Στη Λιβύη η εξέγερση του 2011 οδήγησε σχεδόν αμέσως σε ένοπλες συγκρούσεις.
Η πολιτική, με την έννοια του άοπλου ανταγωνισμού μεταξύ διαφορετικών ομάδων, κατέλαβε τη δεύτερη θέση μετά τις μάχες στο έδαφος
Όμως, στις λύσεις που προτείνουν οι διεθνείς οργανισμοί και οι παρεμβαίνουσες χώρες για τον τερματισμό των συγκρούσεων στη χώρα, θέτουν την πολιτική στο επίκεντρο, με τις εκλογές το κλειδί για τη μετάβαση.
Το πρόβλημα είναι ότι η πολιτική απαιτεί την παρουσία πολιτικών κομμάτων και όχι ένοπλων ομάδων, αλλά τέτοια πολιτικά κόμματα δεν υπάρχουν σε ουσιαστική μορφή.
Η τραγωδία είναι ότι η Λιβύη βρίσκεται σε μια παράδοξη κατάσταση, όπου η απόλυτη νίκη μιας πλευράς είναι εξαιρετικά απίθανη, που απαιτεί πολιτική λύση, αλλά τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για να λειτουργήσει μια πολιτική λύση δεν φαίνεται να υπάρχουν σε αυτό το σημείο.
Η Λιβύη είναι "δύσκολη" χώρα αφού δεν έχει εμπειρία πολιτικής ζωής
H Λιβύη είναι σχετικά πλούσια όταν καταφέρνει να διατηρήσει αρκετή τάξη για να εξορύξει πετρέλαιο και να το φέρει στην αγορά, αλλά η υπόλοιπη οικονομία είναι εξαιρετικά υπανάπτυκτη και ο πληθυσμός της ελάχιστα μορφωμένος.
Επιπλέον, δεν είχε ουσιαστικά καμία εμπειρία πολιτικής ζωής κατά τις τέσσερις δεκαετίες υπό την κυριαρχία του Μουαμάρ Καντάφι (1969-2011), επομένως θα πρέπει να εφεύρει την πολιτική, όχι απλώς να την αποκαταστήσει, προκειμένου να εφαρμόσει μια πολιτική διευθέτηση.
Οι γενναίες προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών να επινοήσουν έναν δρόμο προς τα εμπρός για τη μαχόμενη χώρα κατέληξαν στη συνταγογράφηση μιας διαδικασίας που δεν ταιριάζει με την πραγματικότητα της Λιβύης.
Η Λιβύη εισήλθε σε μεταβατική κρίση σε μια κατάσταση χωρίς κανονική πολιτική, δηλαδή άοπλου ανταγωνισμού που μετριάζεται από κανόνες. Δέκα χρόνια αργότερα, εξακολουθεί να μην έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια ουσιαστική πολιτική διαδικασία, αν και τα Ηνωμένα Έθνη προσπαθούσαν να επιβάλουν μια που αγνοούσε την πραγματική κατάσταση.
Η διακυβέρνηση Καντάφι και η πτώση του
Όπως όλοι οι δικτάτορες, ο Μουαμάρ Καντάφι προσπάθησε να εξαλείψει ανεξάρτητες οργανώσεις που θα μπορούσαν να περιορίσουν την εξουσία του.
Σε αντίθεση με τους περισσότερους σύγχρονους δικτάτορες, οι οποίοι διατηρούν ολοένα και περισσότερο ένα πολιτικό προφίλ δημοκρατικών διαδικασιών, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η δική τους εξουσία παραμένει αδιαμφισβήτητη, ήταν αρκετά ανοιχτός όσον αφορά την απόρριψη της κανονικής πολιτικής και είχε δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό σύστημα που υποτίθεται ότι βασιζόταν στον άμεσο έλεγχο των πολιτών.
