Το μεγάλο θέμα των εξαρτήσεων των μαθητών στη χώρα μας φέρνει για άλλη μια φορά στην επιφάνεια μία πανευρωπαϊκή έρευνα, που αποκαλύπτει επικίνδυνες συμπεριφορές των νέων σχετικά με τη χρήση καπνού, αλκοόλ και ψυχοτρόπων ουσιών.
Η έρευνα έρχεται μάλιστα στη δημοσιότητα, σε μια χρονική συγκυρία, κατά την οποία η ελληνική κοινωνία συγκλονίζεται από τον θάνατο της 16χρονης στο Γκάζι, έπειτα από κατανάλωση αλκοόλ -που αναδεικνύει, μάλιστα, για άλλη μια φορά, την αδυναμία εφαρμογής του νόμου για την απαγόρευση πώλησης αλκοολούχων ποτών και τσιγάρων σε ανήλικους.
Η πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024 φέρνει στο φως τις επικίνδυνες συνήθειες μαθητών ηλικίας 15-16 ετών σε 37 χώρες της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, σχετικά με τη χρήση αλκοόλ, καπνού και ψυχοδραστικών ουσιών.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μελέτη που έχει πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, με τη συμμετοχή 113.883 νεαρών κοριτσιών και αγοριών. Η φετινή έκδοση αναδεικνύει σημαντικές αλλαγές στις συνήθειες και τις αντιλήψεις των εφήβων, καθώς και στην πρόσβασή τους σε προϊόντα ή δραστηριότητες που σχετίζονται με τον εθισμό.
Ανησυχητικά τα στοιχεία για την Ελλάδα
Η ελληνική συμμετοχή στην έρευνα περιλαμβάνει 6.810 μαθητές από 488 σχολικές μονάδες, και τα αποτελέσματα δείχνουν ανησυχητική κατάσταση όσον αφορά στη χρήση αλκοόλ και καπνού. Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι Έλληνες έφηβοι έχουν την πιο εύκολη πρόσβαση στο αλκοόλ πανευρωπαϊκά, ενώ, αν και η συνολική κατανάλωση αλκοόλ βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 25 ετών, τα ποσοστά κατανάλωσης στους 16χρονους είναι υψηλότερα σε σχεδόν όλες τις επιμέρους κατηγορίες.
Αναλυτικά, το 33% των 16χρονων δηλώνει ότι έχει καταναλώσει τουλάχιστον πέντε ποτά σε μία μόνο περίσταση μέσα στον τελευταίο μήνα. Σημαντική είναι η αύξηση του ποσοστού των μαθητών που δηλώνουν ότι μέθυσαν, φτάνοντας το 13%, από το 10% το 2019.
Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι το 92% των ανηλίκων δηλώνουν πως μπορούν πολύ εύκολα να προμηθευτούν αλκοόλ, γεγονός που αποδεικνύει την έλλειψη ουσιαστικών ελέγχων στην αγορά. Τα κορίτσια φαίνεται πως δεν υπολείπονται των αγοριών, αφού σε ποσοστό 87% δηλώνουν ότι έχουν δοκιμάσει αλκοόλ -έστω μία φορά. Ωστόσο, τα αγόρια κρατούν τα πρωτεία στην υπερβολική κατανάλωση, με ποσοστό 39%, έναντι 35% των κοριτσιών.
Η έρευνα καταγράφει επίσης σημαντική χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου: το 26% των μαθητών το έχει χρησιμοποιήσει τον τελευταίο μήνα, ενώ 65% θεωρούν ότι είναι πολύ εύκολο να το βρουν.
Αντίστοιχα, η χρήση καπνού στην Ελλάδα είναι επίσης υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, με το 54% των Ελλήνων μαθητών να δηλώνει ότι έχει καπνίσει παραδοσιακό ή ηλεκτρονικό τσιγάρο, έναντι 48% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Παράλληλα, τα ποσοστά των μαθητών που δηλώνουν ότι έχουν εύκολη πρόσβαση στα προϊόντα αυτά είναι ανησυχητικά υψηλά.
