Ένα αεροπλάνο που μετέφερε την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν εξετράπη της πορείας του αυτήν την εβδομάδα λόγω παρεμβολών GPS, σύμφωνα με την Κομισιόν, και αναγκάστηκε να κάνει κύκλους πάνω από βουλγαρικό αεροδρόμιο προτού ο πιλότος το προσγειώσει με τη βοήθεια των κλασσικών χαρτών.
Στόχευσαν σκόπιμα το αεροπλάνο; Αυτό το ερώτημα «καλύτερα να απευθυνθεί στους Ρώσους», δήλωσε η εκπρόσωπος της Επιτροπής, Αριάννα Ποντέστα.
Η φον ντερ Λάιεν ήταν από τα πλέον προβεβλημένα πρόσωπα που επηρεάστηκαν από παρεμβολές στα σήματα πλοήγησης GPS στη Βαλτική και την ανατολική Ευρώπη.
Από την έναρξη της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, οι παρεμβολές GPS έχουν επηρεάσει μεγάλες περιοχές της Ευρώπης, της Ουκρανίας και της Ρωσίας, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα τόσο στα στρατιωτικά συστήματα καθοδήγησης με GPS όσο και στη χρήση του για την πολιτική αεροπλοΐα και τις μετακινήσεις.
Πώς μπλοκάρεται το GPS
Οι δορυφόροι GPS λειτουργούν εκπέμποντας συνεχώς δεδομένα θέσης και χρόνου από την τροχιά τους.
Οι δέκτες σε συστήματα δορυφορικής πλοήγησης αυτοκινήτων, σε συστήματα πτήσης αεροσκαφών και ακόμη και σε κατευθυνόμενα όπλα υψηλής ακρίβειας αποκωδικοποιούν αυτά τα σήματα από πολλούς δορυφόρους ώστε να υπολογίσουν τη θέση τους στο χώρο, εξηγούν οι Financial Times.
Επειδή αυτά τα σήματα είναι αδύναμα, καθώς αποστέλλονται από μεσαία τροχιά γύρω από τη Γη, είναι εύκολο να παρεμποδιστούν. Ένας πομπός κοντά στον δέκτη μπορεί να τα «μπλοκάρει» εκπέμποντας απλώς ένα ισχυρότερο σήμα στην ίδια συχνότητα ώστε να καλύψει το σήμα GPS.
Στον πόλεμο, η παρεμβολή σε αυτά τα σήματα μπορεί να καθηλώσει αεροσκάφη και drones και να κάνει τα όπλα να χάσουν τους στόχους τους.
«Τα όπλα ακριβείας πλήττονται σοβαρά, καθώς οι «έξυπνες» βόμβες καθίστανται ουσιαστικά άχρηστες λόγω παραποίησης (spoofing) ή παρεμβολής (jamming) του GPS. Μικρά drones αντιμετωπίζουν συνεχώς spoofing και jamming», δήλωσε ο Todd Humphreys, καθηγητής αεροδιαστημικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν.
«Υπάρχουν πολλές πιθανές λύσεις για την πλοήγηση», είπε, «αλλά τίποτα δεν είναι τόσο φθηνό, παγκοσμίως διαθέσιμο και ολοκληρωμένο όσο το GPS/GNSS».
GNSS είναι ο γενικός όρος για τα παγκόσμια δορυφορικά συστήματα πλοήγησης, ενώ GPS είναι το συγκεκριμένο όνομα για το αμερικανικό σύστημα. Το ρωσικό GNSS ονομάζεται Glonass, ενώ η Κίνα χρησιμοποιεί το Beidou.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές, τα ηλεκτρικά δίκτυα και οι τηλεπικοινωνίες βασίζονται όλα στο GPS για να λειτουργήσουν, και οι διακοπές ή τα λάθη διαχέονται σε ολόκληρα τα συστήματά τους.