Ούτε καν ένα μεμονωμένο κόμμα που ελέγχεται από την κυβέρνηση δεν ήταν μέρος του οράματος του Καντάφι.
Η απουσία πολιτικής οργάνωσης δεν εμπόδισε τις διαδηλώσεις κατά του Καντάφι να ξεσπάσουν στη Βεγγάζη στις 15 Φεβρουαρίου 2011, όπως συνέβαινε σε όλη την αραβική περιοχή.
Η διαμαρτυρία των πολιτών αντικαταστάθηκε σε λίγες μέρες από ένοπλες μάχες μεταξύ στοιχείων του στρατού που παρέμειναν πιστά στον Καντάφι και εκείνων που ενώθηκαν με τους διαδηλωτές και τις πολιτοφυλακές τους.
Το χάος οδήγησε στην επέμβαση των χωρών του ΝΑΤΟ που εγκρίθηκαν με την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ .
Η επέμβαση οδήγησε τον Καντάφι και την οικογένειά του σε φυγή και οδήγησε στη σύλληψη και τη δολοφονία του ίδιου του συνταγματάρχη Καντάφι τον Οκτώβριο.
Σε αυτό το σημείο, η εμπλοκή του ΝΑΤΟ έλαβε τέλος.
Καμία χώρα, και λιγότερο από όλες οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν είχε όρεξη για άλλη μια απεριόριστη δέσμευση όπως στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, και έτσι η Λιβύη αφέθηκε να βρει λύσεις μόνη της.
Η μετά Καντάφι εποχή
Η πρώτη προσπάθεια της Λιβύης να δημιουργήσει μια πολιτική κυβέρνηση απέτυχε.
Το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο, που ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2011, δεν μπορούσε να κυβερνήσει.
Τον Ιούλιο του 2012 διεξήγαγε βουλευτικές εκλογές το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο.
Περίπου 374 κόμματα οργανώθηκαν βιαστικά πριν από τις εκλογές, αλλά μόνο δύο κατάφεραν να κυριαρχήσουν, η κεντρώα Συμμαχία Εθνικών Δυνάμεων και το Κόμμα Δικαιοσύνης που συνδέεται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα
Ωστόσο δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν ήταν ποτέ η πραγματική έδρα της εξουσίας. Αντίθετα, η εξουσία ήταν εξαιρετικά αποκεντρωμένη στα χέρια των πόλεων και των φυλών και των πολιτοφυλακών τους, καλά εξοπλισμένες από τις εγκαταλελειμμένες αποθήκες όπλων που άφησε σε όλη τη χώρα το καθεστώς Καντάφι.
Το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο είχε επιφορτιστεί με τη συγγραφή του συντάγματος, αλλά είχε σημειώσει μικρή πρόοδο όταν έληξε η θητεία του το 2014, αφήνοντας έτσι την κυβέρνηση χωρίς κατευθυντήριες γραμμές.
Το GNC ανακοίνωσε ότι δεν θα αποχωρήσει, αλλά τον Ιούνιο το Μεταβατικό Συμβούλιο διεξήγαγε εκλογές για τη νέα Βουλή των Αντιπροσώπων, με μόνο το 18% των ψηφοφόρων να συμμετέχουν και όλους τους υποψηφίους να είναι ανεξάρτητοι.
Νέα περίοδος διχασμού στη Λιβύη
Αυτό που συνέβη στη συνέχεια περιγράφεται καλύτερα ως αναρχία. Η νεοεκλεγείσα Βουλή των Αντιπροσώπων εγκατέλειψε την Τρίπολη όταν καταλήφθηκε από ισλαμιστικές πολιτοφυλακές και εγκαταστάθηκε στο Τομπρούκ στην Ανατολή.
Σε απάντηση, το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο συνέχισε να εργάζεται από την Τρίπολη.
Έτσι, η χώρα είχε δύο ανταγωνιστικά κοινοβούλια.
Η εκτελεστική εξουσία ήταν εξίσου διχασμένη, με μια κυβέρνηση που επιλέχθηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και ήταν αναγνωρισμένη διεθνώς, και μια δεύτερη συνδεδεμένη με το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο.
Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, ο λιβυκός στρατός ήταν εξίσου διχασμένος, με έναν Λιβυκό Εθνικό Στρατό που ελέγχεται de facto από τον στρατηγό Khalifa Haftar στην Ανατολή και έναν Λιβυκό Στρατό κοντά στο Γενικό Εθνικό Συμβούλιο στην Τρίπολη.
Και οι δύο λεγόμενοι στρατοί είχαν επίσης ένα μεγάλο μέρος ημιανεξάρτητων πολιτοφυλακών, αν και ο Λιβυκός Εθνικός στρατός υπό τον στρατηγό Χάφταρ ήταν πιθανώς καλύτερα οργανωμένος. Ο Χάφταρ, πρώην συνεργάτης του Προέδρου Καντάφι που εξορίστηκε αργότερα στην Ουάσιγκτον, ήταν κάτι περισσότερο από στρατιωτικός διοικητής, αφού είχε ξεκάθαρες φιλοδοξίες να γίνει ο επόμενος ηγέτης της Λιβύης.
Ο ρόλος του ΟΗΕ
Σε αυτή την απρόβλεπτη κατάσταση, ο εκπρόσωπος των Ηνωμένων Εθνών παρενέβη με γενναιότητα, προσπαθώντας να διαπραγματευτεί μια πορεία προς τα εμπρός με τις αντίπαλες φατρίες.
Κατάφερε, σε διάστημα μηνών, να κάνει τα δύο κοινοβούλια και τις αντίπαλες κυβερνήσεις να συμφωνήσουν στο σχηματισμό μιας κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας και να αποδεχτούν την εξουσία της Βουλής των Αντιπροσώπων, ενώ το Γενικό Εθνικό Κογκρέσο θα δημιουργούσε ένα συμβουλευτικό σώμα. , το Ανώτατο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Τελικά μετά από παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, τον Δεκέμβριο του 2015 όλες οι ομάδες φάνηκαν να αποδέχονται την Πολιτική Συμφωνία της Λιβύης.
Συγκροτήθηκε το Ανώτατο Συμβούλιο της Επικρατείας και ιδρύθηκε η συμφωνηθείσα Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας αλλά δεν έλαβε ομόφωνη αναγνώριση.
Η επίθεση Χαφτάρ κατά της Τρίπολης
Ένα επιπλέον πλήγμα ήρθε τον Δεκέμβριο του 2017 όταν ο Στρατηγός Χάφταρ κήρυξε άκυρη τη συμφωνία.
Περίπου ένα χρόνο αργότερα, ο Στρατηγός Χάφταρ προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα της εξουσίας στρατιωτικά. Τον Απρίλιο του 2019, εξαπέλυσε μια επίθεση στην Τρίπολη, η οποία τελικά απέτυχε, αλλά μόνο μετά από παρατεταμένες μάχες που είδαν την επέμβαση πολιτοφυλακών από όλες τις πλευρές.
Τον Οκτώβριο του 2020, ο Χάφταρ παραδέχτηκε τελικά ότι δεν θα μπορούσε να καταλάβει την Τρίπολη και συμφώνησε σε μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η οποία άνοιξε το δρόμο για μια ανανεωμένη προσπάθεια των Ηνωμένων Εθνών να αναβιώσει την πολιτική συμφωνία.
Η συμφωνία για τις εκλογές το Δεκέμβριο του 2021
Τελικά ένα χρόνο μετά την κατάπαυση του πυρός, είχε σημειωθεί κάποια πρόοδος.
