Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ ή ο Καναδάς, θεωρείται σχεδόν… αυτοκτονικό να βγει κανείς στη φύση χωρίς να έχει ενημερωθεί για τον τρόπο με τον οποίο θα αμυνθεί σε επίθεση αρκούδας και χωρίς να έχει σπρέι πιπεριού μαζί του. Στην Ελλάδα, ωστόσο, που δεν υπάρχουν ούτε Γκρίζλι, ούτε πολικές, αλλά περίπου 750 καφέ αρκούδες, τίποτα από τα παραπάνω δεν χρειάζεται. Το μόνο που χρειάζεται, είναι να έχει κανείς ψυχραιμία και διακριτικότητα ώστε να μη νοιώσει το τεράστιο ζώο ότι απειλείται. Οι αρκούδες της Ελλάδας δεν είναι επικίνδυνες εάν δεν προκληθούν, λένε οι επιστήμονες.
Το, δυστυχώς θανατηφόρο, περιστατικό της επίθεσης αρκούδας σε δύο ορειβάτες στο παρθένο δάσος του Φρακτού Δράμας είναι από αυτά που οι ειδικοί σχολιάζουν ως «το case study όπου όλα θα μπορούσαν να πάνε στραβά». Η αρκούδα, σχολιάζουν, παρότι δεν γνωρίζουμε εάν ήταν αρσενική ή θηλυκή και εάν είχε μικρά μαζί της, πιθανότατα ένιωσε απειλή από τον σκύλο που είχαν μαζί τους οι ορειβάτες, πανικοβλήθηκε από το σπρέι πιπεριού με το οποίο την ψέκασαν και βρέθηκε εγκλωβισμένη, χωρίς διέξοδο διαφυγής. Έτσι, τυφλωμένη και σε πανικό, προσπαθώντας να διαφύγει, πιθανότατα έπεσε πάνω στον έναν από τους δύο ορειβάτες που βρισκόταν δίπλα στον γκρεμό, ρίχνοντάς τον κάτω, ή τον έσπρωξε για να απομακρύνει την απειλή που ένιωθε.
«Ο ορισμός του λάθους»
«Ο ορισμός του λάθους», λένε οι επιστήμονες για την υπόθεση που οδήγησε τελικά στον θάνατο του ενός από τους δύο περιηγητών στη Δράμα. Όχι μόνο επειδή μπήκαν στην περιοχή (για να δουν το μαχητικό αεροσκάφος που είχε συντριβεί εκεί πριν από 77 χρόνια) χωρίς την απαιτούμενη σχετική άδεια από το δασαρχείο. Αλλά και επειδή είχαν μαζί τους τον τεράστιο σκύλο (ράτσας μαλινουά) που οδήγησε την κατάσταση σε κλιμάκωση, καθώς και τα σπρέι πιπεριού που απαγορεύονται αυστηρά.
«Δυστυχώς, ενώ σε άλλες χώρες επιβάλλεται η χρήση του, όταν βρεθείς απέναντι σε μαύρη αρκούδα που θέλεις να δείξεις κυριαρχία, στην περίπτωση της “δικής μας”, καφέ αρκούδας, πρέπει να της δώσεις χώρο και να μην την προκαλέσεις», εξηγεί στο protothema.gr ο υπεύθυνος επικοινωνίας της περιβαλλοντικής οργάνωσης Καλλιστώ, Ιάσων Μπάντιος. Στη συγκεκριμένη περιοχή και στην ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης, σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης, υπάρχουν περίπου 160 άτομα κάποια από τα οποία «πηγαινοέρχονται» στη Βουλγαρία.
Σε ολόκληρη την Ελλάδα, ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας (Ursus arctos arctos) έχει καταμετρηθεί στα 750 άτομα. Κινούνται κυρίως στο ορεινό τόξο από την Ροδόπη της Θράκης, την Πίνδο, την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, από τον Γράμμο έως την περιοχή των Αγράφων και σπανιότερα θα φτάσουν μέχρι και τον αστικό ιστό (όπου τις έχουν προσελκύσει… μυρωδιές όπως σκουπίδια). Η καφέ αρκούδα που ζει στην Ελλάδα, αναφέρει ο Γενικός Συντονιστής στην Καλλιστώ, Σπύρος Ψαρούδας, έχει ως σύνηθες βάρος τα 120-130 κιλά, όμως υπάρχουν και περιπτώσεις που μπορεί να φτάσει και τα 400 κιλά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα πιο μεγάλα άτομα είναι συνήθως αρσενικά.
