Έντονη συζήτηση και αντιδράσεις έχει προκαλέσει τις τελευταίες ώρες στο Ιράν η διαρροή βίντεο με τον γάμο στα «δυτικά» πρότυπα που πραγματοποίησε πριν από ενάμιση χρόνο για την κόρη του ο Αλί Σαμκανί, ο στενός σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη της χώρας. Σε μια περίοδο που το καθεστώς της Τεχεράνης δεν παραλείπει να δείχνει το σκληρό και αυστηρό του πρόσωπο προς τις γυναίκες, οι εικόνες που κυκλοφόρησαν, έδειχναν τον Σαμκάνι να συνοδεύει την κόρη του, η οποία φορούσε ένα νυφικό με ανοιχτό μπούστο, γυναίκες με χαλαρά μαντίλια που δεν κάλυπταν τα μαλλιά τους, ενώ ο γαμπρός και μια γυναίκα, που πιστεύεται ότι είναι η μητέρα του, φορούσαν ρούχα «δυτικού τύπου».
Ποιος είναι, όμως, ο Σαμκανί, ο οποίος βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο κριτικής, αρκετούς μήνες μετά το περιστατικό που παρουσιάζεται στα βίντεο;
Στα 69 του χρόνια, αποτελεί μία από τις πολιτικές προσωπικότητες με τη μεγαλύτερη επιρροή στο Ιράν. Είχε επιβλέψει τις διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης πριν από την κατάρρευση των συνομιλιών. Υπηρέτησε για χρόνια ως γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της χώρας και, πιο πρόσφατα, διορίστηκε ανώτερος σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Αραβικής καταγωγής, από την επαρχία Κουζέσταν και με άπταιστη γνώση της αραβικής γλώσσας, ο Σαμκανί ενήργησε ως εκπρόσωπος του Αγιατολάχ για την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία μετά από χρόνια διακοπής των σχέσεων.
Με θητεία σε καίριους πυλώνες ισχύος - το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), τον τακτικό στρατό (Artesh) και το Υπουργείο Άμυνας και Υποστήριξης Ενόπλων Δυνάμεων (MODAFL) - είδε την επιρροή του να ενισχύεται ιδίως μετά τον θάνατο του Κασέμ Σολεϊμανί.
Στη διάρκεια του πολέμου Ιράν–Ιράκ απέκτησε απευθείας πρόσβαση σε κορυφαίους του καθεστώτος, από τον αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί μέχρι τον Ακμπάρ Χασεμί Ραφσαντζανί. Το 1988 τοποθετήθηκε υπουργός των Φρουρών, όμως με την αναδιάρθρωση του 1989 οι αρμοδιότητες ενσωματώθηκαν στο MODAFL. Την ίδια χρονιά ο αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ τον όρισε διοικητή του Πολεμικού Ναυτικού του τακτικού στρατού (Artesh) και του ανατέθηκε την ανασυγκρότηση του στόλου μετά τις βαριές απώλειες του πολέμου. Παράλληλα, ο Σαμκανί ανέλαβε και δεύτερη, ταυτόχρονη διοίκηση: το Ναυτικό των Φρουρών.
Τον φετινό Ιούνιο, στη διάρκεια των ισραηλινών επιδρομών στην Τεχεράνη, ο Σαμκανί τραυματίστηκε σοβαρά και παρέμεινε για μέρες σε κρίσιμη κατάσταση στο νοσοκομείο, ωστόσο κατάφερε να αναρρώσει, παρά τις φήμες που τον ήθελαν να έχει χάσει τη ζωή του.
Ο «πολιτικός στρατηγός»: Υπουργός Άμυνας και διαμεσολαβητής
Με την εκλογή του Μοχαμάντ Χαταμί (1997), ο Σαμκανί ανέλαβε υπουργός Άμυνας — θέση που δεν διοικεί την ιεραρχία των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά χαράσσει πολιτική και εξοπλισμούς σε συνεννόηση με τον ανώτατο ηγέτη. Η μετριοπαθέστερη ρητορική της εποχής αποτυπώθηκε στις δηλώσεις του για τον Κόλπο, ενώ αξιοποιήθηκε ως γέφυρα με τον αραβικό κόσμο· η επίσκεψή του στη Σαουδική Αραβία και η απονομή του Τάγματος Αμπντουλαζίζ αλ-Σαούντ ανέδειξαν τον ρόλο του.
