Μια θυελλώδης πολιτική αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει ανάμεσα στον Δημοκρατικό Συναγερμό (ΔΗΣΥ) και το ΑΚΕΛ, εξαιτίας της πρότασης νόμου που κατέθεσε η βουλευτής Ειρήνη Χαραλαμπίδου σχετικά με τον ιατρικά υποβοηθούμενο τερματισμό της ζωής (ευθανασία).
Ο Εκπρόσωπος Τύπου του ΔΗΣΥ, Ονούφριος Κουλλά, δήλωσε πως το κόμμα του προτίθεται να καταψηφίσει την πρόταση, υποστηρίζοντας ότι η νομιμοποίηση της ευθανασίας ενέχει σοβαρούς κινδύνους και ενδέχεται να προκαλέσει κοινωνικές αντιδράσεις, αμφισβητήσεις και δυσάρεστες συνέπειες, επικαλούμενος παραδείγματα από το εξωτερικό.
Από την πλευρά του ΑΚΕΛ, η κα. Χαραλαμπίδου, μέσω ανάρτησής της στην πλατφόρμα Χ, καταλόγισε στο ΔΗΣΥ πολιτική σκοπιμότητα και προεκλογική εργαλειοποίηση του ζητήματος. Τόνισε, παράλληλα, ότι ο δημόσιος διάλογος αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο μιας ώριμης και δημοκρατικής κοινωνίας και ότι η προσπάθεια φίμωσης αυτών των συζητήσεων είναι καταδικαστέα.
Η πρόταση νόμου για την ευθανασία
Η πρόταση νόμου με τίτλο «Ο περί του Ιατρικώς Υποβοηθούμενου Τερματισμού της Ζωής (Όροι και Προϋποθέσεις) και περί Συναφών Θεμάτων Νόμος του 2023», η οποία κατατέθηκε το προηγούμενο έτος από τη βουλευτή κυρία Ειρήνη Χαραλαμπίδου και αναμένεται να τεθεί προς συζήτηση στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η συζήτηση περί ευθανασίας αποτελεί αντικείμενο διεπιστημονικής προσέγγισης, καθώς εμπλέκει κρίσιμες πτυχές από το πεδίο της ιατρικής επιστήμης, της νομικής θεωρίας και πράξης, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής φιλοσοφίας και της θεολογίας. Η πολυπλοκότητα του ζητήματος απορρέει από τη σύγκρουση δύο θεμελιωδών αξιών: αφενός της ζωής ως απόλυτου και συνταγματικά κατοχυρωμένου αγαθού, και αφετέρου της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της αυτονομίας του ατόμου, η οποία συνδέεται στενά με το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή (άρθρο 15 του Συντάγματος και άρθρο 8 της ΕΣΔΑ· βλ. Κρ. Γ. Τορναρίτης, Το Πολιτειακόν Δίκαιον της Κυπριακής Δημοκρατίας, σ. 129).
Η ευθανασία, ετυμολογικά προερχόμενη από τα ελληνικά «ευ» και «θάνατος», σημαίνει τον ανώδυνο και αξιοπρεπή θάνατο. Στο υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της Κυπριακής Δημοκρατίας, η ευθανασία συνιστά ποινικά κολάσιμη πράξη. Ειδικότερα, τα άρθρα 204, 205, 211 και 218 του Ποινικού Κώδικα ρυθμίζουν συναφή ζητήματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άρθρο 211(δ), το οποίο προβλέπει ότι τελεί ανθρωποκτονία και το πρόσωπο που επισπεύδει τον θάνατο άλλου ατόμου που ήδη πάσχει από θανατηφόρο ασθένεια.
Οι τρεις βασικές κατηγορίες της ευθανασίας
1. Ενεργητική ευθανασία, η οποία προϋποθέτει την άμεση ιατρική παρέμβαση με σκοπό την πρόκληση ανώδυνου θανάτου (π.χ. χορήγηση θανατηφόρου φαρμακευτικής ουσίας). Ο ασθενής, εάν δεν λάμβανε την εν λόγω παρέμβαση, θα επιζούσε για απροσδιόριστο αλλά εύλογο χρονικό διάστημα. Αν και νομικά εξομοιώνεται συχνά με ανθρωποκτονία, ορισμένες έννομες τάξεις έχουν προχωρήσει στην αποποινικοποίησή της υπό αυστηρές προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: η ρητή, ελεύθερη και έγκυρη συναίνεση του ασθενούς· η ύπαρξη πνευματικής διαύγειας και ψυχολογικής σταθερότητας· και η ύπαρξη ανίατης ασθένειας με πρόβλεψη οδυνηρού θανάτου. Η περίπτωση ασθενών που αδυνατούν να εκφράσουν βούληση (π.χ. ασθενείς σε μόνιμη φυτική κατάσταση) δημιουργεί ερμηνευτικά ζητήματα, τα οποία μπορούν να προσεγγιστούν με την έννοια της εικαζόμενης συναίνεσης – δηλαδή την εκτίμηση περί του τι θα επέλεγε ο ασθενής υπό πλήρη διαύγεια. Η εν λόγω προσέγγιση δεν φαίνεται να έχει υιοθετηθεί στην εν εξελίξει νομοθετική πρόταση.
2. Ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, η οποία συνίσταται στην παροχή, εκ μέρους ιατρού, θανατηφόρας ουσίας, την οποία ο ίδιος ο ασθενής λαμβάνει αυτοβούλως. Πρόκειται για μορφή παρέμβασης που, ενώ εμπίπτει στην ίδια κατηγορία με την ενεργητική ευθανασία, διαφοροποιείται ως προς το υποκείμενο που ενεργοποιεί τη θανατηφόρα διαδικασία.
Η προτεινόμενη νομοθεσία φαίνεται να εντάσσει και τις δύο ανωτέρω μορφές ευθανασίας στον γενικό όρο «παροχή υπηρεσιών ιατρικώς υποβοηθούμενου τερματισμού της ζωής», καθορίζοντας αυστηρά κριτήρια και διαδικαστικές εγγυήσεις για την εφαρμογή τους.
3. Παθητική ευθανασία, δηλαδή η διακοπή ή μη έναρξη θεραπευτικών ή υποστηρικτικών μέτρων (π.χ. μηχανική υποστήριξη αναπνοής), τα οποία θα μπορούσαν να παρατείνουν τη βιολογική επιβίωση του ασθενούς, χωρίς ωστόσο να προσφέρουν προοπτική ίασης ή βελτίωσης. Η παθητική ευθανασία στηρίζεται στην αρχή της μη ματαίωσης του θανάτου όταν η ζωή δεν υφίσταται παρά ως τεχνητή παράταση της βιολογικής λειτουργίας. Η βασική διαφοροποίηση από την ενεργητική ευθανασία έγκειται στο είδος της παρέμβασης: πράξη έναντι παράλειψης.
Η υπό εξέταση πρόταση νόμου δεν ρυθμίζει ρητά την παθητική ευθανασία, γεγονός που ενδέχεται να αντανακλά την ερμηνευτική αποδοχή της ως νομικά επιτρεπτής στο ισχύον καθεστώς. Εν τούτοις, προς αποφυγή νομικών παρερμηνειών και για λόγους ασφάλειας δικαίου, θα ήταν σκόπιμο να περιληφθεί ειδική πρόβλεψη και για την παθητική ευθανασία στο τελικό νομοθετικό κείμενο.
