Μια ερευνητική εργασία που δημοσιεύτηκε από ένα περιοδικό που συνδέεται με τον στρατό της Τουρκίας αναζωπύρωσε τη συζήτηση σχετικά με τον ρόλο της Άγκυρας στο ΝΑΤΟ, προειδοποιώντας ότι η χώρα φέρει βαριές ευθύνες στην πρώτη γραμμή, ενώ παράλληλα απολαμβάνει περιορισμένη επιρροή στη λήψη αποφάσεων της συμμαχίας.
Η Τουρκία στο περιθώριο του ΝΑΤΟ σε σχέση με τον καθορισμό της στρατηγικής του
Το άρθρο, που δημοσιεύεται στο Journal of Defence and Security Research και έχει γράψει ο Mehmet Kılıç του Πανεπιστημίου Başkent, επισημαίνει ένα παράδοξο στην καρδιά της εξελισσόμενης αμυντικής στάσης του ΝΑΤΟ, αναφέρει Διεθνές ΜΜΕ, επισημαίνοντας:
Η Τουρκία περιγράφεται ως ένα απαραίτητο κράτος του νότιου πλευρού με περιουσιακά στοιχεία που κυμαίνονται από στόλους μη επανδρωμένων αεροσκαφών έως τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας, ωστόσο παραμένει δομικά στο περιθώριο όταν καθορίζεται η στρατηγική.
Το περιοδικό επιβλέπεται από το Εθνικό Πανεπιστήμιο Άμυνας της Τουρκίας, το οποίο δημιουργήθηκε το 2016 μετά από μια απόπειρα πραξικοπήματος που οδήγησε σε μια σαρωτική εκκαθάριση φιλοΝΑΤΟϊκών αξιωματικών και στο κλείσιμο παραδοσιακών στρατιωτικών ακαδημιών.
Η ανάλυση του Εθνικού Πανεπιστημίου Άμυνας της Τουρκίας
Ιδρυμένο στο πλαίσιο της αναμόρφωσης των ενόπλων δυνάμεων από τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το πανεπιστήμιο έχει έκτοτε γίνει ο μοναδικός φύλακας της εκπαίδευσης αξιωματικών, δίνοντας στις δημοσιεύσεις του ασυνήθιστο βάρος ως μια αντανάκλαση του πώς το αναδιαρθρωμένο στρατιωτικό κατεστημένο βλέπει τη συμμαχία.
Η ανάλυση των 29 σελίδων εξετάζει τα περιφερειακά αμυντικά σχέδια του ΝΑΤΟ για την περίοδο 2023-2025, συμπεριλαμβανομένων των αναπτύξεων «East Shield» κατά μήκος της Πολωνίας, της Ρουμανίας και της Τουρκίας, της προκεχωρημένης βάσεων στη Μαύρη Θάλασσα και της πανευρωπαϊκής πρωτοβουλίας αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας Sky Shield.
Σε κάθε περίπτωση, η Άγκυρα παρουσιάζεται ως κρίσιμος παράγοντας, παρέχοντας βάσεις, υλικοτεχνική υποστήριξη και επιβολή της Σύμβασης του Μοντρέ, η οποία ρυθμίζει τη ναυτική πρόσβαση στα στενά που συνδέουν τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα.
Η εγχώρια αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας, ιδίως τα προγράμματα ένοπλων μη επανδρωμένων αεροσκαφών της, ξεχωρίζει ως πυλώνας των επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ στο νότιο πλευρό.
Τα τουρκικά αεροδρόμια και λιμάνια περιγράφονται ως στρατηγικό βάθος για τις αποστολές της συμμαχίας που εκτείνονται από την Ανατολική Ευρώπη έως τη Μέση Ανατολή.
Ανισορροπία υψηλής ευθύνης και χαμηλής επιρροής
Παρά τις συνεισφορές αυτές, η έκθεση επικρίνει αυτό που αποκαλεί ανισορροπία «υψηλής ευθύνης, χαμηλής επιρροής».
