Την ώρα που η Ευρώπη πλήττεται από ένα εκρηκτικό μείγμα απειλών – από το οργανωμένο έγκλημα και την παράνομη διακίνηση έως την τρομοκρατία και τις υβριδικές επιχειρήσεις – η Ελλάδα ξεχωρίζει. Καταγράφει τη μεγαλύτερη μείωση στην κατανάλωση παράνομων τσιγάρων την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με την ετήσια Έκθεση της KPMG για το 2024, που διενεργήθηκε για λογαριασμό της Philip Morris International για μία ακόμη χρονιά.
Η θετική αυτή επίδοση αναδείχθηκε στη συζήτηση υψηλού επιπέδου «Blended Threats 2025 – Europe’s economy and security at risk», που πραγματοποιήθηκε στις 11 Ιουνίου στις Βρυξέλλες από το NATO Defense College Foundation και παρακολούθησε από κοντά το Newsbeast.
Η εικόνα στην Ελλάδα
Σύμφωνα με την Έκθεση της KPMG, η παράνομη κατανάλωση τσιγάρων στην Ελλάδα μειώθηκε στο 17,5% της αγοράς το 2024 – μια πτώση 6,2 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με το 2023. Σε απόλυτους αριθμούς, καταναλώθηκαν 2,5 δισεκατομμύρια παράνομα τσιγάρα, με τα χαμένα δημόσια έσοδα να μειώνονται στα 438 εκατομμύρια ευρώ, έναντι 620 εκατομμυρίων πέρυσι.
Η ετήσια Έκθεση της KPMG αξιολόγησε για πρώτη φορά την παράνομη κατανάλωση θερμαινόμενων προϊόντων καπνού σε 10 χώρες – μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Το φαινόμενο αυτό φαίνεται προς το παρόν περιορισμένο (0,9% της συνολικής κατανάλωσης θερμαινόμενων προϊόντων καπνού).
Η Ευρώπη στο κόκκινο
Στον αντίποδα, η εικόνα στην Ευρωπαϊκή Ένωση προκαλεί ανησυχία:
- 38,9 δισεκατομμύρια παράνομα τσιγάρα καταναλώθηκαν στις 27 χώρες της Ε.Ε.
- Η παράνομη κατανάλωση ανήλθε στο 9,2% του συνόλου, στο υψηλότερο επίπεδο από το 2015.
- Οι απώλειες φορολογικών εσόδων ξεπέρασαν τα 14,9 δισ. ευρώ.
Η αύξηση αυτή οφείλεται κυρίως στη Γαλλία και την Ολλανδία. Η Γαλλία διατηρεί την πρώτη θέση στην Ευρώπη με 18,7 δισ. παράνομα τσιγάρα, ενώ η Ολλανδία καταγράφει τη μεγαλύτερη επιδείνωση.
Η περίπτωση της Ολλανδίας: Ένα «μάθημα» για την υπόλοιπη Ευρώπη
Μόνο την τελευταία πενταετία (2020–2024), έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 21 παράνομα εργοστάσια παραγωγής τσιγάρων στην Ολλανδία. Όπως σημειώνεται στην Έκθεση, εγκληματικά δίκτυα μετακινούν πλέον τις εγκαταστάσεις τους πιο κοντά στις δυτικές αγορές, μειώνοντας το κόστος και αυξάνοντας την αποδοτικότητα.
«Η Ολλανδία διπλασίασε το μέγεθος της αγοράς παράνομων τσιγάρων σε σχέση με πέρυσι. Και αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας υπερβολικής φορολογικής πολιτικής», σχολίασε ο Χρήστος Χαρπαντίδης, Ανώτερος Αντιπρόεδρος Εξωτερικών Υποθέσεων της PMI.
«Δυστυχώς, φαίνεται πως υπάρχει τάση να εξαχθεί αυτό το αποτυχημένο μοντέλο. Ο Ολλανδός Επίτροπος, υπεύθυνος για τα φορολογικά έσοδα της Ε.Ε., πιέζει για την υιοθέτηση μιας ενιαίας φορολογικής οδηγίας που κινείται στην ίδια κατεύθυνση». Και πρόσθεσε με νόημα: «Θα περίμενε κανείς ότι η Γαλλία θα αναγνώριζε το πρόβλημα και θα έπαιρνε μέτρα. Κι όμως, κάνει το ακριβώς αντίθετο. Λένε πως όταν βρίσκεσαι σε λάκκο, σταματάς να σκάβεις – στη Γαλλία, όμως, συνεχίζουν να σκάβουν».
Ο ίδιος τόνισε ότι το παράνομο εμπόριο τσιγάρων δεν είναι απλώς μια απειλή για τα δημόσια έσοδα, αλλά πλήττει την οικονομία, την υγεία και την κοινωνική συνοχή. «Η διαθεσιμότητα φθηνών, ανεξέλεγκτων τσιγάρων στη μαύρη αγορά υπονομεύει επίσης τις προσπάθειες για τη μείωση του καπνίσματος και την επίτευξη ενός κόσμου χωρίς τσιγάρο».
«Αν δεν αλλάξουμε κατεύθυνση, κινδυνεύουμε να αναπαράγουμε τα ίδια καταστροφικά μοτίβα σε όλη την ήπειρο. Χρειαζόμαστε ρυθμιστικό πλαίσιο βασισμένο σε αποδείξεις, φορολογική προβλεψιμότητα, ισχυρή επιβολή του νόμου και πάνω απ’ όλα, πολιτική βούληση. Το θάρρος να παραδεχτούμε τι δεν λειτουργεί – και να δράσουμε αποφασιστικά σε ό,τι λειτουργεί».
