Αν και αιφνιδίασε αρκετούς στην Αθήνα καθώς έγινε αντιληπτό πως η «Γαλάζια Πατρίδα» επεκτείνεται, η συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Σομαλίας για την ανάληψη της προστασίας των θαλασσίων ζωνών της δεύτερης από την πρώτη δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Δύο έγκριτοι διεθνολόγοι αναλύουν τι δείχνει και τι εξελίξεις εγκυμονεί αυτή η συμφωνία.
Συμφωνία Σομαλίας-Τουρκίας: Η Επιστροφή των «Οθωμανών» στο Κέρας της Αφρικής
Το δικαίωμα ελέγχου και υπεράσπισης από κάθε εσωτερική και εξωτερική απειλή για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνης (ΑΟΖ) της εκχώρησε η Σομαλία στην Τουρκία σύμφωνα με τις προβλέψεις της υπογραφείσας συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών πριν λίγες ημέρες. Η Άγκυρα, αναλαμβάνει επίσης την υποχρέωση για τα επόμενα 10 έτη να δημιουργήσει, εξοπλίσει και εκπαιδεύσει τις ναυτικές δυνάμεις του Μογκαντίσου ενώ ένα βασικό αντίτιμο της συμφωνίας είναι η Άγκυρα να προσποριστεί το 30% των εσόδων από την εκμετάλλευση των αλιευμάτων της ΑΟΖ της Σομαλίας.
Η κίνηση πέραν του γεγονότος πως πρόκειται για περίπτωση παραχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων και εθνικής κυριαρχίας από την πλευρά της Σομαλίας προς την Τουρκία άρα η χώρα αυτή γίνεται αν όχι προτεκτοράτο σίγουρα δορυφόρος της Άγκυρας καταδεικνύει με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο το πως η Άγκυρα βλέπει τον εαυτό της στην ευρύτερη αρχιτεκτονική ασφαλείας στην περιοχή και σίγουρα ενισχύει την στρατηγική αναθεωρητισμού απέναντι στον οποιοδήποτε και σίγουρα εναντίον των συμφερόντων της χώρας μας αλλά και του Ελληνισμού στην Κύπρο.
Να σημειωθεί πως ο εναγκαλισμός της Σομαλίας από την Τουρκία δεν είναι καινούργιος. Η Άγκυρα διατηρεί στην πρωτεύουσα της χώρας στρατιωτική βάση στελεχωμένη από 2000 άτομα με πρόβλεψη να αποτελέσει βραχίονα υπεράσπισης της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας. Κατά συνέπεια, η πρόσφατη συμφωνία προσθέτει και την αεροναυτική παράμετρο, αφού θα δούμε πολύ σύντομα την Τουρκία να δημιουργεί ναυτική βάση η οποία θα διαθέτει και αεροπορικό σκέλος για τον έλεγχο της ΑΟΖ της Σομαλίας και φυσικά μόνιμη παρουσία ναυτικών δυνάμεων στην περιοχή.
Σε μικρό χρονικό διάστημα από σήμερα είναι ξεκάθαρο πως αρκετές χιλιάδες Τούρκοι θα αναλάβουν de facto τον στρατιωτικό έλεγχο της χώρας καθώς και της τεράστιας θαλάσσιας περιοχής που αναλογεί στην Σομαλία ως ΑΟΖ, με συνέπεια κάθε χώρα ή/και εταιρία η οποία θα ενδιαφέρεται για την ασφάλεια των δια θαλάσσης επικοινωνιών μεταξύ Ασίας, Αφρικής και Ευρώπης και θα κινείται από και εκτός της Ερυθράς Θάλασσας να πρέπει να «ελέγχεται» ως ένα σημείο από τις Τουρκικές Ένοπλες δυνάμεις και να «συνομιλεί» με την Τουρκία.