Η εξουσία λήψης αποφάσεων, υποστηρίζει, συγκεντρώνεται μεταξύ των βασικών κρατών του ΝΑΤΟ - των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας - ενώ οι σύμμαχοι της πρώτης γραμμής όπως η Τουρκία, η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής φέρουν δυσανάλογους κινδύνους χωρίς ισοδύναμο λόγο.
Αυτή η ανισορροπία, προειδοποιεί η μελέτη, θα μπορούσε να εμβαθύνει τα εσωτερικά χάσματα της συμμαχίας σε μια εποχή που το ΝΑΤΟ επανατοποθετείται όχι μόνο ως αμυντικό σύμφωνο αλλά ως περιφερειακός παράγοντας διαμόρφωσης της τάξης.
Το άρθρο παρουσιάζει την Τουρκία ως ένα «ημι-περιφερειακό» μέλος, στρατιωτικά απαραίτητο αλλά κανονιστικά και θεσμικά περιθωριοποιημένο.
Με απλά λόγια, η Άγκυρα φέρει τα βάρη της γεωγραφίας και της στρατιωτικής συμβολής, αλλά η φωνή της στη διαμόρφωση του δόγματος της συμμαχίας παραμένει σιωπηλή.
Η κριτική έρχεται καθώς το ΝΑΤΟ επιδιώκει δαπανηρές προσπάθειες εκσυγχρονισμού. Οι ηγέτες στη σύνοδο κορυφής της Χάγης του 2025 δεσμεύτηκαν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες στο 5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, ένας στόχος που είναι πιθανό να επιβαρύνει τις χώρες που ήδη φέρουν βαριά επιχειρησιακά φορτία.
Για την Τουρκία, με την ασταθή οικονομία της, η πίεση θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα έντονη.
Η διαφοροποίηση του Τουρκικού στρατού
Από την αναδιοργάνωσή της, ο στρατός της Τουρκίας έχει αποκτήσει διαφορετικό προφίλ εντός του ΝΑΤΟ.
Κάποτε γνωστός για τον μεγάλο στρατό του με κληρωτούς, έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ασύμμετρες δυνατότητες και δυνάμεις ταχείας ανάπτυξης.
Οι παρεμβάσεις της στη Συρία, τη Λιβύη και τον Νότιο Καύκασο ανέδειξαν τόσο νέες ικανότητες όσο και προθυμία να ενεργεί ανεξάρτητα από τους συμμάχους.
Αυτή η ανεξάρτητη τάση έχει κατά καιρούς ταρακουνήσει τους εταίρους του ΝΑΤΟ.
Η αγορά του ρωσικού συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας S-400 από την Άγκυρα το 2019 οδήγησε σε κυρώσεις των ΗΠΑ και στην απομάκρυνση της Τουρκίας από το πρόγραμμα Joint Strike Fighter F-35.
Οι διαφωνίες για τη Συρία και την ανατολική Μεσόγειο έχουν προσθέσει τριβές.
Ωστόσο, η συμμαχία έχει επίσης βασιστεί στα πλεονεκτήματα της Τουρκίας, ιδίως στην ασφάλεια της Μαύρης Θάλασσας μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.
Η δημοσίευση του άρθρου συνέπεσε με την επίσκεψη του Προέδρου Ερντογάν στον Λευκό Οίκο στις 25 Σεπτεμβρίου.
Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ο Ερντογάν και ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ συζήτησαν την άρση των κυρώσεων κατά της Τουρκίας, την επαναφορά της Άγκυρας στο πρόγραμμα F-35 και την έγκριση νέων πωλήσεων F-16.
Η συνάντηση χαρακτηρίστηκε θετική, αν και δεν ανακοινώθηκαν συγκεκριμένες αποφάσεις για την αμυντική βιομηχανία.
Οι όροι Τράμπ για επανένταξη της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35
Μιλώντας σε δημοσιογράφους αργότερα, ο Τραμπ δήλωσε ότι υπάρχει κάτι που πρέπει να κάνει ο Πρόεδρος Ερντογάν για να επανενταχθεί η Τουρκία στο πρόγραμμα F-35, αλλά δεν παρείχε λεπτομέρειες.
Σύμφωνα με τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, οι ειδικοί λένε ότι η απαίτηση του Τραμπ θα μπορούσε να περιλαμβάνει την απαλλαγή της Άγκυρας από τους S-400 ή, όπως είχε εμφανιστεί προηγουμένως στα μέσα ενημέρωσης, την αποθήκευσή τους στην αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ στα Άδανα, καθώς και την αποχή από την αγορά πετρελαίου από τη Ρωσία.
Το άρθρο του περιοδικού απηχεί μακροχρόνια τουρκικά παράπονα σχετικά με την κατανομή των βαρών και την αναγνώριση. Υποστηρίζει ότι ο τεχνολογικός μετασχηματισμός του ΝΑΤΟ, με τα βασικά μέλη να ηγούνται πρωτοβουλιών για την τεχνητή νοημοσύνη, τον κυβερνοπόλεμο και τα αυτόνομα συστήματα, κινδυνεύει να αφήσει τους περιφερειακούς συμμάχους ως εφαρμοστές και όχι ως διαμορφωτές του δόγματος.
Επίσης, υπογραμμίζει ένα γεωγραφικό παράδοξο.
Ενώ οι νέες αμυντικές γραμμές του ΝΑΤΟ στις χώρες της Βαλτικής και της Ανατολικής Ευρώπης λαμβάνουν ισχυρή πολιτική υποστήριξη, οι ρόλοι της Τουρκίας στο νότο και στη Μαύρη Θάλασσα αντιμετωπίζονται περισσότερο ως επιχειρησιακές αναγκαιότητες παρά ως στρατηγικές προτεραιότητες.
Στόχοι-επιδιώξεις
Το άρθρο κατά την άποψή μας δεν υπονοεί ότι η Τουρκία πρέπει να διακόψει τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ.
Αντίθετα, τονίζει τον απαραίτητο ρόλο της Άγκυρας και παρουσιάζει την ανισορροπία ως πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί και όχι ως λόγο αποχώρησης.
Τουρκία-ΝΑΤΟ
Η Τουρκία, η οποία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 1952, φιλοξενεί ως γνωστόν την αεροπορική βάση Ιντσιρλίκ, η οποία χρησιμοποιείται για επιχειρήσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, και τον σταθμό ραντάρ Kurecik στη Μαλάτια, ένα βασικό μέρος της ασπίδας βαλλιστικής πυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ.
Η Τουρκία παρέχει επίσης κόμβους logistics και εγκαταστάσεις διοίκησης που υποστηρίζουν αποστολές στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα, και έχει συνεισφέρει στρατεύματα σε επιχειρήσεις στο Κοσσυφοπέδιο, το Αφγανιστάν και τη Μεσόγειο.
Η Διοίκηση Ξηράς της συμμαχίας (LANDCOM) εδρεύει στη Σμύρνη, ενώ η Κωνσταντινούπολη φιλοξενεί το αρχηγείο του Σώματος Ταχείας Ανάπτυξης του ΝΑΤΟ (NRDC-TUR).
Η Άγκυρα φιλοξενεί το Κέντρο Αριστείας του ΝΑΤΟ για την Άμυνα κατά της Τρομοκρατίας (CoE-DAT) και το Κέντρο Εκπαίδευσης της Συνεργασίας για την Ειρήνη, ενώ η Κωνσταντινούπολη φιλοξενεί το Κέντρο Αριστείας Ναυτικής Ασφάλειας (MARSEC CoE).
