποτυπώνεται ήδη στις αγορές. Το επιτόκιο δεκαετούς δανεισμού της Ελλάδας διαμορφώνεται σε επίπεδα χαμηλότερα από εκείνα της Γαλλίας, της Ιταλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και ακόμη και των ΗΠΑ. Αν και το σημερινό επιτόκιο (περίπου 3,5%) δεν αποτελεί ιστορικό χαμηλό σε απόλυτους όρους, σε ένα διεθνές περιβάλλον αυξημένων επιτοκίων είναι συγκριτικά ευνοϊκό, ανατρέποντας τη διαχρονική εικόνα των υψηλών spreads εις βάρος της χώρας.
Διατήρηση ισχυρού «μαξιλαριού» ρευστότητας
Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι όλες οι πληρωμές πραγματοποιούνται από το απόθεμα διαθεσίμων του Δημοσίου. Ακόμη και μετά τη σημερινή αποπληρωμή, το «μαξιλάρι» ρευστότητας εκτιμάται ότι θα παραμείνει άνω των 35 δισεκατομμυρίων ευρώ, με το 2025 να κλείνει με ισχυρό ταμειακό υπόλοιπο.
Το όφελος για την οικονομία και τους πολίτες
Η εξέλιξη αυτή μοιάζει εντυπωσιακή ακόμη και για τους ειδικούς. Για τον μέσο πολίτη, ωστόσο, γεννώνται εύλογα ερωτήματα: αν και πώς ωφελείται άμεσα, αλλά και γιατί, παρά το υψηλό ταμειακό απόθεμα, δεν κατευθύνονται περισσότερα κονδύλια σε παροχές.
Σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος, ο κρατικός προϋπολογισμός –και κατ’ επέκταση οι φορολογούμενοι– απαλλάσσεται άμεσα από 1,6 δισεκατομμύρια ευρώ σε μελλοντικούς τόκους, οι οποίοι θα καταβάλλονταν από το 2026 έως και το 2041. Σε συνδυασμό με τις προπληρωμές των τελευταίων τεσσάρων ετών, η χώρα έχει ήδη μειώσει το ετήσιο κόστος τόκων κατά 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ, με τη διαδικασία να συνεχίζεται και τα επόμενα χρόνια.
Για το ακριβές μέγεθος του συνολικού μελλοντικού οφέλους, πάντως, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις μεταξύ ειδικών, με ορισμένους να επιχειρούν μια πιο συγκρατημένη αποτίμηση των μακροπρόθεσμων κερδών.
Η συζήτηση για το «πραγματικό» όφελος
Στον δημόσιο διάλογο διατυπώνεται το επιχείρημα ότι η χώρα μεν εξοικονομεί 1,6 δισ. ευρώ σε τόκους, ωστόσο το ποσό αυτό αφορά την ονομαστική αξία των τόκων. Καθώς οι πληρωμές θα πραγματοποιούνταν σταδιακά τα επόμενα χρόνια, έως και το 2041, επισημαίνεται –και ορθά σε τεχνικό επίπεδο– ότι το πραγματικό οικονομικό όφελος δεν ταυτίζεται με τη σημερινή ονομαστική αποτίμηση. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, το όφελος θα πρέπει να υπολογίζεται σε όρους «πραγματικής παρούσας αξίας», άρα να θεωρείται μικρότερο από το ποσό που εμφανίζεται σήμερα.
Όσα συχνά αποσιωπώνται
Αυτό που συχνά δεν αναφέρεται είναι ότι, με την ίδια ακριβώς μεθοδολογία, η χώρα έχει ήδη επιβαρυνθεί στο παρελθόν με 1,8 δισ. ευρώ σε τόκους, επειδή τα συγκεκριμένα δάνεια δεν είχαν προεξοφληθεί νωρίτερα. Πρόκειται για κόστος που καταβλήθηκε πραγματικά και απολογιστικά, όχι θεωρητικά ή μελλοντικά. Το εύλογο ερώτημα είναι ποια θα ήταν η πραγματική παρούσα αξία, πριν από πέντε ή επτά χρόνια, αυτών των επιβαρύνσεων που σήμερα αποτιμώνται ονομαστικά σε 1,8 δισ. ευρώ.
Στην πράξη, η τεχνική απόδειξη κάθε τέτοιας εκτίμησης απαιτεί σύνθετες αναλύσεις, εξειδικευμένα εργαλεία και ειδικά επιτελεία. Έτσι, η συζήτηση συχνά λειτουργεί περισσότερο συσκοτιστικά, επιχειρώντας να μειώσει ή να ακυρώσει τα οφέλη επειδή αυτά εκτείνονται στο μέλλον. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η χώρα και οι πολίτες πλήρωσαν ήδη ακριβά αυτά τα δάνεια επί σειρά ετών – και πιθανώς ακριβότερα από όσο υπονοούν σήμερα ορισμένες θεωρητικές προσεγγίσεις περί «παρούσας αξίας».