Οι εκτεταμένες παρεμβολές GPS ήδη διαταράσσουν την ομαλή λειτουργία των πάντων, από τις καθημερινές μετακινήσεις μέχρι την εθνική ασφάλεια κοντά σε εμπόλεμες ζώνες, και ενδέχεται κάποια μέρα να εξελιχθούν σε παγκόσμιο πρόβλημα.
Τι συνέβη με το αεροπλάνο της φον ντερ Λάιεν;
Οι πιλότοι ανέφεραν ότι το GPS ενός ιδιωτικού αεροσκάφους που μετέφερε την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρουσίασε παρεμβολές κατά την προσγείωση στο αεροδρόμιο του Πλόβντιβ στη Βουλγαρία στις 31 Αυγούστου.
Η Ρωσία αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη, αν και ένας «θερμικός χάρτης» παρεμβολών GPS που επηρεάζουν τα όργανα αεροσκαφών, από τον ιστότοπο GPSJam.org, δείχνει τη Βουλγαρία και μεγάλο μέρος της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας ως hotspot παρεμβολών.
Ωστόσο, κάτι ασυνήθιστο παρατηρήθηκε: ο αναμεταδότης του αεροπλάνου της φον ντερ Λάιεν φαίνεται ότι μπόρεσε να εντοπίσει τη θέση του αεροπλάνου και να τη μεταδίδει καθ’ όλη τη διάρκεια του περιστατικού.
Η θέση του αεροσκάφους καταγραφόταν με ακρίβεια και σε πραγματικό χρόνο σε ιστότοπους παρακολούθησης πτήσεων, επειδή το λεγόμενο σύστημα Automatic Dependent Surveillance–Broadcast (ADS-B) δεν φάνηκε να επηρεάζεται.
«Είναι περίεργο και δεν έχω καλή εξήγηση γι’ αυτό», δήλωσε ο Tom Withington, ειδικός στον ηλεκτρονικό πόλεμο στο Royal United Services Institute.
Ωστόσο, κάτι πράγματι φαίνεται να πήγε στραβά στο αεροσκάφος. Ηχογραφήσεις ραδιοεπικοινωνιών που δημοσιεύθηκαν διαδικτυακά από ερευνητή ανοιχτών πηγών δείχνουν τους πιλότους να συζητούν με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας για «κάποιο πρόβλημα με τον σαρωτή GPS», γεγονός που τους ανάγκασε να ακολουθήσουν μια «ασυνήθιστη» διαδικασία προσέγγισης.
«Αν οι πιλότοι ανακατεύθυναν την πορεία λόγω παρεμβολών, είναι σχεδόν βέβαιο ότι και οι δύο δέκτες GPS που χρησιμοποιούνται στο σύστημα διαχείρισης πτήσης υπέστησαν παρεμβολή. Οι πιλότοι δεν εκτρέπουν πορεία χωρίς σοβαρό λόγο», δήλωσε ο Humphreys.
Οι ειδικοί επεσήμαναν ότι ο δέκτης GPS που χρησιμοποιείται για τον χειρισμό του αεροσκάφους και εκείνος που χρησιμοποιείται για τη μετάδοση της θέσης του μέσω ADS-B είναι ξεχωριστοί. Ο Humphreys σημείωσε ότι ήταν πιθανό ο δέκτης που χρησιμοποιείται για τη μετάδοση της θέσης να αποδείχθηκε πιο ανθεκτικός στις παρεμβολές.
Γιατί μπλοκάρονται τα σήματα GPS στην περιοχή;
Η Ρωσία και η Ουκρανία χρησιμοποιούν ποικιλία όπλων ηλεκτρονικού πολέμου για να εξουδετερώσουν τα drones και τα κατευθυνόμενα πυρομαχικά ακριβείας της άλλης πλευράς, σύμφωνα με ανώτερο Βρετανό στρατιωτικό αξιωματούχο, ο οποίος περιέγραψε την Ουκρανία ως «μια θάλασσα ηλεκτρονικών παρεμβολών».