Στην κρίση των φοιτητικών διαδηλώσεων (Ιούλιος 1999) υπογράμμισε τη «νομιμότητα και την τάξη», τηρώντας σκληρή γραμμή απέναντι στις ταραχές, την ώρα που ο Χαταμί δεχόταν πρωτοφανή πίεση από ανώτατα στελέχη των Φρουρών. Το 2001 διεκδίκησε την προεδρία απέναντι στον Χαταμί, παρουσιάζοντας εαυτόν ως «στρατιωτικό» με ικανότητα αποφάσεων· συγκέντρωσε 2,62% των ψήφων, καταγράφοντας ωστόσο πολιτικές φιλοδοξίες. Παρέμεινε στο Υπουργείο Άμυνας έως το 2005, τη μεγαλύτερη θητεία στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας, συχνά με ρεαλιστικές τοποθετήσεις περί «αμυντικής αποτροπής» και περιορισμών εμβέλειας των βαλλιστικών πυραύλων.
Στη «βαθιά» πολιτεία και η επιστροφή στην πρώτη γραμμή
Μετά την εκλογή Αχμαντινετζάντ (2005), ο Χαμενεΐ τον τοποθέτησε σε συμβουλευτικά όργανα της «βαθιάς πολιτείας», όπως το Στρατηγικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων και το Κέντρο Στρατηγικών Μελετών των Ενόπλων Δυνάμεων.
Το 2013, επί Χασάν Ροχανί, επανήλθε δυναμικά: ορίστηκε γραμματέας του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (SNSC) και ταυτόχρονα εκπρόσωπος του Χαμενεΐ στο Συμβούλιο. Αν και ο φάκελος των πυρηνικών μεταφέρθηκε στο ΥΠΕΞ του Μοχαμάντ Τζαβάτ Ζαρίφ, ο Σαμκανί παρέμεινε κομβικός: σε αραβόφωνες παρεμβάσεις υιοθέτησε τη σκληρή γραμμή για την Παλαιστίνη, ενώ μετά την επίθεση στα διυλιστήρια της Aramco (2019) πρόβαλε μήνυμα «αποκλιμάκωσης αλλά ετοιμότητας».
Μετά την αμερικανική αποχώρηση από το JCPOA (Συμφωνία για τα πυρηνικά) επί Τραμπ, υπαινίχθηκε ότι η Τεχεράνη δεν έπρεπε να είχε υπογράψει, διατηρώντας ελιγμούς ως δυνητικός συνομιλητής με τη Δύση. Η δολοφονία του Κασέμ Σολεϊμανί (2020) ενίσχυσε το βάρος του: ως Αράβας στην καταγωγή θεωρήθηκε ικανός να γεφυρώσει το κενό με τα δικτυωμένα σιιτικά παραστρατιωτικά. Οι ΗΠΑ του επέβαλαν κυρώσεις για «συνέργεια» στην ιρανική πυραυλική απάντηση στο Ιράκ.
Παρά τις εσωτερικές καταγγελίες περί οικογενειακής διαφθοράς (2019) και τη σύλληψη/εκτέλεση του πρώην αναπληρωτή του, Αλιρέζα Ακμπαρί (Βρετανοϊρανού) το 2023, ο Σαμκανί πρωταγωνίστησε στη συμφιλίωση Ιράν–Σαουδικής Αραβίας με κινεζική μεσολάβηση (Μάρτιος 2023), ενώ πραγματοποίησε αποστολές στα ΗΑΕ και στο Ιράκ, υπογράφοντας συμφωνία συνοριακής ασφάλειας.
Η αντικατάσταση, οι ισορροπίες και ο ρόλος του σήμερα
Τον Μάιο 2023, ο Χαμενεΐ όρισε τον Αλί Ακμπάρ Αχμαντιάν — καριερίστα των Φρουρών — νέο γραμματέα του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Ο Αχμαντιάν, χωρίς την πολιτική ευελιξία, την αραβική γλώσσα ή τη διπλωματική εμπειρία του Σαμκανί, θεωρείται στρατηγικός σχεδιαστής και επίσης εκπρόσωπος του ανώτατου ηγέτη στο Συμβούλιο, μαζί με τον σκληροπυρηνικό Σαΐντ Τζαλίλι. Ο Σαμκανί ανέλαβε σύμβουλος πολιτικών υποθέσεων του Χαμενεΐ, ενώ αναλυτές απέδωσαν την απομάκρυνσή του από το Συμβούλιο σε πίεση σκληροπυρηνικών και στην αρνητική δημοσιότητα από σκάνδαλα και τις διαδηλώσεις μετά τον θάνατο της Μάχσα Αμινί (2022).
Η σταδιοδρομία του Σαμκανί δείχνει πως, ως πολιτικός παίκτης, διατήρησε δίαυλους με μεταρρυθμιστές, κληρικούς και Φρουρούς, προσαρμόζοντας τη ρητορική του χωρίς να χάνει αξιοπιστία ως στρατηγιστής, ενώ η θέση που κατέχει δίπλα στον ανώτατο ηγέτη, τον καθιστά χρήσιμο κόμβο μεταξύ φατριών και δίαυλο προς τον αραβικό κόσμο.
