Η Ουκρανία είναι πεδίο μάχης και επίσης τραπέζι διαπραγματεύσεων. Μια ζώνη αμφισβήτησης της «Σύγκρουσης των Πολιτισμών» που προέβλεψε ο Σάμιουελ Χάντινγκτον στο κοντινό αλλά μακρινό 1996. Η Ουκρανία είναι εκεί όπου όλα τελειώνουν και ξεκινούν. Εκεί τελειώνει ο Ευρασιανισμός (το όνειρο μιας Ευρώπης από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ) και εκεί ξεκινά το νέο κεφάλαιο του Bellum Perpetuum μεταξύ των άκρων της Δύσης: Βόρεια Αμερική και Ρωσία. Και είναι, πάνω απ' όλα, ένα βασικό θέατρο επιχειρήσεων του «Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου σε κομμάτια».
Στην Ουκρανία, ξεκινά ένα νέο κεφάλαιο σε αυτό που ο Πάπας Φραγκίσκος είχε ήδη αποκαλέσει «Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο σε κομμάτια» το 2014. Η ιστορία απέδειξε ότι o σημερινός Summum Pontifex είχε δίκιο: αυτές οι συγκρούσεις που ξέσπασαν σαν πυρκαγιά σε ολόκληρο τον πλανήτη ήταν μέρος μιας ευρύτερης ηγεμονικής αντιπαράθεσης μεταξύ μπλοκ. Γεωπολιτικά μπλοκ που το 2022, μετά από οκτώ χρόνια βλάστησης που εναλλάσσονταν με φάσεις λανθάνουσας κατάστασης, ξεκίνησαν τα τεκτονικά τους σοκ.
Οι αναλυτές φοβούνται τη «διεθνοποίηση της σύγκρουσης», αλλά η αλήθεια είναι ότι είναι ήδη παγκόσμια. Κατά κάποιον τρόπο, ήταν πάντα, αλλά έγινε επίσημα παγκόσμια όταν η Ουκρανία δημιούργησε μια Λεγεώνα Ξένων, άρχισε να λαμβάνει όπλα του ΝΑΤΟ και όταν η Ρωσία συγκέντρωσε τις δικές της διμοιρίες πιστών, με τα δικά της χρέη στο Κίεβο.
Από τις Περιφέρειες στον Πυρήνα: Μερικά σενάρια
Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ή «ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων», εισήλθε σε ένα νέο στάδιο στο οποίο η παρουσία της σύγκρουσης «από τις Περιφέρειες στους Πυρήνες» αυξήθηκε.
Οι περιφέρειες, δηλαδή οι περιθωριοποιημένοι, οι καθυστερημένοι της παγκοσμιοποίησης, οι δορυφόροι, οι αμφισβητούμενες λωρίδες γης, τα κράτη στο περιθώριο των μεγάλων αυτοκρατοριών, τα απομεινάρια της εποχής της αποικιοκρατίας. Ήταν τα περιφερειακά κράτη που έχουν κατακλυστεί τα τελευταία χρόνια από εμφύλιους πολέμους, πραξικοπήματα και υβριδικές επιχειρήσεις στην προπολεμική Ουκρανία. Το Καζακστάν ήταν το τελευταίο παράδειγμα πρόσφατα. Και είναι τα περιφερειακά κράτη που θα βιώσουν ένα κρεσέντο αστάθειας σε μια υποθετική μεταπολεμική (ή προσωρινή) εκεχειρία.
Για παράδειγμα, ο Ατλαντικός είναι ένα «προάστιο» με πολλές πυριτιδαποθήκες έτοιμες να εκραγούν, είναι το στάδιο όπου ο άξονας Μόσχας-Πεκίνου θα προσπαθούσε να μετακινήσει τα κομμάτια του με τολμηρές αλλά προβλέψιμες αντιδράσεις στη δυτική προέλαση (AUKUS στον Ινδο-Ειρηνικό και ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη) στις αντίστοιχες «γειτονιές» της Ρωσίας και της Κίνας. Η λογική αυτών των «Ρεβιζιονιστικών Δυνάμεων» θα είναι πολύ ξεκάθαρη: αν δεν έχουν το δικαίωμα να έχουν τις δικές τους Περιοχές Επιρροής, ούτε και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να έχουν το «δικαίωμα». Το «Δόγμα Μονρό» στον 21ο αιώνα θα μπορούσε να δοκιμαστεί.
