Έντονη διεθνής κινητικότητα προκάλεσαν οι πρόσφατες δηλώσεις του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ σε σχέση με το ενδεχόμενο πώλησης μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία, ένα ζήτημα που είχε διακοπεί πριν από χρόνια και πλέον επανέρχεται στο επίκεντρο της στρατιωτικής και διπλωματικής ατζέντας. Η Τουρκία υποδέχθηκε με ενθουσιασμό τις δηλώσεις, τις οποίες τα τουρκικά μέσα περιέγραψαν ως «βήμα προς την αποκατάσταση» στο πρόγραμμα των F-35, δημιουργώντας έντονες αντιδράσεις τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πρωτεύουσες που παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις.
Οι αναφορές του Τραμπ έγιναν στο περιθώριο δημόσιας συνέντευξης, όπου επανέλαβε ότι **εξετάζει «πολύ σοβαρά» την πιθανότητα πώλησης των F-35 στην Τουρκία», προκαλώντας αίσθηση λόγω του ιστορικού αποκλεισμού της Άγκυρας από το πρόγραμμα. Η Τουρκία είχε αποβληθεί από το κοινό πρόγραμμα ανάπτυξης των F-35 το 2019, μετά την αγορά του ρωσικού συστήματος αντιαεροπορικής άμυνας S-400, γεγονός που είχε θεωρηθεί απειλή για την ασφάλεια των συστημάτων των μαχητικών και είχε οδηγήσει σε κυρώσεις από τις ΗΠΑ.
Η τουρκική αντίδραση και οι… πανηγυρισμοί
Τα τουρκικά Μέσα Ενημέρωσης υποδέχθηκαν τις δηλώσεις του Τραμπ με αναφορές περί πιθανής επανόδου της χώρας στο πρόγραμμα των F-35, εκφράζοντας αισιοδοξία στην Άγκυρα για επανέναρξη των εξοπλιστικών σχέσεων με τις ΗΠΑ. Η «αισιοδοξία» αυτή συνοδεύεται από εκτιμήσεις ότι η απόφαση Τραμπ θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για ενίσχυση των τουρκικών αμυντικών δυνατοτήτων.
Ωστόσο, η ελληνική πλευρά δεν συμμερίζεται αυτή τη χαρά. Κυβερνητικές πηγές στην Αθήνα υπενθυμίζουν ότι η αμερικανική νομοθεσία εξακολουθεί να απαγορεύει την πώληση αμυντικού υλικού στην Τουρκία όσο η Άγκυρα διατηρεί τους S-400 και όσο υφίστανται οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν το 2019. Σύμφωνα με τις επισήμανσεις αυτές, για να προχωρήσει η επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35 θα απαιτηθεί τροποποίηση της νομοθεσίας των ΗΠΑ από το Κογκρέσο, κάτι που δεν έχει συμβεί μέχρι σήμερα.
Ταυτόχρονα, στην Αθήνα υπογραμμίζεται ως στοιχείο της ελληνικής θέσης ότι η Ελλάδα έχει ήδη παραλάβει αναβαθμισμένα F-16 και έχει επενδύσει σε δυνατότητες όπως τα Rafale, ενώ παράλληλα προγραμματίζει την παραλαβή μαχητικών 5ης γενιάς F-35 μελλοντικά. Η ελληνική πλευρά επιχειρεί να δείξει ότι έχει εξασφαλίσει στρατιωτικές ικανότητες που δεν βρίσκονται υπό αμφισβήτηση.
Διαχρονικό πλαίσιο του προβλήματος
Η υπόθεση των F-35 και της Τουρκίας έχει βαθιές ρίζες. Η χώρα αποκλείστηκε από το πρόγραμμα λόγω της αγοράς των S-400, οι οποίοι θεωρήθηκαν ως απειλή για τα αμερικανικά και δυτικά αεροπορικά συστήματα. Η αμερικανική νομοθεσία που διέπει τις πωλήσεις στρατιωτικού υλικού απαγορεύει την πώληση ευαίσθητων οπλικών συστημάτων σε κράτη που λειτουργούν με τέτοιο εξοπλισμό χωρίς διασφαλίσεις.
Παρά τις επίσημες απαγορεύσεις, οι σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας παραμένουν πολύπλοκες, καθώς η Άγκυρα εξακολουθεί να είναι στρατηγικός σύμμαχος στο ΝΑΤΟ, με τον Ερντογάν και τον Τραμπ να διατηρούν προσωπικές σχέσεις που μερικές φορές υπερβαίνουν τις επίσημες θέσεις των κρατών τους. Αν και ο Τραμπ εκφράζει την πρόθεση να εξετάσει την πώληση των F-35, δεν έχουν γίνει επίσημες νομικές κινήσεις για να εξουδετερωθούν τα υφιστάμενα εμπόδια, όπως απαιτείται από το Κογκρέσο των ΗΠΑ.
Οι αντιδράσεις άλλων χωρών
Οι δηλώσεις Τραμπ έχουν προκαλέσει ανησυχία σε άλλες περιφερειακές δυνάμεις, με ιδιαίτερη αναφορά στις ισραηλινές αντιδράσεις. Το Ισραήλ, που θεωρεί ότι η πώληση των F-35 στην Τουρκία θα μπορούσε να μεταβάλλει την ισορροπία ισχύος στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, έχει εκφράσει δημόσια ενστάσεις στο παρελθόν για ανάλογες κινήσεις.
Παράλληλα, το ζήτημα έχει απασχολήσει και το αμερικανικό πολιτικό σύστημα, όπου μέλη του Κογκρέσου έχουν επισημάνει ότι η νομοθεσία που απαγορεύει τέτοιες πωλήσεις πρέπει να διαφυλαχθεί για λόγους διασφάλισης της αμυντικής τεχνολογίας και της συνοχής του ίδιου του προγράμματος των F-35. Τι σημαίνει για την Ελλάδα
Η επανεμφάνιση του θέματος της πώλησης F-35 στην Τουρκία, έστω και σε επίπεδο «εξέτασης» από τις ΗΠΑ, επαναφέρει στο προσκήνιο διαχρονικές ανησυχίες για την ισορροπία στρατιωτικών δυνατοτήτων στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Η Αθήνα παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, υπενθυμίζοντας ότι η ελληνική Πολεμική Αεροπορία έχει ενισχυθεί με αναβαθμισμένα μαχητικά και έχει εξασφαλίσει ενισχύσεις στην άμυνα, ενώ συνεχίζει να επενδύει σε σύγχρονες δυνατότητες.
