Σε μια κίνηση που ήδη προκαλεί έντονες συζητήσεις στους ευρωπαϊκούς διπλωματικούς κύκλους, η Τουρκία υπέβαλε επίσημο αίτημα συμμετοχής στο πρόγραμμα SAFE (Δράση Ασφάλειας για την Ευρώπη). Πρόκειται για ένα φιλόδοξο σχέδιο της ΕΕ που προβλέπει τη διάθεση έως και 150 δισεκατομμυρίων ευρώ σε δάνεια χαμηλού επιτοκίου, με στόχο την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων των κρατών-μελών μέχρι το 2030.
Η επιβεβαίωση της τουρκικής πρόθεσης ήρθε στις 11 Σεπτεμβρίου, κατά τη διάρκεια της τακτικής ενημέρωσης Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η χρονική συγκυρία δεν είναι τυχαία, καθώς η γεωπολιτική ένταση που χαρακτηρίζει τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας προσδίδει ιδιαίτερο βάρος στην εξέλιξη αυτή.
Επίσημη επιβεβαίωση από την Κομισιόν
Ο εκπρόσωπος της Επιτροπής για θέματα άμυνας και τεχνολογικής κυριαρχίας, Τομά Ρενιέ, δεν άφησε περιθώρια αμφιβολίας: «Έχουμε λάβει επίσημο αίτημα συμμετοχής από την Τουρκία, όπως και από τη Νότια Κορέα», δήλωσε χαρακτηριστικά, αποκαλύπτοντας ότι η εκδήλωση ενδιαφέροντος από την πλευρά της Άγκυρας κατατέθηκε τον Ιούνιο του 2025.
Το πρόγραμμα SAFE, το οποίο εγκρίθηκε τον Μάιο του 2025 από το Συμβούλιο της ΕΕ, αποτελεί βασικό πυλώνα του ευρύτερου σχεδίου «ReArm Europe / Readiness 2030». Το σχέδιο αυτό προβλέπει επενδύσεις άνω των 800 δισεκατομμυρίων ευρώ για την κάλυψη κρίσιμων κενών σε τομείς όπως πύραυλοι, drones και κυβερνοασφάλεια.
Εμπόδια και αντιδράσεις από Ελλάδα και Κύπρο
Η πορεία προς την πλήρη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE δεν είναι απλή υπόθεση. Ως υποψήφια χώρα για ένταξη στην ΕΕ, η Τουρκία οφείλει να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Σύμφωνα με το άρθρο 17 του κανονισμού SAFE, η ένταξη απαιτεί διμερή συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας και ομόφωνη έγκριση από όλα τα κράτη-μέλη.
Σε αυτό το σημείο, οι ανησυχίες της Ελλάδας και της Κύπρου έρχονται στο προσκήνιο. Οι δύο χώρες έχουν εκφράσει επανειλημμένα ενστάσεις, επικαλούμενες τις υφιστάμενες εντάσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Ο Ρενιέ, απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις, υπογράμμισε ότι υπάρχουν εγγυήσεις για την προστασία των συμφερόντων των κρατών-μελών και της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, παραπέμποντας στο άρθρο 16 του κανονισμού, το οποίο επιτρέπει τον αποκλεισμό οποιασδήποτε χώρας θεωρείται ότι υπονομεύει την ασφάλεια της ΕΕ ή των μελών της.
Από τον αποκλεισμό στην πιθανή συνεργασία
Η σημερινή εικόνα αντιστρέφει τις αρχικές εκτιμήσεις του Μαρτίου και Μαΐου 2025, όταν η Τουρκία θεωρούνταν αποκλεισμένη από το SAFE λόγω της έλλειψης συμφωνίας ασφαλείας και άμυνας με την ΕΕ – προϋπόθεση που ισχύει και για τη Βρετανία.
Τότε, η Επιτροπή είχε στείλει σαφές μήνυμα στην Άγκυρα: «Η συμμετοχή τρίτης χώρας μπορεί να αποκλειστεί εάν αυτή συνιστά άμεση απειλή για την άμυνα ή την ασφάλεια κράτους-μέλους ή της ΕΕ συνολικά».
Οι γεωπολιτικές μετατοπίσεις και η επιστροφή Τραμπ
Οι γεωπολιτικές μετατοπίσεις φαίνεται να έχουν αλλάξει τα δεδομένα. Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο έχει εντείνει την ευρωπαϊκή αγωνία για αυτοδύναμη άμυνα, οδηγώντας την ΕΕ να εξετάσει συνεργασίες με τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, προκειμένου να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και να μειωθούν οι εξαρτήσεις από εξωτερικούς προμηθευτές.
Η στάση της Κομισιόν και οι επόμενες κινήσεις
Παρά την επιβεβαίωση της αίτησης, ο επίσημος ιστότοπος της ΕΕ δεν έχει ακόμη ενημερωθεί με λεπτομέρειες, γεγονός που υποδηλώνει την προσεκτική διαχείριση του ζητήματος από την Κομισιόν.
Η δήλωση της Επιτροπής, πάντως, ευθυγραμμίζεται πλήρως με τη Λευκή Βίβλο για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Άμυνας, η οποία τονίζει την ανάγκη για γρήγορες επενδύσεις και στρατηγικές συνεργασίες σε μια εποχή αυξανόμενων απειλών.
Τι μέλλει γενέσθαι
Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι καθοριστικές για την εξέλιξη της τουρκικής αίτησης. Θα φανεί αν η «πόρτα» της ΕΕ θα ανοίξει πλήρως ή αν οι ενστάσεις της Αθήνας και της Λευκωσίας θα λειτουργήσουν ως ανασταλτικός παράγοντας.
Σε κάθε περίπτωση, το πρόγραμμα SAFE αναδεικνύεται σε εργαλείο όχι μόνο οικονομικής, αλλά και διπλωματικής ισχύος για την ΕΕ, σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον όπου οι συμμαχίες επαναπροσδιορίζονται καθημερινά.
