Σε τρεις μήνες - από τις 10 Δεκεμβρίου - οι Αυστραλοί έφηβοι κάτω των 16 θα ζουν σε μια πραγματικότητα διαφορετική από τους συνομηλίκους τους στον υπόλοιπο κόσμο: χωρίς TikTok, Instagram, Snapchat και YouTube. Με τον νέο νόμο Social Media Minimum Age Bill, που ψηφίστηκε το 2024, η χώρα έγινε η πρώτη παγκοσμίως, που επιβάλλει πλήρη απαγόρευση κοινωνικών δικτύων για ανηλίκους.
Η πρωτοβουλία ξεκίνησε από τη Νότια Αυστραλία, όταν η δικηγόρος Annabel West διάβασε το βιβλίο The Anxious Generation του Jonathan Haidt και έπεισε τον σύζυγό της, πρωθυπουργό Peter Malinauskas, ότι έπρεπε να δράσει. Μέσα σε λίγους μήνες, η τοπική πρόταση έγινε εθνικός νόμος, με τον ίδιο τον πρωθυπουργό Anthony Albanese να δηλώνει: «Οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους μακριά από τα κινητά και στο γήπεδο ποδοσφαίρου. Κι εγώ το ίδιο».
Η απαγόρευση έχει ευρεία αποδοχή: το 77% των Αυστραλών τη στηρίζει και στο κοινοβούλιο πέρασε με άνετη, διακομματική πλειοψηφία. Όμως, οι εταιρείες τεχνολογίας, που απειλούνται με πρόστιμα έως 50 εκατ. δολάρια Αυστραλίας αν δεν κρατήσουν εκτός πλατφορμών τους ανηλίκους, δηλώνουν προβληματισμένες. Αντίθετα, πολλοί έφηβοι εκφράζουν ανοιχτά την αντίθεσή τους.
Η νομοθεσία έχει γίνει δεκτή με θετικά σχόλια από πολλούς γονείς και ειδικούς, που επισημαίνουν ότι τα κοινωνικά δίκτυα επηρεάζουν αρνητικά την ψυχική υγεία των εφήβων και ενισχύουν φαινόμενα εθισμού και έκθεσης σε ακατάλληλο περιεχόμενο.
Ωστόσο, δεν λείπουν οι αντιδράσεις από εφήβους και οργανώσεις νεολαίας, καθώς θεωρείται ότι η πλήρης απαγόρευση δεν αντιμετωπίζει τις βαθύτερες αιτίες. «Στην αρχή μου φάνηκε καλή ιδέα, αλλά τώρα πιστεύω ότι μας στερεί χώρους σύνδεσης και κοινότητας», λέει η 18χρονη Elena Mitrevska από τη Μελβούρνη, μέλος του eSafety Youth Council, που θα έχει ρόλο-κλειδί στην εφαρμογή του νόμου καθώς αποτελεί το συμβουλευτικό όργανο για την εφαρμογή του.
Ο διχασμός της νέας γενιάς
Οι νέοι γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα ότι τα κοινωνικά δίκτυα κρύβουν κινδύνους: εθιστικός σχεδιασμός, τοξικές κοινότητες, σοκαριστικό περιεχόμενο. Όμως, όπως τονίζει η Mitrevska, η πλήρης απαγόρευση «είναι σαν να θάβουμε τα κεφάλια μας στην άμμο» αντί να αντιμετωπίζουμε τα πραγματικά προβλήματα.
Οι ρυθμιστικές αρχές, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση δίνει χρόνο στους γονείς να καθοδηγήσουν τα παιδιά πριν αυτά ενταχθούν πλήρως στον κόσμο των κοινωνικών δικτύων, να θέσουν κανόνες και να τα εφοδιάσουν με δεξιότητες ψηφιακής παιδείας, ενισχύοντας ταυτόχρονα την ψυχική τους ανθεκτικότητα. «Δεν θα λύσει όλα τα προβλήματα, αλλά θα εισαγάγει κάποιους περιορισμούς σε ένα περιβάλλον, που μέχρι σήμερα δεν διέθετε κανένα», σημειώνει η Επίτροπος Ψηφιακής Ασφάλειας, Julie Inman Grant.
