Περισσότεροι από τους μισούς από τους 120.000 Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έφυγαν μέσα σε λιγότερο από τέσσερις ημέρες μετά την κατάληψη του ελέγχου του θύλακα από το Αζερμπαϊτζάν, όπου κατάφεραν να υπερασπιστούν την αυτονομία τους για τρεις δεκαετίες. Η αστραπιαία στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν προκάλεσε μια έξοδο χωρίς προηγούμενο στο Νότιο Καύκασο, καθώς αναφορές από το Αρτσάχ κάνουν λόγο για αποκεφαλισμούς παιδιών, σκλαβοπάζαρα, βιασμούς και εκτελέσεις.
Το Αζερμπαϊτζάν ισχυρίζεται ότι είναι έτοιμο να σεβαστεί τα δικαιώματα των εθνοτικών Αρμενίων καθώς σαρώνει την περιοχή, αλλά την ίδια στιγμή, βίντεο που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αποκαλύπτουν καταστροφές, βία και διάλυση κάθε αρμενικού στοιχείου στην περιοχή. Το Αζερμπαϊτζάν είναι επιβαρυμένο με κατηγορίες γενοκτονίας, εθνοκάθαρσης, πογκρόμ και τουλάχιστον δύο πολέμων και ως εκ τούτου, οι Αρμένιοι φεύγουν προδομένοι από μια διεθνή κοινότητα που ατάραχα παρατηρεί τις εξελίξεις.
Μέχρι το πρωί της Πέμπτης, το Γερεβάν δήλωσε ότι 65.036 άνθρωποι είχαν περάσει στη γειτονική Αρμενία, οι περισσότεροι οδηγώντας για πάνω από 24 ώρες με τα υπάρχοντά τους σε έναν ασφυκτικό ορεινό διάδρομο. "Αυτή είναι μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της αρμενικής ιστορίας", δήλωσε ο πατέρας Νταβίντ στο Reuters, ένας 33χρονος Αρμένιος ιερέας που ήρθε στα σύνορα για να παράσχει πνευματική υποστήριξη σε όσους διαφεύγουν. "Ολόκληρη η αρμενική ιστορία είναι γεμάτη από δυσκολίες".
Η Αρμενία κατηγόρησε τη σύμμαχό της Ρωσία, η οποία είναι απασχολημένη με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ότι δεν έκανε τίποτα για να βοηθήσει. Η Μόσχα λέει ότι ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν έχει να κατηγορήσει μόνο τον εαυτό του και δεν θα έπρεπε να έχει επιδιώξει στενότερους δεσμούς με τη Δύση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ζει η δεύτερη μεγαλύτερη αρμενική διασπορά στον κόσμο, φλέρταραν την Αρμενία με λόγια και ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά επέκριναν το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο έχει στενές σχέσεις με την Τουρκία, χωρίς ωστόσο να προχωρήσουν σε κυρώσεις και έμπρακτη καταδίκη των εγκλημάτων όπως έκαναν στην Ουκρανία.
Παράλληλα, η Ελλάδα που κατέχει ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με την Αρμενία, απέτυχε να καταδικάσει το βίαιο εκτοπισμό χιλιάδων Αρμενίων από το Αρτσάχ, αρκούμενη σε μια τυπική δήλωση-κάλεσμα για ειρήνη, τη στιγμή που η ελληνική πολιτική ηγεσία συνεργάζεται με τον δικτάτορα και εγκληματία πολέμου Ιλχάμ Αλίεφ και κάνει λόγο για "αγωγό αξιών".
Η Σαμάνθα Πάουερ, επικεφαλής της Αμερικανικής Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), συναντήθηκε με τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ στο Μπακού την Τετάρτη, αφού επισκέφθηκε την Αρμενία. Η Πάουερ "τόνισε την επείγουσα ανάγκη να επιτραπεί η απρόσκοπτη ανθρωπιστική πρόσβαση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν κολλήσει στο διάδρομο Λατσίν, και την επείγουσα ανάγκη για διευρυμένη πρόσβαση των ανθρωπιστικών ομάδων", δήλωσε εκπρόσωπος.