Το ελληνικό «μοντέλο» και ο ρόλος της Παπαστράτος
Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έκθεσης της KPMG, ο Ιάκωβος Καργαρώτος, Αντιπρόεδρος της Παπαστράτος, δήλωσε: «Η θεαματική μείωση της κατανάλωσης παράνομων τσιγάρων στην Ελλάδα το 2024 είναι ένα ιδιαίτερα ενθαρρυντικό σημάδι, παρά την αυξανόμενη κατανάλωση στην Ε.Ε. και την Ευρώπη συνολικά. Η φορολογική σταθερότητα και η αποτελεσματικότητα των διωκτικών Αρχών στη χώρα μας αποδίδουν καρπούς.
Η Παπαστράτος, για περισσότερο από μια δεκαετία, στηρίζει με συνέπεια τις δράσεις καταπολέμησης του παράνομου εμπορίου προϊόντων καπνού, ενισχύοντας το έργο των διωκτικών Αρχών. Η εμπειρία μάς δείχνει πως η αποτελεσματική συνεργασία Πολιτείας και επιχειρήσεων φέρνει μετρήσιμα αποτελέσματα. Και σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι σαφές ότι το παράνομο εμπόριο τσιγάρων δεν είναι ένα οικονομικό πρόβλημα μόνο, αλλά ένα ζήτημα δημόσιας υγείας, κοινωνικής συνοχής και ασφάλειας. Παρά τα εξαιρετικά αποτελέσματα, δεν πρέπει να υπάρξει εφησυχασμός.
Η Έκθεση της KPMG αναδεικνύει ένα νέο δεδομένο: την εμφάνιση της κατανάλωσης παράνομων θερμαινόμενων ράβδων καπνού η οποία, αν και περιορισμένη προς το παρόν, απαιτεί εγρήγορση ώστε να μη γίνουν λάθη στη φορολογία τους, όπως στα τσιγάρα παλαιότερα, που θα οδηγήσουν σε αύξηση του παράνομου εμπορίου. Ιδιαίτερα, εν όψει της αναθεώρησης της Φορολογικής Οδηγίας για τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης, οι θέσεις της χώρας θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψη βασικά στοιχεία του εθνικού φορολογικού πλαισίου και να δίνουν κίνητρα στις εταιρείες – παραγωγούς να επενδύσουν σε καλύτερα σε σύγκριση με το τσιγάρο εναλλακτικά προϊόντα.
Τα προϊόντα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν διττά: υποστηρίζοντας τους ενήλικους καπνιστές, που δεν διακόπτουν, στη μετάβασή τους σε επιλογές δυνητικά μειωμένου κινδύνου και, παράλληλα, αποτρέποντας την προσφυγή τους σε παράνομα τσιγάρα».
Οι υψηλές τιμές ωθούν τους καταναλωτές στη μαύρη αγορά
Ο Χάουαρντ Πιου, πρώην στέλεχος της Europol και σύμβουλος για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου, ανέδειξε τις ευρύτερες διαστάσεις του προβλήματος: «Τα χρήματα που αποκομίζουν οι εγκληματίες από τη φοροδιαφυγή στον καπνό χρηματοδοτούν απειλές και ενισχύουν το οργανωμένο έγκλημα», σημείωσε, υπογραμμίζοντας ότι «οι υψηλές τιμές ωθούν τους καταναλωτές στη μαύρη αγορά, όπου κυκλοφορούν παράνομα, λαθραία και απομιμητικά προϊόντα».
Από την πλευρά της, η Οξάνα Σβετς, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια του AmCham Ουκρανίας, τόνισε πως: «Η λύση δεν είναι η αύξηση των φόρων για τις διαφανείς επιχειρήσεις που παλεύουν να επιβιώσουν σε εμπόλεμες συνθήκες. Το κράτος πρέπει να χτυπήσει τη σκιώδη οικονομία για να χρηματοδοτήσει την αντίσταση».
Δημόσια – ιδιωτική συνεργασία: Το πραγματικό όπλο
Όπως επισημάνθηκε στη συζήτηση υπό τον συντονισμό του Alessandro Politi, Διευθυντή του NATO Defense College Foundation, το παράνομο εμπόριο δεν είναι μια απλή μορφή εγκληματικότητας. Αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου υβριδικού πολέμου, που πλήττει τις δυτικές κοινωνίες μέσα από οικονομικά, πολιτικά και ψηφιακά δίκτυα.
Η περίπτωση της Ελλάδας αποδεικνύει ότι η συνεργασία Πολιτείας και υπεύθυνων επιχειρήσεων, όταν βασίζεται σε εμπιστοσύνη και κοινό όραμα, μπορεί να φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα.
Όμως, όπως τονίστηκε από τους ομιλητές, η επιτυχία αυτή δεν πρέπει να οδηγήσει σε εφησυχασμό. Το παράνομο εμπόριο εξελίσσεται και μεταλλάσσεται – από τις θερμαινόμενες ράβδους μέχρι τις ψηφιακές μορφές διακίνησης.
Η Ελλάδα έχει κάνει ένα αποφασιστικό βήμα. Ήρθε η ώρα η υπόλοιπη Ευρώπη να ακολουθήσει.