Γιατί στο χρέος και όχι σε παροχές
Ένα ακόμη κρίσιμο πλεονέκτημα της πρόωρης αποπληρωμής είναι ότι δεν επιβαρύνει τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Αυτό αποτελεί και την πρώτη απάντηση στο συχνό ερώτημα γιατί τα διαθέσιμα αυτά δισεκατομμύρια –είτε τα 5,3 δισ. ευρώ της φετινής αποπληρωμής είτε τα 29 δισ. ευρώ της τελευταίας τετραετίας– κατευθύνονται στην εξόφληση χρέους και όχι σε παροχές, αυξήσεις μισθών ή επιδομάτων.
Ακριβώς επειδή τα χρήματα αυτά όντως υπάρχουν, δίνεται στη σημερινή γενιά η δυνατότητα να μειώσει περαιτέρω το δημόσιο χρέος χωρίς νέα μέτρα λιτότητας. Παρά ταύτα, σε πολλούς δημιουργείται εύλογα η απορία γιατί να μη διατεθούν άμεσα σε παροχές «εδώ και τώρα».
Το «μαξιλάρι» ρευστότητας
Η απάντηση βρίσκεται, πρώτον, στο γεγονός ότι τα 5,3 δισ. ευρώ δεν προέρχονται από τον προϋπολογισμό, αλλά από ένα ειδικό μαξιλάρι ρευστότητας. Όπως αναφέρεται και στις σχετικές ανακοινώσεις του ESM/EFSF, η πρόωρη πληρωμή προς τα κράτη που δάνεισαν την Ελλάδα το 2010 θα πραγματοποιηθεί από τον ειδικό λογαριασμό όπου τηρούνται τα ταμειακά διαθέσιμα του Δημοσίου.
Ο λογαριασμός αυτός δημιουργήθηκε στο τέλος του τρίτου μνημονίου και λειτούργησε ουσιαστικά ως ένα είδος «τέταρτου μνημονίου με τα χρήματα προκαταβολικά», υπό τον όρο να μη χρησιμοποιηθούν για παροχές και να μη ανατραπούν οι μνημονιακές δεσμεύσεις. Ο μοναδικός του σκοπός είναι η διαχείριση και αποπληρωμή του δημοσίου χρέους. Από εκεί έχουν ήδη αντληθεί 29 δισ. ευρώ για πρόωρες αποπληρωμές, ενώ το 2025 εκτιμάται ότι θα κλείσει με αποθεματικό-ρεκόρ άνω των 35 δισ. ευρώ.
Χρηματοοικονομικές και δημοσιονομικές πράξεις
Ο δεύτερος λόγος αφορά τη θεμελιώδη διάκριση μεταξύ χρηματοοικονομικών και δημοσιονομικών συναλλαγών, όπως ορίζεται από τους κανόνες της Eurostat και το Σύμφωνο Σταθερότητας. Η σύγκριση αποπληρωμής χρέους με παροχές δεν ευσταθεί, καθώς πρόκειται για εντελώς διαφορετικές κατηγορίες.
Η αποπληρωμή χρέους είναι χρηματοοικονομική πράξη: δεν επηρεάζει το πρωτογενές πλεόνασμα, το έλλειμμα ή τα όρια δαπανών. Είναι πράξη «μιας χρήσεως», που θα γινόταν ούτως ή άλλως στο μέλλον, αλλά σήμερα μειώνει άμεσα το χρέος και περιορίζει μελλοντικούς τόκους.
Αντίθετα, οι παροχές, οι μισθοί και οι συντάξεις αποτελούν δημοσιονομικές δαπάνες. Είναι επαναλαμβανόμενες, αυξάνουν το έλλειμμα, επιβαρύνουν μόνιμα το χρέος και υπάγονται στον ευρωπαϊκό «κόφτη» δαπανών, δημιουργώντας μελλοντικές ανάγκες για νέο δανεισμό.
Το πραγματικό διακύβευμα
Συνεπώς, είτε από άγνοια είτε από σκοπιμότητα, συχνά συγχέονται ανόμοια μεγέθη. Στην πράξη, η χρήση των κεφαλαίων του ειδικού λογαριασμού για παροχές απαγορεύεται και θα ενεργοποιούσε άμεσα ευρωπαϊκούς μηχανισμούς περιορισμού. Αντίθετα, η αξιοποίησή τους για πρόωρη αποπληρωμή μειώνει δραστικά το χρέος και εξοικονομεί μελλοντικούς πόρους από τόκους, προσφέροντας δημοσιονομική ανάσα που μπορεί, σε βάθος χρόνου, να στηρίξει βιώσιμες πολιτικές για τις επόμενες γενιές.