Πέραν του συγκεκριμένου πλεονεκτήματος, η Άγκυρα κινδυνεύει να εμπλακεί σε μία αντιπαράθεση στην Ανατολική Αφρική που θα είναι πολύ δύσκολο και να υποστηρίξει αλλά και να απεμπλακεί. Εξηγούμαστε. Η περιοχή της Σομαλιλάνδης, η βόρεια Σομαλία δηλαδή, έχει ανακηρύξει την ανεξαρτησία της από το Μογκαντίσου, και υπέγραψε συμφωνία με την Αιθιοπία όπου της παράσχει έξοδο στην θάλασσα, και δυνατότητα να ανασυστήσει ναυτικές δυνάμεις, της οποίες είχε χάσει από την εποχή της ανεξαρτησίας της Ερυθραίας. Το Μογκαντίσου αντιτίθεται στην εξέλιξη και βρίσκει ως εξισορροπιστή του διδύμου Σομαλιλάνδη-Αιθιοπία την δημιουργία του διδύμου Σομαλία-Τουρκία. Είναι προφανές πως η πιθανότητα η Τουρκία να εμπλακεί σε πολεμικές επιχειρήσεις στην ξηρά και στην θάλασσα να είναι μεγάλη, σε ένα θέατρο που θα εμπλέκονταν άμεσα η Αίγυπτος, τη Σ. Αραβία και τα ΗΑΕ.
Ολοκληρώνοντας πρέπει να γίνει αντιληπτό στην πατρίδα μας πως η Τουρκία με μία στρατηγική υψηλού ρίσκου αλλά και υψηλού δυνητικού οφέλους, «μαρκάρει» τον χώρο τον οποίο θεωρεί ως «Στρατηγικό Βάθος» με στρατιωτικές βάσεις. Βάση στο Κατάρ με 5000 άτομα, συμφωνία με το Σουδάν, Βάσεις στην Λιβύη με χιλιάδες τζιχαντιστές και στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεών της, πρόσφατη συμφωνία με την Αλβανία για την ναυτική βάση στην Αυλώνα. Από τον Περσικό Κόλπο, στο Κέρας της Αφρικής και την Ερυθρά, στην Ανατολική Μεσόγειο και την Αδριατική, η Άγκυρα οριοθετεί την νεοθωμανικό της χώρο…
Μπορεί κάποιος να δει στον χάρτη ποιό έθνος βρίσκεται ακριβώς στη μέση αυτής της περιοχής το οποίο θα πρέπει να υποκύψει για να ολοκληρωθεί το όραμα του κ. Ερντογάν; Αυτή τη στιγμή ο Τούρκος πρόεδρος «ενώνει» τον εξώτερο δακτύλιο του χώρου που εποφθαλμιά εμείς στον εσώτερο δακτύλιο του υπό «αναδόμηση» νεοθωμανικού χώρου… θα μιλάμε για την «Διακήρυξη των Αθηνών» ή για την «Αποτροπή των Νεοθωμανών» πριν να είναι αργά για όλους μας στην περιοχή και σίγουρα για εμάς του Έλληνες;
Ο Δρ. Γεώργιος Κ. Φίλης είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο Ledra College, Λευκωσίας και διδάσκων σε Παραγωγικές Στρατιωτικές Σχολές. Ο κ. Φίλης είναι καθηγητής στο International Baccalaureate Diploma του Κολλεγίου Αθηνών-Ψυχικού καθώς και Αναλυτής Διεθνών Ζητημάτων του ALPHA. [[email protected]]
Η Τουρκία στη Σομαλία
Μόνο όποιος/α δεν παρακολουθεί συστηματικά την Τουρκική εξωτερική πολιτική τα τελευταία 15 χρόνια αιφνιδιάστηκε από την πρόσφατη συμφωνία Τουρκίας-Σομαλίας που καθιστά την πρώτη «προμηθευτή ασφάλειας» της δεύτερης με ιδιαίτερη έμφαση στην υπεράσπιση των Σομαλικών χωρικών υδάτων. Όλο αυτό το διάστημα η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε ένα ολοένα και περισσότερο δραστήριο και γεμάτο αυτοπεποίθηση περιφερειακό παίκτη πέρα από τα παραδοσιακά όρια του ενδιαφέροντος της για την Μέση Ανατολή, που εκφράστηκε με την στρατιωτικής εμπλοκή της στον Συριακό εμφύλιο πόλεμο και με την συστηματική προσπάθειά της να εξουδετερώσει τις Κουρδικές ένοπλες πολιτοφυλακές. Την ίδια στιγμή διευρύνει το γεωστρατηγικό της αποτύπωμα στο Κέρας της Αφρικής και ιδιαίτερα στην Σομαλία (και στο Σουδάν.