Ειδικά αυτή την περίοδο, όπως εξηγούν οι επιστήμονες της «Καλλιστώ», η παρουσία αρκούδων κοντά σε κατοικημένες περιοχές είναι αυξημένες, καθώς κυρίως πρόκειται είτε για θηλυκά με μικρά που προσεγγίζουν περιοχές με ανθρώπινη δραστηριότητα, καθώς αναζητούν εύκολη τροφή κυρίως σε οικιακά απορρίμματα, παράνομες χωματερές και οπωροφόρα δέντρα ενώ παράλληλα προσπαθούν να προστατέψουν τα μικρά τους από τα βρεφοκτόνα αρσενικά, είτε για νεαρά/ανώριμα άτομα 2-3 ετών που αναζητούν χωροκράτεια, δεν έχουν αρνητική εμπειρία από την ανθρώπινη παρουσία ενώ παράλληλα εκτοπίζονται από τα μεγάλα αρσενικά.
Τι κάνουμε όταν τις δούμε
«Διαχειρίσιμη» χαρακτηρίζουν την παρουσία της καφέ αρκούδας σε κατοικημένες περιοχές οι επιστήμονες. Η Καλλιστώ επισημαίνει ότι πρόκειται για πολύ ευπροσάρμοστο άγριο ζώο και με αποκλειστικό κίνητρο την εξεύρεση τροφής, ειδικά σε εποχή που δεν υπάρχει επαρκής τροφή στο δάσος, μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να ξεπεράσει τον φόβο της για τον άνθρωπο:
«Γενικά, η καφέ αρκούδα που φιλοξενούμε και στην χώρα μας, δεν είναι επιθετικό ζώο. Αντιθέτως, μόλις αντιληφθεί ανθρώπινη παρουσία ή δραστηριότητα απομακρύνεται. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις μπορεί να δείξει εκφοβιστική επιθετική συμπεριφορά, κυρίως όταν βρεθεί σε συνθήκες απειλής για την ίδια η τα μικρά της. Οι μητέρες αρκούδες είναι υπερπροστατευτικές με τα μικρά τους. Για αυτόν τον λόγο, σε περίπτωση που συναντήσουμε μόνο του ένα μικρό αρκουδάκι, δεν το πλησιάζουμε καθώς είναι πολύ πιθανό η μητέρα του να βρίσκεται κοντά και να νιώσει απειλή από την ανθρώπινη παρουσία».
Τι κάνουμε, λοιπόν, όταν βρισκόμαστε σε χώρο όπου πιθανότατα κινούνται αρκούδες;
«Όταν κινούμαστε στο δάσος καλό είναι να κάνουμε αισθητή την παρουσία μας κατά τακτά χρονικά διαστήματα, κάνοντας έντονους θορύβους με ομιλίες, τραγούδια ή τη χρήση σφυρίχτρας. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως αν μια αρκούδα βρεθεί στο δρόμο μας μένουμε ψύχραιμοι/ες, δεν φωνάζουμε, δεν προσπαθούμε να την τρομάξουμε. Απομακρυνόμαστε ήρεμα δίνοντας χώρο στην αρκούδα να συνεχίσει την διαδρομή της. Δεν πετάμε σε καμία περίπτωση κλαδιά, πέτρες ή άλλα αντικείμενα, καθώς θα εκλάβει την πράξη αυτή ως απειλή. Σε περίπτωση που εντοπίσουμε μια αρκούδα να κινείται πολύ κοντά σε κατοικημένη περιοχή ειδοποιούμε το Δασαρχείο και το Αστυνομικό Τμήμα της περιοχής».
Ο κανόνας, λένε οι επιστήμονες που είναι απαράβατος σε περίπτωση συνάντησής μας με αρκούδα, είναι ότι «η αρκούδα δεν πρέπει να νιώσει ότι απειλείται από τον άνθρωπο».
Αυτό σημαίνει σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τους ειδικούς της περιβαλλοντικής οργάνωσης «Καλλιστώ» ότι:
- Κρατάμε την ψυχραιμία μας.
