Υπάρχουν ιστορίες που δύσκολα χωράει ο νους — πειράματα τόσο ακραία που ακούγονται σαν φαντασία, κι όμως έγιναν. Από μυστικές επιχειρήσεις μέχρι απάνθρωπες “θεραπείες”, θα ταξιδέψουμε σε σκοτεινές σελίδες της επιστήμης και της ιστορίας, εκεί όπου η ανθρώπινη περιέργεια συνάντησε την ηθική… και την ξεπέρασε.
#10: Project MKUltra
Λοιπόν… έχετε ακούσει ποτέ για ένα πρόγραμμα τόσο τρελό που μοιάζει βγαλμένο από ταινία συνωμοσίας; Σας παρουσιάζω το Project MKUltra. Το 1953, η CIA αποφάσισε να “παίξει” με τον ανθρώπινο νου. Και όχι, δεν μιλάμε για ήρεμες συζητήσεις και ψυχολογικά τεστ. Μιλάμε για υπνωτισμό, φάρμακα, απομόνωση, αισθητηριακή στέρηση… όλα για να δουν πώς μπορούν να ελέγξουν τη σκέψη. Και το πιο τρομακτικό; Πειραματίστηκαν πάνω σε ανθρώπους χωρίς καν να το ξέρουν. Νοσοκομεία, φυλακές, ακόμα και 40 πανεπιστήμια συμμετείχαν. Ένα υποπρόγραμμα, το Operation Midnight Climax, έβαζε ιερόδουλες να δίνουν LSD σε πελάτες, και τους παρακολουθούσαν πίσω από μονόδρομο καθρέφτη. Το 1973, ο διευθυντής της CIA διέταξε να καταστραφούν όλα τα αρχεία… αλλά η αλήθεια τελικά βγήκε στην επιφάνεια. Και αυτό ήταν μόνο η αρχή.
#9: Stanford Prison Experiment
Και τώρα… πάμε σε ένα “πειραματάκι” που ξεκίνησε σαν πανεπιστημιακή έρευνα και κατέληξε σε ψυχολογικό θρίλερ. Το 1971, ο ψυχολόγος Philip Zimbardo μετέτρεψε ένα κτίριο στο Πανεπιστήμιο Stanford σε… φυλακή. Δώδεκα φοιτητές έγιναν “φύλακες” και άλλοι δώδεκα “κρατούμενοι”. Στην αρχή έμοιαζε απλώς με ρόλους. Αλλά γρήγορα, οι φύλακες άρχισαν να κακομεταχειρίζονται τους “κρατούμενους” και εκείνοι… το δέχονταν. Η ατμόσφαιρα έγινε τόσο βαριά που μερικοί έπαθαν ψυχολογική κατάρρευση. Το πείραμα υποτίθεται θα κρατούσε δύο εβδομάδες, αλλά σταμάτησε σε μόλις έξι μέρες. Σκεφτείτε μόνο: όλα αυτά έγιναν με απλούς φοιτητές, σε έναν διάδρομο πανεπιστημίου.
#8: The Milgram Experiment
Αλλά, αν νομίζετε ότι μόνο τα περιβάλλοντα “φυλακής” φέρνουν στην επιφάνεια το σκοτεινό μας κομμάτι… περιμένετε να ακούσετε αυτό. Στις αρχές του ’60, ο Stanley Milgram ήθελε να καταλάβει πώς άνθρωποι στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπάκουσαν σε εντολές που ήξεραν ότι ήταν απάνθρωπες. Έτσι, έστησε ένα πείραμα: ένας “διδάσκων” έδινε ερωτήσεις σε έναν “μαθητή” (στην πραγματικότητα ηθοποιό). Κάθε λάθος απάντηση σήμαινε ηλεκτροσόκ — που κλιμακωνόταν μέχρι και τα 450 βολτ! Οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι ήταν αληθινά. Και ξέρετε τι; Τα δύο τρίτα πήγαν μέχρι το τέλος, ακόμα και όταν ο “μαθητής” φώναζε από τον πόνο. Τόσο δυνατή είναι η υπακοή στην εξουσία.