Η «είσοδος» της Τουρκίας στην Σομαλία ανιχνεύεται πίσω στο 2011, την δραματική περίοδο της πείνας και ήταν ένας συνδυασμός ανθρωπιστικής βοήθειας, εμπορικών συμφωνιών και υψηλής διπλωματίας. Η δημοφιλία της Τουρκικής παρέμβασης ήταν τέτοια που έκτοτε το όνομα Ερντογάν δίδεται σε νεογέννητα αγόρια και τα ονόματα Τουρκία και Ισταμπούλ σε νεογέννητα κορίτσια. Τα επόμενα χρόνια, η τουρκική διείσδυση έχει αποκτήσει έντονα γεωπολιτικά χαρακτηριστικά και η τουρκική παρουσία ολοένα και περισσότερο αγγίζει ζητήματα ασφάλειας. Εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια η Τουρκία εκπαιδεύει τις Σομαλικές ένοπλες δυνάμεις. Τώρα αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει και το Σομαλικό ναυτικό. Η στρατιωτική διάσταση αυτής της διείσδυσης έχει σαφέστατα να κάνει με τους ενδοαραβικούς ανταγωνισμούς στην Ερυθρά Θάλασσα και τις εντάσεις που αυτοί οι ανταγωνισμοί παράγουν.
Η συγκεκριμένη συμφωνία έχει στόχο να αποτρέψει την Αιθιοπία από το να επιδιώξει την πρόσβαση της στην θάλασσα μέσω της αποσχισθείσας εδώ και τριάντα χρόνια (από την Σομαλία) Σομάλιλαντ. Είχε προηγηθεί την 1η Ιανουαρίου η υπογραφή ενός σχετικού «μνημονίου κατανόησης» σύμφωνα με το οποίο η Αιθιοπία συμφώνησε να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Σομάλιλαντ με αντάλλαγμα ένα λιμάνι υπό Αιθιοπικό έλεγχο.
Η Τουρκία είναι πλέον ένας σημαντικός παράγοντας στην περιοχή. Ανταγωνίζεται τις χώρες του Κόλπου για επιρροή μέσω της επικράτειας μιας χώρας που έχει επαφή και με τον Ινδικό Ωκεανό και με τον Κόλπο του Άντεν και βρίσκεται σε μια περιοχή συγκρούσεων και κινδύνων, όπως η πειρατεία. Ο χάρτης αστάθειας της περιοχής περιλαμβάνει την τρομοκρατική Αλ-Σαμπάμπ στην Σομαλία, τον εμφύλιο στην Υεμένη με του Χούθι να απειλούν την παγκόσμια ναυσιπλοϊα, με ένα άλλο εμφύλιο σε εξέλιξη στο Νότιο Σουδά, εσωτερική κοινωνική αστάθεια στην Αιθιοπία και μία σειρά συνοριακών διενέξεων, άλλοτε χαμηλής και άλλοτε υψηλής έντασης. Η παρουσία μεγάλων και μεσαίων δυνάμεων έχει πληθωριστεί την τελευταία δεκαετία. Οι ΗΠΑ στο Τζιμπουτί, όπως και η Γαλλία και πρόσφατα η Κίνα (η τελευταία και στο Νότιο Σουδάν), αλλά και τα ΗΑΕ και η Σαουδική Αραβία.
Όσο η συγκέντρωση εξωτερικών δυνάμεων αυξάνεται, τόσο ενισχύεται και η σημασία της περιοχής και ο ανταγωνισμός για εξασφάλιση πρόσβασης, κυρίως μέσω λιμενικών εγκαταστάσεων. Το Αφρικανικό Κέρας έχει από πολλές απόψεις καταστεί μία αρένα γεωπολιτικών και γεωοικονομικών αναγκών, στην οποία συγκρούονται όχι μόνο παραδοσιακές δυνάμεις αλλά και φιλόδοξοι νέοι παίκτες. Η Τουρκία στην Σομαλία είναι ακριβώς αυτό: Μια αναδυόμενη δύναμη με φιλοδοξίες που τις στηρίζει στην ετοιμότητά της να επιδεικνύει την σημαία της
Κώστας Υφαντής, Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Διευθυντής του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο
