Λίγες ημέρες πριν την αναχώρησή του για τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου εμφανίστηκε σε έναν ισραηλινό οικισμό στη Δυτική Όχθη, απευθυνόμενος στους ακροδεξιούς υποστηρικτές του. Εκεί, δεσμεύτηκε δημόσια ότι δεν θα υπάρξει παλαιστινιακό κράτος, ενισχύοντας τη σκληρή γραμμή της κυβέρνησής του.
Ωστόσο, μόλις δύο εβδομάδες αργότερα, σε συνάντηση στη Νέα Υόρκη με στενούς συμβούλους και Αμερικανούς αξιωματούχους, ο Νετανιάχου βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα προσχέδιο ειρηνευτικού σχεδίου που υποστηρίζει ο Ντόναλντ Τραμπ, το οποίο προέβλεπε μια «αξιόπιστη πορεία» προς τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Η αντίθεση με τις προηγούμενες δηλώσεις του ήταν τόσο έντονη, που ένας παρευρισκόμενος χαρακτήρισε την κατάσταση ως «προδοσία».
Η επιρροή του Τζάρετ Κούσνερ και η πίεση από τον αραβικό κόσμο
Το σχέδιο Τραμπ δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο αμερικανικής πρωτοβουλίας. Πιέσεις από το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και άλλες μουσουλμανικές χώρες συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωσή του. Οι χώρες αυτές εκμεταλλεύτηκαν την οργή του Τραμπ για την ισραηλινή επίθεση της 9ης Σεπτεμβρίου στη Ντόχα, κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων με τη Χαμάς.
Καθοριστικό ρόλο άσκησε και ο Τζάρετ Κούσνερ, γαμπρός του Τραμπ και πρώην απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή, ενισχύοντας τη διπλωματική πίεση προς το Ισραήλ.
Το προσωπικό στοίχημα του Τραμπ
Ο Τραμπ επιδίωκε την απελευθέρωση των 48 Ισραηλινών ομήρων, τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα και την προώθηση της προσέγγισης Ισραήλ–Σαουδικής Αραβίας. Σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματούχους, η χρονική συγκυρία δεν ήταν τυχαία: ο Τραμπ ήθελε ο πόλεμος να έχει λήξει μέχρι την επέτειο της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, με στόχο να διεκδικήσει το Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο ανακοινώνεται τον ίδιο μήνα.
Ένας πρώην Ισραηλινός διπλωμάτης ανέφερε ότι ο Τραμπ αντιμετώπιζε τους ομήρους ως «κλειδιά» για τη Μέση Ανατολή. Είχε προσωπική σχέση με αρκετούς, γνώριζε τα ονόματά τους και παρακολουθούσε την ανάρρωσή τους, κάτι που ξεπερνούσε την εμπλοκή του Νετανιάχου. Ο απεσταλμένος του Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, διατηρούσε τακτική επικοινωνία με τις οικογένειες των αιχμαλώτων.
Οι απαραίτητες παραχωρήσεις και η αποξένωση του Νετανιάχου
Για να υλοποιηθεί το σχέδιο, ο Τραμπ χρειαζόταν παραχωρήσεις από τον Νετανιάχου, ώστε να πειστεί η Χαμάς και να κατευναστούν οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στον Κόλπο, οι οποίοι είχαν αποξενωθεί από την επιθετική στάση του Ισραήλ.
Το Κατάρ, που φιλοξενεί το πολιτικό γραφείο της Χαμάς, είχε κεντρικό ρόλο στις διαμεσολαβήσεις των τελευταίων δύο ετών. Η ισραηλινή επίθεση στη Ντόχα, ενώ η Χαμάς εξέταζε πρόταση εκεχειρίας, προκάλεσε την οργή του Τραμπ, υπονομεύοντας τις προσπάθειες για ειρήνη.
Η συγγνώμη του Νετανιάχου
Στις 29 Σεπτεμβρίου, λίγες ημέρες μετά την παρουσίαση του ειρηνευτικού σχεδίου του Ντόναλντ Τραμπ στους Άραβες ηγέτες, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου έφτασε στον Λευκό Οίκο. Εκεί, ζήτησε συγγνώμη με ταπεινότητα από τον πρωθυπουργό του Κατάρ, μια κίνηση που εξέπληξε πολλούς και θεωρήθηκε από Αμερικανούς αξιωματούχους ως ταπεινωτική αλλά καθοριστική για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων.