#7: Dr. Leo Stanley’s San Quentin Prison Experiments
Και τώρα πάμε πιο πίσω, στις αρχές του 20ού αιώνα, σε μια ιστορία που… δύσκολα την ακούς χωρίς να ανατριχιάσεις. Ο Dr. Leo Stanley, επικεφαλής χειρουργός στη φυλακή San Quentin, έκανε πειράματα πάνω σε κρατούμενους από το 1913 μέχρι το 1951. Στην αρχή, μιλάμε για “ιατρικές” διαδικασίες όπως στείρωση ή προσπάθειες θεραπείας της ισπανικής γρίπης. Όμως, η εμμονή του με την ευγονική τον οδήγησε σε πιο ακραίες ιδέες. Σε μια αναζήτηση “αναζωογόνησης”, ξεκίνησε μεταμοσχεύσεις όρχεων — ναι, καλά ακούσατε — από εκτελεσμένους κρατουμένους. Όταν… τελείωσαν τα “ανθρώπινα αποθέματα”, χρησιμοποίησε όρχεις από κάπρους και τράγους. Όσο κι αν ακούγεται απίστευτο, αυτό συνέβη πραγματικά.
#6: The Boston Project
Από τις φυλακές, πάμε τώρα σε ένα νοσοκομείο που θεωρείται κορυφαίο στις ΗΠΑ — και όμως, η ιστορία αυτή δεν είναι καθόλου κολακευτική. Από το 1953 ως το 1957, ο Dr. William Sweet, κορυφαίος νευροχειρουργός του Harvard, συνεργάστηκε με το Oak Ridge National Laboratory και έκανε ενέσεις ουρανίου σε 11 καρκινοπαθείς στο τελικό στάδιο. Ο σκοπός; Να δει πώς κατανέμεται το ουράνιο στο σώμα και αν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για θεραπεία όγκων. Ο ίδιος ισχυρίστηκε αργότερα ότι είχε τη συγκατάθεση των ασθενών. Όμως, έλειπαν τα έγγραφα που να το αποδεικνύουν. Και η περίπτωση ενός ασθενή που βρέθηκε αναίσθητος και πέθανε χωρίς ποτέ να αναγνωριστεί… αφήνει πολλά ερωτήματα αναπάντητα.
#5: The Tuskegee Syphilis Experiment
Και τώρα, ετοιμαστείτε για ένα από τα πιο ντροπιαστικά κεφάλαια της αμερικανικής ιατρικής ιστορίας. Από το 1932 μέχρι το 1972, 600 Αφροαμερικανοί αγρότες από την Αλαμπάμα μπήκαν σε ένα κυβερνητικό “πρόγραμμα υγείας”. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν αντικείμενα μελέτης. Οι 399 είχαν σύφιλη και οι υπόλοιποι χρησιμοποιούνταν ως ομάδα ελέγχου. Δεν τους το είπε ποτέ κανείς. Ακόμα κι όταν η πενικιλίνη έγινε διαθέσιμη το 1947, τους στέρησαν τη θεραπεία. Το αποτέλεσμα; Πολλοί πέθαναν, γυναίκες μολύνθηκαν από τους συζύγους τους και παιδιά γεννήθηκαν με την ασθένεια. Το πρόγραμμα σταμάτησε μόνο μετά από διαρροή πληροφοριών, και η επίσημη συγγνώμη ήρθε… 25 χρόνια αργότερα.
#4: University of California Experiments on Newborns
Και τώρα… φανταστείτε το εξής: ένα μωρό, μόλις λίγων ημερών, γίνεται “πειραματόζωο” σε επιστημονικά τεστ που ακούγονται πιο πολύ σαν βασανιστήρια. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, 113 νεογέννητα υπέστησαν μια σειρά περίεργων και αμφιλεγόμενων πειραμάτων. Σε ένα από αυτά, πάνω από 40 μωρά στερεώθηκαν σε σανίδες περιτομής και κρατήθηκαν ανάποδα, για να μετρηθεί η ροή αίματος στο κεφάλι τους. Σε άλλο, τα έβαζαν με τα ποδαράκια σε παγωμένο νερό, ενώ τους έβαζαν καθετήρα στην αορτή για να μετρήσουν την πίεση. Και το χειρότερο; Όλα αυτά γίνονταν σε μωρά που δεν μπορούσαν να φωνάξουν “σταματήστε”.