Οι νέοι, από την άλλη, βλέπουν τις πλατφόρμες ως χώρους όπου χτίζουν ταυτότητα, κοινότητες και πολιτική συνείδηση. «Δεν υπάρχει τηλεφωνικός κατάλογος για να βρεις άλλα παιδιά σαν εσένα· το YouTube και το TikTok ήταν για μένα η γέφυρα προς μια νέα κατανόηση της ταυτότητάς μου», παραδέχεται η Mitrevska.
Οι φόβοι και οι αβεβαιότητες
Οι τεχνολογικές εταιρείες, που κινδυνεύουν με πρόστιμα έως 50 εκατομμυρίων δολαρίων Αυστραλίας αν δεν συμμορφωθούν όπως προαναφέρθηκε, αναζητούν τρόπους επαλήθευσης της ηλικίας των χρηστών. Μεταξύ των πιθανών λύσεων βρίσκονται η χρήση κυβερνητικών εγγράφων ή τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου, χωρίς ωστόσο να έχει ακόμη καθοριστεί το πώς θα εφαρμοστούν στην πράξη. Την ίδια στιγμή, προειδοποιούν ότι η απαγόρευση θα οδηγήσει τους εφήβους σε πιο σκοτεινές γωνιές του διαδικτύου.
Ο 17χρονος Raghu Vijayan από την Αδελαΐδα, επίσης μέλος του Youth Council, υπογραμμίζει ότι η ενηλικίωση στα 16 δεν προσφέρει μαγικά τις δεξιότητες για ασφαλή χρήση. Προτείνει συνδυασμό εκπαίδευσης και «δοκιμαστικής άδειας» κοινωνικών δικτύων παρόμοια με την προσωρινή άδεια οδήγησης, ώστε οι νέοι να εξοικειωθούν σταδιακά. Παράλληλα, εκφράζει ανησυχία ότι η απαγόρευση μπορεί να αποθαρρύνει τους εφήβους από το να καταγγέλλουν επικίνδυνο περιεχόμενο.
«Οι ίδιες οι εταιρείες θα έπρεπε να είχαν αλλάξει τα συστήματά τους — να περιορίσουν το cyberbullying, την παραπληροφόρηση και την κακοποίηση μέσω εικόνας. Αν το έκαναν, δεν θα χρειαζόταν η απαγόρευση», επισημαίνει.
Μια νέα εποχή για την εφηβεία;
Παρά την απαγόρευση, πολλοί έφηβοι εκφράζουν ανησυχία ότι η έλλειψη πρόσβασης σε διαδικτυακούς χώρους θα δημιουργήσει κοινωνικό κενό. Την ίδια στιγμή, για πολλούς ενήλικες, η επιστροφή σε μια «παλιά κανονικότητα», όπου οι φιλίες χτίζονταν στην παιδική χαρά και όχι στο chat, μοιάζει ελκυστική. Οι έφηβοι, όμως, ξέρουν ότι τα κοινωνικά δίκτυα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. Όπως σημειώνει η Mitrevska, «η απαγόρευση δεν θα επαναφέρει την εφηβεία στην προ-ψηφιακή εποχή· τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής. Χωρίς επένδυση σε εναλλακτικούς χώρους, θα αφήσει ένα τεράστιο κενό».
Τα μέλη του Youth Council ήδη στρέφουν την προσοχή τους στο πώς οι 16χρονοι θα μπορέσουν να πλοηγηθούν με ασφάλεια στα κοινωνικά δίκτυα, όταν τελικά αποκτήσουν πρόσβαση. Γιατί, όπως λένε οι ίδιοι οι νέοι, η πραγματική γνώση έρχεται μέσα από την εμπειρία — κι αυτή δεν μπορεί να απαγορευτεί.