Ψυχοτρόπες ουσίες και τυχερά παιχνίδια: Η αυξανόμενη απειλή
Στο πεδίο των παράνομων ή άλλων ουσιών, όπως έγραψε το ygeiamou.gr, τα ελληνικά ποσοστά είναι πλέον ίσα ή και οριακά υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η χρήση εισπνεόμενων ουσιών (όπως κόλλα ή βενζίνη) και ισχυρών οπιοειδών παυσίπονων χωρίς ιατρική συνταγή παρουσιάζει αυξητική τάση, ενώ περισσότεροι έφηβοι δηλώνουν ότι θεωρούν εύκολη την πρόσβαση σε κάνναβη, κοκαΐνη ή ηρεμιστικά χωρίς ιατρική συνταγή -αντίθετα με την πτωτική τάση που καταγράφεται στην Ευρώπη από το 2011 και μετά.
Εξίσου κρίσιμη είναι η εικόνα στα τυχερά παιχνίδια και τα στοιχήματα, καθώς η Ελλάδα κατατάσσεται στις υψηλότερες θέσεις πανευρωπαϊκά, με 11% των εφήβων να δηλώνουν συμμετοχή, έναντι 6% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Οι ειδικοί τονίζουν ότι τα στοιχεία αυτά αποτυπώνουν μια ανησυχητική κοινωνική πραγματικότητα: η κατανάλωση αλκοόλ και νικοτίνης από ανηλίκους αυξάνεται, καθώς η πρόσβαση παραμένει ανεξέλεγκτη και η κατανάλωση θεωρείται «μαγκιά» ή τρόπος κοινωνικής αποδοχής.
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη
Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η έρευνα ESPAD 2024 καταγράφει συνέχιση της πτωτικής τάσης στη χρήση αλκοόλ, καπνού και παράνομων ουσιών από τους εφήβους.
Ωστόσο, η μείωση αυτή συνοδεύεται από την αύξηση σε νέες, ανησυχητικές συμπεριφορές, όπως η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων, η λήψη ψυχοδραστικών φαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή και η εξάπλωση των τυχερών παιχνιδιών και της υπερβολικής χρήσης των μέσων κοινωνικών δικτύων και των online παιχνιδιών.
Η Πανελλήνια Έρευνα για τη Χρήση Ουσιών και τις Εξαρτητικές Συμπεριφορές
Η «Πανελλήνια Έρευνα για τη Χρήση Ουσιών, Άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές και την Ψυχοκοινωνική Υγεία των Εφήβων-Μαθητών» πραγματοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ, στο πλαίσιο του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, το Αλκοόλ και άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές (ΕΚΤΕΠΝ), με τη χρηματοδότηση του υπουργείου Υγείας.
Η έκθεση καταλήγει σε τρεις βασικούς άξονες για τη χάραξη πολιτικών και επαγγελματικών παρεμβάσεων:
Διάχυση επιστημονικά τεκμηριωμένης πρόληψης: Η πρόληψη πρέπει να βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και να καλύπτει όλο το φάσμα των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου στους νέους. Εργαλεία όπως το Ευρωπαϊκό Εγχειρίδιο για την Πρόληψη (EUPC) και η βάση Xchange του EUDA αποτελούν πολύτιμα εργαλεία.
Διαμόρφωση ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος: Απαιτείται ανάπτυξη στρατηγικών που θα περιορίζουν την πρώιμη έκθεση των εφήβων σε ψηφιακούς κινδύνους, όπως τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια ή τα εθιστικά χαρακτηριστικά των online παιχνιδιών, καθώς και η ενίσχυση της ψηφιακής ταυτοποίησης και επαλήθευσης ηλικίας για την προστασία των ανηλίκων.
Ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευημερίας των εφήβων: Η στήριξη της ψυχικής υγείας στο σχολείο και στην κοινότητα είναι κρίσιμη, ειδικά για τα κορίτσια. Η πρόληψη, η έγκαιρη παρέμβαση και η ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας μπορούν να λειτουργήσουν ως «ανάχωμα» στις εξαρτήσεις και στις ψυχολογικές πιέσεις των νέων.
