Ο Γάγγης δεν είναι απλώς ένας ποταμός. Είναι πηγή ζωής, ιερό σύμβολο και θεμέλιο του πολιτισμού για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στη Νότια Ασία. Κι όμως, σήμερα, αυτός ο πανίσχυρος υδάτινος δρόμος στερεύει με ρυθμούς που οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν πρωτοφανείς στην καταγεγραμμένη ιστορία. Η κλιματική αλλαγή, οι μεταβαλλόμενοι μουσώνες, η αδιάκοπη άντληση και τα φράγματα τον ωθούν προς την κατάρρευση — με ολέθριες συνέπειες για την τροφή, το νερό και τα μέσα διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων.
Ένας ποταμός που στήριξε πολιτισμούς
Από τα Ιμαλάια μέχρι τον Κόλπο της Βεγγάλης, ο Γάγγης και οι παραπόταμοί του έχουν στηρίξει για αιώνες μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές του πλανήτη. Η λεκάνη του ποταμού υποστηρίζει πάνω από 650 εκατομμύρια ανθρώπους, καλύπτει το ένα τέταρτο των αποθεμάτων γλυκού νερού της Ινδίας και τροφοδοτεί μεγάλο μέρος της αγροτικής και οικονομικής παραγωγής της χώρας. Όμως, σύμφωνα με νέα έρευνα που παρουσιάστηκε στο The Conversation, η παρακμή του ποταμού επιταχύνεται με ρυθμούς άνευ προηγουμένου.
Τα σημάδια της αλλαγής είναι παντού
Οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ανησυχητικές μεταβολές σε πολλούς μεγάλους ποταμούς παγκοσμίως, αλλά ο Γάγγης ξεχωρίζει — και όχι για καλό λόγο. Σε πρόσφατη μελέτη, ερευνητές ανακατασκεύασαν ιστορικά αρχεία ροής που καλύπτουν 1.300 χρόνια και διαπίστωσαν ότι οι χειρότερες ξηρασίες σημειώθηκαν μόλις τις τελευταίες δεκαετίες, ξεφεύγοντας από το φυσικό εύρος κλιματικής μεταβλητότητας.
Περιοχές του ποταμού που κάποτε είχαν νερό όλο τον χρόνο στεγνώνουν πλέον το καλοκαίρι. Πλοία που ταξίδευαν από τη Βεγγάλη και το Μπιχάρ προς το Βαρανάσι και το Αλλαχαμπάντ κολλάνε σε αβαθή νερά. Κανάλια άρδευσης που πότιζαν χωράφια για εβδομάδες στεγνώνουν πρόωρα, ενώ παλιοί οικογενειακοί υδροφόροι ορίζοντες αποδίδουν ελάχιστο νερό.
Όταν τα μοντέλα δεν αρκούν
Τα παγκόσμια κλιματικά μοντέλα δεν κατάφεραν να προβλέψουν τη σοβαρότητα αυτής της ξηρασίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, γιατί δείχνει ότι οι ανθρώπινες και περιβαλλοντικές πιέσεις συνδυάζονται με τρόπους που δεν κατανοούμε πλήρως.
Η τήξη των παγετώνων αλλάζει τα πάντα
Στην πηγή του ποταμού, ψηλά στα Ιμαλάια, ο παγετώνας Γκανγκότρι έχει υποχωρήσει σχεδόν ένα χιλιόμετρο μέσα σε δύο δεκαετίες. Το ίδιο συμβαίνει σε όλη την οροσειρά, καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας επιταχύνει τη λειώση των πάγων. Αρχικά, αυτό προκαλεί αιφνίδιες πλημμύρες από παγετωνικές λίμνες, αλλά μακροπρόθεσμα σημαίνει πολύ λιγότερο νερό στις κοίτες κατά την ξηρή περίοδο.
Οι παγετώνες αυτοί αποκαλούνται συχνά «υδάτινοι πύργοι της Ασίας». Καθώς όμως συρρικνώνονται, η καλοκαιρινή ροή του Γάγγη και των παραποτάμων του μειώνεται δραματικά.
Η ανθρώπινη ευθύνη δεν μπορεί να αγνοηθεί
Η αλόγιστη άντληση υπόγειων υδάτων επιδεινώνει την κρίση. Η λεκάνη Γάγγη–Βραχμαπούτρα είναι από τις πιο ταχέως εξαντλούμενες υπόγειες δεξαμενές στον κόσμο, με στάθμες που πέφτουν 15–20 χιλιοστά κάθε χρόνο. Πολλά από αυτά τα νερά είναι ήδη μολυσμένα με αρσενικό και φθόριο, απειλώντας την υγεία των ανθρώπων και την αγροτική παραγωγή.
Η ανθρώπινη παρέμβαση μέσω έργων όπως το φράγμα Farakka έχει μειώσει τις ροές προς το Μπανγκλαντές, καθιστώντας τη γη πιο αλμυρή και απειλώντας τους Σουνταρμπάνς, το μεγαλύτερο δάσος μαγγροβίων στον κόσμο.
Σε ολόκληρη τη βόρεια Βεγγάλη και το βόρειο Μπανγκλαντές, μικρότεροι ποταμοί στερεύουν κάθε καλοκαίρι, αφήνοντας κοινότητες χωρίς νερό για τις καλλιέργειες ή τα ζώα τους. Η εξαφάνιση αυτών των παραποτάμων είναι προειδοποιητικό σημάδι για το τι μπορεί να συμβεί σε μεγαλύτερη κλίμακα, αν ο Γάγγης συνεχίσει την καθοδική του πορεία.
Το μέλλον προμηνύεται δύσκολο
Αν δεν αλλάξει κάτι, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα αντιμετωπίσουν σοβαρές ελλείψεις τροφίμων μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Η κατάσταση απαιτεί άμεση και συντονισμένη δράση.
Τι μπορεί να γίνει
Οι αποσπασματικές λύσεις δεν αρκούν. Χρειάζεται ριζική αναθεώρηση της διαχείρισης του ποταμού. Αυτό σημαίνει:
- Μείωση της μη βιώσιμης άντλησης υπόγειων υδάτων, ώστε να αναπληρώνονται τα αποθέματα.
- Καθορισμός ελάχιστων οικολογικών ροών, για να διατηρείται ζωντανό το ποτάμι και τα οικοσυστήματα.
- Βελτίωση των κλιματικών μοντέλων, ώστε να ενσωματώνουν ανθρώπινες πιέσεις όπως η άρδευση και τα φράγματα.
- Διακρατική συνεργασία μεταξύ Ινδίας, Μπανγκλαντές και Νεπάλ για κοινή διαχείριση δεδομένων, φραγμάτων και σχεδίων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
- Συμμετοχική διακυβέρνηση, όπου οι τοπικές κοινότητες θα έχουν λόγο στις προσπάθειες αποκατάστασης, μαζί με επιστήμονες και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.
Η ώρα της δράσης είναι τώρα
Ο Γάγγης στερεύει ταχύτερα από ποτέ. Οι συνέπειες της αδράνειας είναι αδιανόητες. Η εποχή των προειδοποιήσεων έχει περάσει. Τώρα είναι η στιγμή της δράσης, αν θέλουμε ο ποταμός να συνεχίσει να ρέει — όχι μόνο για εμάς, αλλά για τις επόμενες γενιές.