Με απλά λόγια, ο Ατλαντικός θα μπορούσε να γίνει τόσο κρίσιμος γεωπολιτικά, όσο ο Ινδο-Ειρηνικός σήμερα. Αυτό υποδηλώνεται από ορισμένα γεγονότα που συνέβησαν το 2021: η ανανεωμένη ρωσική υποστήριξη στις πολιτικές δυνάμεις της Λατινικής Αμερικής με θέσεις που επικρίνουν την Ουάσιγκτον, η επίσημη άφιξη της Κίνας στη Νικαράγουα, το κύμα αστάθειας που επηρέασε τις γαλλικές κυριαρχίες στη Λατινική Αμερική και, τέλος, η εντυπωσιακή κινεζική υποστήριξη στη διεκδίκηση της κυριαρχίας της Αργεντινής στα νησιά Μαλβίνες.
Ένας διαφορετικός κόσμος
Ο «ολοκληρωτικός οικονομικός πόλεμος» κατά της Ρωσίας είναι το σύμβολο της νέας παγκοσμιοποίησης που αναδύεται: μια «Παγκοσμιοποίηση με αυλακώσεις» πολλαπλών τροχιών και πολλών ταχυτήτων με μικρο- και μακρο-περιφερειακά διαμερίσματα. Μια διαδικασία που ξεκίνησε υπό την ηγεσία της κυβέρνησης Τραμπ, η οποία έχει επιταχυνθεί από την πανδημία του COVID-19 και τον πρόσφατο πόλεμο στην Ουκρανία.
Στο νέο μοντέλο παγκοσμιοποίησης που αναδύεται, οι διαδικασίες περιφερειακής ολοκλήρωσης όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (ΕΕΕ) αρθρώνονται, αλλά ταυτόχρονα αποσυνδέονται (σε ένα είδος ανταγωνισμού μεταξύ ηπειρωτικών έργων).
Μια παγκοσμιοποίηση και περιφερειοποίηση με μια πιο προοδευτική αποδολαριοποίηση θα ήταν ένα άλλο παράδειγμα... αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη και η Ασία θα μπορούσαν να είναι δύο ολοένα και πιο διαχωρισμένα μπλοκ.
Σε αυτή την υποθετική «παγκοσμιοποίηση κατά διαμερίσματα», μετά τα πρόσφατα γεγονότα στην Ουκρανία υπάρχει η πιθανότητα η Ρωσία -de facto- να γίνει μέρος του ασιατικού μπλοκ (ίσως πέθανε το όνειρο του ευρασιανισμού, το όνειρο μιας Ευρώπης που εκτείνεται από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ή τουλάχιστον δεν θα είναι δυνατή η επαναφορά του για μεγάλο χρονικό διάστημα).
Αλλαγές στις γεωπολιτικές ανακατατάξεις
Όπως η παγκοσμιοποίηση αλλάζει, έτσι αλλάζει και η συγκρότηση μπλοκ, πόλων και συμμαχιών στη διεθνή σκηνή. Υπάρχει κίνδυνος οι εποχές του μέτρου και της παθητικής ουδετερότητας να πλησιάζουν στο τέλος τους. Ακόμη και η Ελβετία, απουσία και στους δύο παγκόσμιους πολέμους, έχει σπάσει μια παράδοση αιώνων ουδετερότητας καταδικάζοντας τη ρωσική δράση στην Ουκρανία.
Ζούμε σε προβληματικές εποχές, γεωπολιτικών ανακατατάξεων μέσω της επιλογής των πλευρών, σίγουρα οι Μεγάλες Δυνάμεις θα ζητήσουν από τις περιφερειακές χώρες αποδείξεις πίστης. Κάποιοι θα ανταποκριθούν σταθερά, ενώ άλλοι θα «αλλάξουν τη φανέλα της ομάδας τους» απροσδόκητα.
Μόλις πριν από λίγες ημέρες, η κυβέρνηση Μπάιντεν ξεκίνησε μια προσπάθεια να προσεγγίσει τη Βενεζουέλα του Μαδούρο, την οποία είχαν υβρίσει πριν από χρόνια οι Αμερικανοί. Αύριο μπορεί να υπάρξουν αρκετές περιπτώσεις άλλων «αντιπάλων» για να αποπλανήσουν. Στο μέλλον όλα είναι πιθανά: οι μεγάλες δυνάμεις, οι κεντρικές περιοχές είναι λίγες, οι περιφέρειες πολλές.
Ένα πράγμα είναι σίγουρο: ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αλλάξει πολλά πράγματα και η τράπουλα στο τραπέζι έχει ανακατευτεί.
Aντιμετωπίζοντας τη ρωσική ηγεσία για την άμεση στρατιωτική επέμβαση στη διαμάχη, η Δύση διέβη τον Ρουβίκωνα και έσυρε τον κόσμο, συνειδητά ή όχι, σε αχαρτογράφητες αρένες των οποίων η φύση θα γίνει καλύτερα κατανοητή με το πέρασμα του χρόνου.