#3: Dr. Bender Forces Electroconvulsive Therapy on Children
Από τα μωρά… πάμε τώρα σε παιδιά που έζησαν τον δικό τους εφιάλτη. Το 1947, στο νοσοκομείο Bellevue της Νέας Υόρκης, η νευροψυχίατρος Lauretta Bender πίστευε πως η ηλεκτροσπασμοθεραπεία ήταν η λύση για διαταραχές ανάπτυξης ή σχιζοφρένεια σε παιδιά. Ναι, μιλάμε για ηλεκτροσόκ, και μάλιστα σε 98 μικρούς ασθενείς, όλοι κάτω των 12, ένας μάλιστα μόλις 3 ετών. Σαν να μην έφτανε αυτό, δοκίμαζε και LSD ως “θεραπεία”. Ένα από τα παιδιά, ο Ted Chabasinski, υποβλήθηκε στη διαδικασία στα 6 του χρόνια και αργότερα έγινε ακτιβιστής που πάλεψε για να απαγορευτεί αυτή η πρακτική στην Καλιφόρνια.
#2: Military Experiments with Mustard Gas During World War II
Και τώρα… στρατός, πόλεμος και χημικά όπλα. Το 1943, το Αμερικανικό Ναυτικό μάζεψε περίπου 60.000 νεαρούς άνδρες για “μελέτη”. Δεν τους ρώτησαν, τους διέταξαν. Όταν έφτασαν στο Ερευνητικό Εργαστήριο της Ουάσιγκτον, ανακάλυψαν την αλήθεια: θα γίνονταν πειραματόζωα για να μετρηθούν οι επιπτώσεις του αερίου μουστάρδας στον άνθρωπο. Κλεισμένοι σε θαλάμους, εισέπνεαν το θανατηφόρο αέριο και υπέφεραν εγκαύματα εξωτερικά και εσωτερικά. Και το πιο τραγικό; Δεσμεύτηκαν με όρκο σιωπής, με την απειλή στρατιωτικής φυλάκισης αν μιλήσουν. Η αλήθεια βγήκε επίσημα στο φως… μόλις το 1993.
#1: Vanderbilt University’s “Vitamin Drinks”
Και φτάνουμε στο νούμερο ένα… μια ιστορία που ξεκινά με κάτι τόσο αθώο όσο ένα ποτήρι “βιταμινούχο” ρόφημα — και καταλήγει σε τραγωδία. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ερευνητές του Πανεπιστημίου Vanderbilt έδωσαν σε περισσότερες από 800 εγκύους ένα μείγμα που τους είπαν ότι ήταν ειδικό συμπλήρωμα για την υγεία τους. Στην πραγματικότητα, περιείχε ραδιενεργό σίδηρο, σε δόσεις 30 φορές πάνω από το κανονικό. Το αποτέλεσμα; Τουλάχιστον 3–4 παιδιά πέθαναν από καρκίνο ή λευχαιμία, ενώ πολλές μητέρες εμφάνισαν καρκίνο, δερματικά προβλήματα και απώλεια μαλλιών ή δοντιών. Χρειάστηκαν σχεδόν 40 χρόνια για να κινηθεί νομικά η υπόθεση, και το πανεπιστήμιο πλήρωσε πάνω από 10 εκατομμύρια δολάρια αποζημιώσεις. Ένα “πείραμα” που στοίχισε ζωές.
Κοιτώντας όλα αυτά τα πειράματα, μένει μια πικρή σκέψη: πόσο μακριά μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος στο όνομα της προόδου; Η ιστορία μάς υπενθυμίζει ότι η γνώση χωρίς ηθική μπορεί να γίνει όπλο. Το ερώτημα είναι… έχουμε μάθει το μάθημά μας ή η ιστορία ετοιμάζεται να επαναληφθεί;