Το Αζερμπαϊτζάν συνέλαβε την Τετάρτη τον Ρουμπέν Βαρντανιάν (Ruben Vardanyan), έναν τραπεζίτη και φιλάνθρωπο που ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης του Καραμπάχ μεταξύ Νοεμβρίου 2022 και Φεβρουαρίου 2023. Την Πέμπτη ανακοίνωσε ότι του απαγγέλθηκαν κατηγορίες για παράνομη διέλευση των συνόρων του Αζερμπαϊτζάν. Σε συνέντευξή του στον Guardian την περασμένη εβδομάδα πριν από τη σύλληψή του, είπε ότι γνώριζε ότι θα γινόταν στόχος των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν όταν ξεκίνησε ο πόλεμος την περασμένη εβδομάδα.
"Έτσι είναι η ζωή", είπε. "Αν είσαι έτοιμος να πεθάνεις για τη χώρα σου, τότε είναι εντάξει. Είναι άσχημο, αλλά κάτι για το οποίο πρέπει να είσαι έτοιμος αν κάνεις κάτι σημαντικό... το τέλος της ιστορίας μπορεί να είναι πολύ άσχημο. Και εγώ ήμουν έτοιμος γι' αυτό από την πρώτη μέρα, το ήξερα".
To Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε ότι απαγγέλλει κατηγορίες στον Ρουμπέν Βαρντανιάν για "οικονομική τρομοκρατία, συμμετοχή στη συγκρότηση ένοπλων ομάδων και διαμονή στη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν χωρίς την κατάλληλη άδεια". Ο πρώην κορυφαίος ηγέτης του Αρτσάχ απήχθη χθες από τη συνοριακή υπηρεσία του Αζερμπαϊτζάν από το παράνομο σημείο ελέγχου του Αζερμπαϊτζάν στο διάδρομο Μπέρντζορ κατά τη διάρκεια του αναγκαστικού εκτοπισμού των Αρμενίων από το Αρτσάχ. Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν έχει καταρτίσει μια μαύρη λίστα πρώην και νυν αξιωματούχων από το Αρτσάχ και απαιτεί την παράνομη κράτησή τους.
Η σύζυγός του, Βερόνικα Ζόναμπεντ (Veronika Zonabend), επιβεβαίωσε τη σύλληψή του με δήλωσή της. "Ο σύζυγός μου, Ρουμπέν Βαρντανιάν, ο φιλάνθρωπος, επιχειρηματίας και πρώην ηγέτης του κράτους του Αρτσάχ, συνελήφθη και κρατείται αιχμάλωτος από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν στα σύνορα, καθώς προσπάθησε να φύγει σήμερα το πρωί, μαζί με χιλιάδες Αρμένιους που δραπετεύουν από την κατοχή του Αζερμπαϊτζάν", ανέφερε. "Ο Ρούμπεν στάθηκε στο πλευρό του λαού του Αρτσάχ κατά τη διάρκεια του 10μηνου αποκλεισμού και υπέφερε μαζί του στον αγώνα για επιβίωση. Ζητώ τις προσευχές και την υποστήριξή σας για να διασφαλιστεί η ασφαλής απελευθέρωση του συζύγου μου".
"Ήρθε στο Καραμπάχ επειδή ήθελε το καλύτερο για το έθνος του, το λαό του", δήλωσε η Ζόναμπεντ στον Guardian. "Το γεγονός ότι έμεινε τόσο πολύ δείχνει τι είδους άνθρωπος και πολιτικός είναι. Ελπίζω ότι η διεθνής κοινότητα θα βοηθήσει. Προσεύχομαι γι' αυτό".
Τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν είχαν αποκλείσει το έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για 10 μήνες και εξακολουθούν να διατηρούν σημεία ελέγχου κατά μήκος των δρόμων προς την Αρμενία, προκάλεσαν μια ανθρωπιστική κρίση λιμοκτονώντας τους Αρμένιους του Αρτσάχ προτού μπουν βίαια στην περιοχή και εκδιώξουν έναν λαό, του οποίου η παρουσία, η ιστορία και ο πολιτισμός εκεί, πάει αιώνες πίσω...
