Η δημοσίευση της νέας στρατηγικής εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών δεν αποτελεί μια απλή επικαιροποίηση πολιτικής από την κυβέρνηση Τραμπ, αλλά μια θεμελιώδη μετατόπιση που επανακαθορίζει τις ισορροπίες δύο ηπείρων. Για πρώτη φορά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ουάσιγκτον καταγράφει επίσημα σε κείμενο–πλαίσιο ότι η Ευρώπη δεν συνιστά προέκταση της δυτικής συμμαχίας, αλλά μια ανταγωνιστική δομή που αμφισβητεί την αμερικανική κυριαρχία και τον πολιτισμικό της προσανατολισμό.
Η αλλαγή αυτή δεν έγινε αντιληπτή στην Ευρώπη ως μια έκρηξη πολιτικής ρητορικής, αλλά ως ένα σημείο καμπής. Το κείμενο δεν υποδηλώνει απλώς ένα νέο δόγμα, αλλά μια αντιστροφή της θεμελιώδους σχέσης πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η μεταπολεμική Δύση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται πλέον όχι ως εταίρος, αλλά ως εμπόδιο σε ένα αναδυόμενο αμερικανικό αφήγημα που προτάσσει πολιτισμική σύγκρουση, επανεθνικοποίηση στρατηγικών στόχων και μια πιο επιθετική προσέγγιση απέναντι σε παγκόσμιους ανταγωνιστές.
Η Ουκρανία από σύμβολο ενότητας σε διαπραγματευτικό εργαλείο
Η στάση της Ουάσιγκτον στο ουκρανικό επιβεβαιώνει τη βαθιά αλλαγή. Η πίεση του Προέδρου Τραμπ για ταχεία λήξη του πολέμου με όρους που ευνοούν τη Μόσχα υποδηλώνει ένα νέο μοντέλο εξισορρόπησης, στο οποίο η Ουκρανία δεν αποτελεί πλέον κεντρικό πυλώνα της ευρωατλαντικής συνοχής. Αντιθέτως, λειτουργεί ως εργαλείο σε μια μεγαλύτερη προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της σχέσης με τη Ρωσία, ειδικά σε ένα περιβάλλον όπου η Ουάσιγκτον στρέφει στρατηγικό βάρος στην αντιπαράθεση με την Κίνα.
Για τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αυτή η εξέλιξη ισοδυναμεί με ανατροπή ενός πλαισίου που υπήρξε θεμέλιο επί τέσσερα χρόνια. Οι επενδύσεις σε οικονομική στήριξη του Κιέβου, η συμβολή σε εξοπλισμό και η επίμονη προσπάθεια πολιτικής σταθεροποίησης συνδέθηκαν με την αντίληψη ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν ο εγγυητής της ασφάλειας. Αυτή η βεβαιότητα φαίνεται να καταρρέει.
Το νέο δόγμα και η ιδεολογική σύγκρουση με την Ευρώπη
Το δόγμα Τραμπ, όπως περιγράφεται στη στρατηγική, επεκτείνεται βαθύτερα από την καθαρά γεωπολιτική διάσταση. Εισάγει έναν λόγο που αγγίζει τον πυρήνα της ευρωπαϊκής πολιτικής ταυτότητας. Οι αναφορές σε «πολιτισμική εξάλειψη», μεταναστευτικές ροές και κοινωνικές πολιτικές δεν παρουσιάζονται απλώς ως διαφορετικές προσεγγίσεις. Τοποθετούν την Ευρώπη μέσα σε ένα αφήγημα παρακμής, απειλής και εσωτερικής αστάθειας.
Για πρώτη φορά, η Ουάσιγκτον δεν αμφισβητεί απλώς τις πολιτικές της Ευρώπης, αλλά την περιγράφει ως θεσμικά και πολιτισμικά προβληματικό οικοσύστημα. Αυτό και μόνο δημιουργεί τεκτονικές μετατοπίσεις, διότι απονομιμοποιεί το ευρωπαϊκό πρότυπο που μέχρι σήμερα θεωρούνταν πυλώνας του φιλελεύθερου δημοκρατικού κόσμου.
Η σύγκρουση Ε.Ε. – αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών ως καταλύτης κρίσης
Το πρόστιμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πλατφόρμα Χ και η οξεία αντίδραση του Έλον Μασκ αποτελούν ενδεικτική εικόνα του νέου σκηνικού. Η σύγκρουση δεν αφορά μια απλή ρύθμιση, αλλά δύο κοσμοθεωρίες. Η Ε.Ε. εκπροσωπεί ένα μοντέλο κανονιστικής εποπτείας, ενώ η αμερικανική πολιτική κουλτούρα –ιδίως εκείνη που εκφράζεται από κύκλους της κυβέρνησης Τραμπ– προβάλλει μια αντίληψη που θεωρεί τον ευρωπαϊκό κανονιστικό λόγο απειλή για την ελευθερία.
Η δημόσια παρότρυνση του Μασκ για «κατάργηση της Ε.Ε.» αντιμετωπίστηκε στις Βρυξέλλες όχι ως προσωπική υπερβολή, αλλά ως απόδειξη ενός διευρυνόμενου χάσματος που πλέον έχει ιδεολογικό βάθος.
Οι ευρωπαϊκές αντιδράσεις και το τέλος των βεβαιοτήτων
Οι δηλώσεις Ευρωπαίων ηγετών δείχνουν την ένταση της κρίσης. Ο Αντόνιο Κόστα μίλησε για μια εποχή όπου η Ευρώπη δεν μπορεί να θεωρεί δεδομένες τις μεταπολεμικές συμμαχίες. Ο Τιερί Μπρετόν έκανε λόγο για «επίσημη εχθρότητα» από τις ΗΠΑ και ο Ζοζέπ Μπορέλ το χαρακτήρισε «κήρυξη πολιτικού πολέμου».
Αυτή η αλλαγή ύφους αποκαλύπτει μια ήπειρο που για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες αντιλαμβάνεται ότι η ασφάλειά της δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στη βούληση του Λευκού Οίκου.
Μπορεί η Ευρώπη να σταθεί ως ανεξάρτητος γεωπολιτικός πόλος;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα παραμένει θολή. Η Ευρώπη εξακολουθεί να εξαρτάται από την αμερικανική πυρηνική ομπρέλα και τις ενεργειακές ροές, ενώ τα αμυντικά της εργαλεία παραμένουν κατακερματισμένα. Παρ’ όλα αυτά, για πρώτη φορά, διαμορφώνεται ένας προβληματισμός για το αν η ήπειρος μπορεί να οικοδομήσει μια δομή ισχύος που δεν θα εξαρτάται από τον εκάστοτε ένοικο του Λευκού Οίκου.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η μεταπολεμική δυτική τάξη πραγμάτων έχει πλέον αλλάξει ανεπιστρεπτί. Ο Ατλαντικός, από γέφυρα ενότητας, μετατρέπεται σε γραμμή ρήξης. Η Ευρώπη καλείται να αποφασίσει αν θα προσαρμοστεί, αν θα αντισταθεί ή αν θα επιχειρήσει κάτι που μέχρι σήμερα δεν έχει δοκιμάσει: να λειτουργήσει ως πραγματικό γεωπολιτικό υποκείμενο.