Αυτές οι παρεμβολές έχουν ξεπεράσει τα σύνορα της Ουκρανίας και έχουν επηρεάσει μεγάλο μέρος της ανατολικής Ευρώπης και της περιοχής της Βαλτικής. Οι πιλότοι αεροσκαφών πλέον συμβουλεύονται «θερμικούς χάρτες» πιθανών παρεμβολών GPS πριν απογειωθούν.
Στρατιωτικοί αναλυτές κατηγορούν τη Ρωσία ότι παρενοχλεί την αεροπορία του ΝΑΤΟ από το θύλακα του Καλίνινγκραντ. Το 2024 δύο πτήσεις της Finnair αναγκάστηκαν λόγω παρεμβολών GPS να κάνουν αναστροφή και να επιστρέψουν στη Φινλανδία.
Την ίδια ώρα, πολιτικά αεροσκάφη στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, όπως το αεροπλάνο της Φον ντερ Λάιεν, έχουν επηρεαστεί από αύξηση των διακοπών λειτουργίας των GPS λόγω φαινομενικών παρεμβολών, που ενδέχεται να προέρχονται από τη ρωσοκρατούμενη Κριμαία.
Τα ρωσικά συστήματα ποικίλλουν, από τεράστιες σταθερές κεραίες τύπου Tobol που μπορούν να μπλοκάρουν σήματα σε μεγάλες περιοχές της Ευρώπης, μέχρι κινητά συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου Zhitel ή Krasukha που τοποθετούνται σε φορτηγά και προστατεύουν μονάδες πεζικού.
Ο Erik Kannike, επικεφαλής στρατηγικής της εσθονικής τεχνολογικής εταιρείας SensusQ, δήλωσε ότι το σύστημα Tobol της Ρωσίας θα μπορούσε να στοχεύσει μια μεμονωμένη δορυφορική σύνδεση όπως εκείνη στο αεροπλάνο της φον ντερ Λάιεν χωρίς να προκαλέσει ευρύτερες διαταραχές.
Παρόμοιες τάσεις έχουν παρατηρηθεί και σε άλλες εμπόλεμες ζώνες. Έως και 50.000 επιθέσεις spoofing σε αεροδρόμια στη Μέση Ανατολή το 202, οι οποίες προκάλεσαν στα αεροσκάφη εσφαλμένες ενδείξεις για τη θέση τους, προήλθαν πιθανότατα από το αεροδρόμιο Ein Shemer στο βόρειο Ισραήλ, σύμφωνα με μελέτη που συνυπέγραψε ο Humphreys.
Είναι αποτελεσματικές οι παρεμβολές;
Πολλά όπλα που έχουν προμηθεύσει οι ΗΠΑ στην Ουκρανία και βασίζονται στο GPS όπως οι πύραυλοι Himars και τα πυρομαχικά ακριβείας Excalibur έχουν σε μεγάλο βαθμό πάψει να λειτουργούν λόγω των ρωσικών παρεμβολών.
«Βασικά δεν υπάρχει πλέον GPS», δήλωσε ο Andriy Zvirko, επικεφαλής στρατηγικής της ουκρανικής εταιρείας επικοινωνιών και πλοήγησης drones Sine Engineering. «Στο πεδίο της μάχης, το GPS ως αξιόπιστο εργαλείο πλοήγησης έχει ουσιαστικά εξαφανιστεί».
Ένα από τα προβλήματα που αφορούν ειδικά την Ουκρανία, σύμφωνα με τον Withington, είναι ότι η κρυπτογραφημένη συχνότητα GPS του ΝΑΤΟ, ανθεκτική στις παρεμβολές, παραμένει μη διαθέσιμη, ώστε να αποτραπούν πιθανές διαρροές στη Ρωσία.
Οι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών εταιρειών, δεν έχουν πρόσβαση σε αυτήν, ενώ ακόμη και τα κρυπτογραφημένα σήματα μπορούν να μπλοκαριστούν από προηγμένα συστήματα.
Ωστόσο, οι παρεμβολές καταναλώνουν πολλή ενέργεια και είναι δύσκολο να διατηρηθούν, και τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία εξακολουθούν να καταφέρνουν να εκτοξεύουν πυραύλους και drones στο έδαφος της άλλης πλευράς παρά τις παρεμβολές.
