Η διαθεσιμότητα νερού αναδεικνύεται ως μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές προκλήσεις των τελευταίων δεκαετιών. Είτε πρόκειται για παρατεταμένες ξηρασίες, είτε για έντονα πλημμυρικά φαινόμενα, το πρόβλημα είναι υπαρκτό και επιτακτικό. Στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ανησυχητική: ενώ πολλές περιοχές της χώρας παλεύουν είτε με έλλειψη νερού, είτε με την υπερπροσφορά του – όπως αποδεικνύουν τα μεγάλα πλημμυρικά συμβάντα των τελευταίων πέντε ετών σε Θεσσαλία και αλλού, αλλά και τα προβλήματα επάρκειας στην Αθήνα – οι Κυκλάδες ξεχωρίζουν ως μία από τις πλέον ευάλωτες περιοχές, κυρίως λόγω της ξηρασίας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα νησιά των Κυκλάδων καταγράφουν τις περισσότερες ημέρες ξηρασίας ανά έτος σε εθνικό επίπεδο.
Όμως δεν είναι μόνο η ξηρασία το πρόβλημα
Αν και η έλλειψη νερού είναι ένα γνώριμο και αναμενόμενο φαινόμενο για τα νησιά του Αιγαίου, τα τελευταία χρόνια οι πλημμύρες έχουν αρχίσει να αποτελούν εξίσου σοβαρό κίνδυνο. Η πλημμύρα στην Πάρο τον Μάρτιο του 2025 είναι ενδεικτική: τα έντονα καιρικά φαινόμενα, σε συνδυασμό με τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στο τοπίο – κυρίως λόγω της ραγδαίας τουριστικής ανάπτυξης – έχουν αφήσει τα νησιά εκτεθειμένα και σε πλημμυρικά φαινόμενα.
Η μελέτη του WWF Ελλάς για την Ίο
Αυτές τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος – ξηρασία και πλημμύρες – εξετάζει μια πρόσφατη μελέτη του WWF Ελλάς για την Ίο, στο πλαίσιο του προγράμματος MedReset. Η μελέτη προτείνει την κατασκευή μικρών λίθινων φραγμάτων σε καίρια σημεία του νησιού, με στόχο:
- τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα,
- τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας και ξηρασίας,
- και την ενίσχυση της τοπικής βιοποικιλότητας.
Η περίπτωση της Ίου: Ένα νησί σε πίεση
Η Ίος δεν επιλέχθηκε τυχαία. Το νησί πλήττεται εδώ και χρόνια από ξηρασία, ενώ πλημμυρικά φαινόμενα καταγράφονται κάθε 10 με 15 χρόνια. Η μελέτη καταγράφει ότι τα φαινόμενα αυτά συνδέονται τόσο με την κλιματική αλλαγή – όπως οι παρατεταμένοι καύσωνες και οι έντονες αλλά σποραδικές βροχοπτώσεις – όσο και με ανθρώπινες παρεμβάσεις στο τοπίο και τα υδάτινα συστήματα, όπως η καταστροφή υγροτόπων και η τσιμεντοποίηση ρεμάτων.
Ξηρασία: Το νερό λιγοστεύει
Η Ίος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας. Από το 2009, η μέση ετήσια βροχόπτωση έχει μειωθεί κατά 25%, ενώ η μέση θερμοκρασία έχει αυξηθεί σχεδόν κατά 4%. Αυτό εξηγεί γιατί η λιμνοδεξαμενή του Μυλοπότα, ο βασικός ταμιευτήρας του νησιού, παραμένει άδεια εδώ και τέσσερα χρόνια.
Η τουριστική ανάπτυξη επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση:
- Οι διανυκτερεύσεις αυξήθηκαν από 40.000 το 2005 σε 220.000 το 2023.
- Τα Airbnb ξεπερνούν τα 420, δηλαδή το 20% των κτισμάτων του νησιού.
- Οι πισίνες αυξήθηκαν από 41 το 2002 σε 228 σήμερα, καταναλώνοντας 45.000 κυβικά μέτρα νερού ετησίως.
Η αυξημένη ζήτηση καλύπτεται από γεωτρήσεις και τέσσερις μονάδες αφαλάτωσης, όμως η υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων έχει οδηγήσει σε σοβαρή ποσοτική υποβάθμιση των υδροφορέων. Η παροχή των πηγών μειώνεται συνεχώς, ενώ η στάθμη στις γεωτρήσεις και τα πηγάδια πέφτει σταθερά.
Πλημμύρες: Όταν το νερό γίνεται απειλή
Σύμφωνα με τη μελέτη, η Ίος πλήττεται από πλημμύρες κάθε 10 με 15 χρόνια, με πιο χαρακτηριστική αυτή του 2003, που προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές στον Κάτω Κάμπο και τον Μυλοπότα. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να αυξήσει τη συχνότητα και την ένταση των φαινομένων, όπως καταγράφεται και στο σχέδιο διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας νήσων Αιγαίου.
Οι επιπτώσεις επιδεινώνονται από την υποβάθμιση των υγροτόπων και των ρεμάτων, κυρίως σε περιοχές με έντονη τουριστική ανάπτυξη. Στον Κάτω Κάμπο, για παράδειγμα:
- Το 20% της περιοχής είναι πλέον δομημένο.
- Τα ρέματα έχουν τσιμεντωθεί και λειτουργούν ως οδικό δίκτυο.
- Οι υγροτοπικές εκτάσεις έχουν περιοριστεί από κατοικίες, δρόμους και μαντρότοιχους.
Η περίπτωση της «Λίμνης», του μεγαλύτερου υγρότοπου του νησιού, είναι χαρακτηριστική: μέχρι τη δεκαετία του 1970 ήταν τοπόσημο της περιοχής, αλλά στη συνέχεια επιχωματώθηκε σχεδόν πλήρως.
Προτάσεις για ένα βιώσιμο μέλλον
Η μελέτη καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις, με έμφαση σε λύσεις βασισμένες στη φύση:
- Κατασκευή μικρών λίθινων φραγμάτων στα ρέματα του Κάτω Κάμπου, για μείωση του πλημμυρικού κινδύνου και ενίσχυση του υδροφόρου ορίζοντα.
- Αποκατάσταση της κοίτης των χειμάρρων, ώστε το νερό να φτάνει απρόσκοπτα στη θάλασσα.
- Περιορισμός της δόμησης στον Κάτω Κάμπο, για να προστατευτούν οι υγροτοπικές εκτάσεις.
- Ορθολογική χρήση του νερού, με περιορισμό στις πισίνες και τους καλλωπιστικούς κήπους, και ενίσχυση παραδοσιακών πρακτικών όπως οι στέρνες.
Η Ίος ως καθρέφτης της Μεσογείου
Η περίπτωση της Ίου δεν είναι μεμονωμένη. Αντιπροσωπεύει μια ευρύτερη πραγματικότητα που βιώνουν πολλά νησιά στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Τα όρια που θέτει η κλιματική κρίση και το φυσικό περιβάλλον απέναντι στην τουριστική πίεση απαιτούν ριζικό επανασχεδιασμό της διαχείρισης του νερού.
Η προστασία των υδάτινων πόρων δεν είναι απλώς περιβαλλοντική ανάγκη. Είναι προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα των νησιών και την ποιότητα ζωής των κατοίκων και των επισκεπτών τους.