Σύμφωνα με πρώην Αμερικανό αξιωματούχο, η ισραηλινή επίθεση στο Κατάρ «άνοιξε την πόρτα για όλα αυτά», ενώ ένας άλλος χαρακτήρισε σατιρικά τη συγγνώμη του Νετανιάχου ως «βίντεο ομήρου».
Το αμετάβλητο σχέδιο Τραμπ και οι περιορισμένες δυνατότητες του Ισραήλ
Παρά τις προσπάθειες της ισραηλινής πλευράς να αμβλύνει σημεία του 20 σημείων ειρηνευτικού σχεδίου, ειδικά την αναφορά σε παλαιστινιακό κράτος, η παρουσία τεχνικής ομάδας από το Κατάρ κοντά στον Λευκό Οίκο περιόρισε τις δυνατότητες αλλαγών. Όπως ανέφερε πηγή με γνώση των γεγονότων, μόνο μερικές λέξεις μπορούσαν να τροποποιηθούν.
Μία από τις βασικές απαιτήσεις του Νετανιάχου ήταν η δυνατότητα επιστροφής στον πόλεμο σε περίπτωση παραβίασης της συμφωνίας από τη Χαμάς. Η απάντηση που έλαβε ήταν σαφής: «να σταματήσουν να ψάχνουν για κενά», καθώς ο ίδιος ο Τραμπ είχε εγγυηθεί στους Άραβες ότι το Ισραήλ δεν θα επανεκκινήσει τον πόλεμο.
Οι όροι του σχεδίου και οι αντιδράσεις των ακροδεξιών
Το ειρηνευτικό σχέδιο περιλάμβανε προτάσεις που αντιτίθενται στις θέσεις των ακροδεξιών κομμάτων που στηρίζουν την κυβέρνηση Νετανιάχου. Μεταξύ αυτών:
- Απαγόρευση αναγκαστικής εκτόπισης των Παλαιστινίων από τη Γάζα
- Δικαίωμα επιστροφής των κατοίκων της Γάζας
- Αμνηστία για τους μαχητές της Χαμάς υπό τον όρο της ειρηνικής συνύπαρξης
- Απαγόρευση ισραηλινής προσάρτησης ή οικοδόμησης οικισμών στη Γάζα
- Επιστροφή του ΟΗΕ για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας
Στοιχεία που διατηρούν την ισραηλινή γραμμή
Παρά τις παραχωρήσεις, το σχέδιο περιείχε και σημεία που επέτρεπαν στον Νετανιάχου να διατηρήσει την πολιτική του αξιοπιστία:
- Αποκλεισμός της Χαμάς από την παλαιστινιακή διακυβέρνηση
- Αφοπλισμός των μαχητών της και αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας
- Διοίκηση της Γάζας από επιτροπή Παλαιστινίων τεχνοκρατών και διεθνές εποπτικό όργανο υπό την προεδρία του Τραμπ
- Εποπτεία της ασφάλειας από διεθνή δύναμη
Το πιο καθοριστικό σημείο, σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματούχους, ήταν η δήλωση του Τραμπ ότι αν η Χαμάς απορρίψει τη συμφωνία, «το Ισραήλ θα έχει την πλήρη υποστήριξή μου για να εξαλείψει την απειλή της Χαμάς».
Η αλλαγή στάσης του Τραμπ και η πίεση στον Νετανιάχου
Ο Νετανιάχου, που είχε αντιμετωπίσει στο παρελθόν τους Κλίντον, Ομπάμα και Μπάιντεν, βρέθηκε τώρα αντιμέτωπος με τον πρόεδρο που θεωρούσε τον μεγαλύτερο φίλο του Ισραήλ. Παρότι ο Τραμπ είχε εκνευρίσει συχνά τους συμμάχους των ΗΠΑ με την συναλλακτική και απρόβλεπτη πολιτική του, ο Νετανιάχου τον θεωρούσε αξιόπιστο υποστηρικτή.
Ωστόσο, η ανακοίνωση των έμμεσων συνομιλιών ΗΠΑ–Ιράν και η υπενθύμιση της αμερικανικής οικονομικής βοήθειας προς το Ισραήλ από τον Τραμπ, έφεραν τον Νετανιάχου σε δύσκολη θέση.
Όπως δήλωσε ο πρώην πρέσβης του Ισραήλ στις ΗΠΑ, Μάικλ Όρεν, «ο κανόνας είναι ότι τα συμφέροντα του Ντόναλντ Τραμπ έρχονται πρώτα». Ο Όρεν τόνισε ότι ενώ ο Νετανιάχου αγνοούσε τις προειδοποιήσεις των προηγούμενων προέδρων, με τον Τραμπ δεν τολμά να παραβεί τις εντολές του.