Ο ηλεκτρονικός πόλεμος έχει αναγκάσει και τις δύο πλευρές να προχωρήσουν σε καινοτομίες, χρησιμοποιώντας προσαρμοστικές κεραίες και μεταπήδηση σε διαφορετικές ραδιοσυχνότητες.Πολλά νεότερα οπλικά συστήματα μπορούν να χρησιμοποιούν τουλάχιστον δύο συστήματα καθοδήγησης επιπλέον του GPS.
Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται οι εξελιγμένοι απόγονοι των γυροσκοπίων που χρησιμοποιούνταν στα πρώτα αεροσκάφη για αδρανειακή πλοήγηση. Μια άλλη τεχνολογία είναι η «οπτική καθοδήγηση», που συγκρίνει τρισδιάστατους δορυφορικούς χάρτες με το έδαφος.
«Παρά τα χρόνια έρευνας, κανείς δεν έχει βρει ένα υποκατάστατο του GPS που να είναι φθηνό, παγκόσμια διαθέσιμο και να παρέχει ακριβή χρονομέτρηση, χωρίς όμως να είναι ευάλωτο σε παρεμβολές και spoofing όπως το GPS/GNSS», δήλωσε ο Humphreys.
Το πιο ελπιδοφόρο, όπως είπε, είναι οι δορυφορικοί αστερισμοί χαμηλής τροχιάς, όπως το Starlink του Ίλον Μασκ, το Kuiper της Amazon και το Xona, μια υπηρεσία δορυφορικού εντοπισμού θέσης.
Μπορεί το jamming να στοχεύσει συγκεκριμένο αεροσκάφος ή πλοίο;
Άλλες επίσημες πτήσεις που υπέστησαν διακοπές GPS ενώ πετούσαν κοντά στη Ρωσία περιλαμβάνουν αεροσκάφος που μετέφερε τον πρώην Βρετανό υπουργό Άμυνας Γκραντ Σαπς το 2024 και δύο πτήσεις που μετέφεραν τον αρχηγό των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, Κάρστεν Μπρόιερ. Ο Μπρόιερ δήλωσε ότι δεν γνώριζε αν οι παρεμβολές στόχευαν το δικό του αεροσκάφος ή αν αποτελούσαν μέρος μιας ευρύτερης εκστρατείας.
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι το μπλοκάρισμα GPS δεν είναι ικανό να διακρίνει ένα μεμονωμένο όχημα ή αεροσκάφος. Το «spot jamming» κατευθύνεται εναντίον συγκεκριμένων συχνοτήτων σε μια περιοχή, ενώ το «barrage jamming» στοχεύει ένα ευρύτερο φάσμα συχνοτήτων, ώστε να στερήσει από τον αντίπαλο τον έλεγχο και τις επικοινωνίες.
Μια άλλη τακτική είναι το spoofing ή «meaconing» του GPS, που χειραγωγεί ψεύτικα ή πραγματικά σήματα για να παραπλανήσει τον δέκτη σχετικά με την πραγματική του θέση.
Σε αντίθεση με το jamming του GPS, που απλώς μπλοκάρει τα σήματα, το spoofing εκπέμπει πλαστά σήματα τα οποία φαίνονται νόμιμα, αλλά μεταφέρουν ψευδή δεδομένα. «Αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε πολύ επικίνδυνες συνέπειες», δήλωσε ανώτερος στρατιωτικός αξιωματούχος του ΝΑΤΟ.
Spoofing αυτού του είδους ενδέχεται να βρισκόταν πίσω από τη σύγκρουση του λιβεριανού δεξαμενόπλοιου Front Eagle στα Στενά του Ορμούζ τον Ιούνιο, καθώς και σε άλλα περιστατικά στα οποία τα σήματα GPS πλοίων μπερδεύτηκαν.
Ο Withington σχολίασε: «Πρέπει πάντα να έχετε έναν χάρτη στο αυτοκίνητό σας».