Πρώτον, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας συγκροτήθηκε τελικά τον Μάρτιο του 2021 και κέρδισε ψήφο εμπιστοσύνης από τα δύο αντίπαλα κοινοβούλια που συνήλθαν σε κοινή συνεδρίαση. Οι δύο στρατιωτικοί συνασπισμοί συμφώνησαν να συνεργαστούν με τη νέα κυβέρνηση και με το Προεδρικό Συμβούλιο
Τελικά, όλες οι πλευρές συμφώνησαν να διεξαχθούν εκλογές τον Δεκέμβριο του 2021.
Ωστόσο, η ευθραυστότητα της προόδου υπογραμμίστηκε από το γεγονός ότι οι εκλογές ακυρώθηκαν την τελευταία στιγμή από φόβο ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των υποψηφίων θα οδηγούσε σε ανανέωση των συγκρούσεων.
Η χώρα εξακολουθεί να είναι γεμάτη από αντίπαλες ένοπλες φατρίες και πολιτοφυλακές και δεν υπάρχει ακόμη συμφωνία για τη μελλοντική δομή διοίκησης του στρατού.
Παράλληλα η Τουρκία διατηρεί μισθοφόρους και προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεών τους στη Λιβύη, ενώ δικούς της μισθοφόρους διατηρεί και η Ρωσία, περιπλέκοντας τα πράγματα ακόμη περισσότερο.
Η πρόσφατη ανακοίνωση της Τουρκίας να απομακρύνει μέρος των μισθοφόρων της από τη χώρα, ουδέν ουσιαστικό συνεισφέρει, εφόσον ισχύσει τελικά, αφού οι Τούρκοι και στο παρελθόν απομάκρυναν μισθοφόρους από τη Λιβύη, τους οποίους αντικαθιστούσαν με άλλους μέσα σε λίγες ημέρες που έστελναν από την Τουρκία.
Ο Στρατηγός Χάφταρ εξακολουθεί να διατηρεί τον έλεγχο των στρατιωτικών δυνάμεων στην Ανατολή, αν και ανακοίνωσε τον Σεπτέμβριο ότι θα έθετε κάποιον άλλο στον έλεγχο για τρεις μήνες, μέχρι την ημέρα των εκλογών, προκειμένου να διεκδικήσει πρόεδρος.
Η κατάσταση στη Λιβύη είναι τώρα καλύτερη από το 2014
Η Λιβύη είναι πιο κοντά στο να βρει μια διέξοδο από το σημερινό χάος από ότι ήταν από το 2014.
Τουλάχιστον, έχει έναν οδικό χάρτη, αν και δεν έχει ακόμη καθορίσει όλες τις λεπτομέρειες.
Υπάρχουν πάρα πολλοί υποψήφιοι για τις προεδρικές εκλογές, όλοι οι οποίοι αισθάνονται ότι δικαιούνται να κερδίσουν, από τον Στρατηγό Χάφταρ, από τον γιο του Καντάφι και άλλοτε κληρονόμο Σέιφ αλ-Ισλάμ, μέχρι και τον τουρκόφιλο μεταβατικό Πρωθυπουργό Ντιμπάιμπα.
Οι βουλευτικές εκλογές, όταν διεξαχθούν, θα οδηγήσουν στον σχηματισμό πάρα πολλών πολιτικών κομμάτων με πολύ λίγη οργάνωση και ελάχιστα προγράμματα.
Τα Ηνωμένα Έθνη δεν είχαν άλλη επιλογή από το να προσφέρουν εκλογές ως μέσο για την επαναφορά της Λιβύης σε κάποια τάξη.
Εντούτοις, το θεμελιώδες πρόβλημα παραμένει.
Η λύση που διαπραγματεύτηκαν τα Ηνωμένα Έθνη με τόσο κόπο είναι τελείως εκτός πραγματικότητας από την επικρατούσα κατάσταση.
Ωστόσο δεν υπάρχουν εργαλεία στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αντιμετώπιση του προβλήματος της μετάβασης σε μια χώρα όπου δεν υπάρχει πολιτική.