- Μένουμε ακίνητοι.
- Δεν παίρνουμε «απειλητικά» αντικείμενα όπως πέτρες και κλαδιά.
- Προσπαθούμε να οπισθοχωρήσουμε σταδιακά αναγνωρίζοντας την «κυριαρχία» της αρκούδας στο χώρο.
- Δεν τρέχουμε.
- Σε περίπτωση στενότητας χώρου δημιουργούμε χώρο διαφυγής για την αρκούδα και δεν της «κόβουμε» το δρόμο.
Σε περίπτωση που κινούμαστε στο δάσος
Για να μειωθεί κατά το δυνατόν ο κίνδυνος συνάντησης στο δάσος με ένα μεγάλο ζώο όπως η αρκούδα, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι:
- Όταν κινούμαστε στο δάσος καλό είναι να κάνουμε αισθητή την παρουσίας μας κατά τακτά χρονικά διαστήματα, κάνοντας έντονους θορύβους με ομιλίες, τραγούδια ή τη χρήση σφυρίχτρας.
- Χρησιμοποιούμε κυρίως δασικούς δρόμους και μονοπάτια και αποφεύγουμε τη διέλευση μέσα από πυκνή βλάστηση.
Σε περίπτωση που είμαστε σε όχημα:
- Παραμένουμε μέσα σε αυτό.
- Δεν ακολουθούμε την αρκούδα αν αυτή συνεχίζει να περπατά ή να τρέχει κατά μήκος του δρόμου.
- Δεν αναπτύσσουμε ταχύτητα.
Εφόσον η αρκούδα επισκέπτεται τακτικά μια κατοικημένη περιοχή:
- Δεν αφήνουμε σκουπίδια έξω από τους κάδους απορριμμάτων.
- Δεν αφήνουμε ανοιχτούς τους κάδους απορριμμάτων.
- Δεν πετάμε σκουπίδια, άλλες τροφές ή υπολείμματα νεκρών ζώων σε παράνομες χωματερές κοντά ή μέσα σε οικισμούς.
- Καθαρίζουμε υπολείμματα από περσινή σοδειά που μπορεί να υπάρχουν σε γειτονικά με τον οικισμό χωράφια.
- Έγκαιρη συγκομιδή καρπών που βρίσκονται εντός οικισμών, ώστε να είναι δύσκολη η ανεύρεση τροφής από το ζώο.
Σπάνιες οι επιθέσεις
Παρά το γεγονός ότι η καφέ αρκούδα προτιμά να αποφύγει τη συνάντηση με τον άνθρωπο και δεν είναι επικίνδυνη γενικά, υπάρχουν καταγεγραμμένες επιθέσεις της σε ανθρώπους στη χώρα μας. Αν και περισσότεροι είναι οι θάνατοι αρκούδων από ανθρώπους, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της οργάνωσης «Αρκτούρος»: Περισσότερες από 130 αρκούδες έχουν θανατωθεί από ανθρωπογενή αίτια τα τελευταία 25 έτη (λαθροθηρία, δηλητηριασμένα δολώματα κλπ) και περισσότερες από 85 σε τροχαία που έγιναν από το 1998 ως σήμερα.
Αντίθετα, μόλις 16 επιθέσεις αρκούδων, καμία εκ των οποίων θανατηφόρα, καταγράφονται τα τελευταία 15 χρόνια στην Ελλάδα. Η σοβαρότερη ήταν το 2020 όταν κτηνοτρόφος «μπήκε στη μέση» για να προστατεύσει τα ζώα του στα οποία είχε επιτεθεί αρκούδα στο αγρόκτημά του, ενώ παρόμοιες επιθέσεις σε αγροκτήματα είχαμε και το 2018, στην Καστοριά, αλλά και το 2022 στο Αμύνταιο Καστοριάς.
Σε άλλες περιπτώσεις, σε περιοχές όπου κινούνται αρκούδες όπως σε Φλώρινα, Πίνδο, Τρίκαλα και Καρπενήσι, οι επιθέσεις ήταν κυρίως σε κυνηγούς, είτε από αρκούδες που κυνηγήθηκαν από σκυλιά, είτε από αρκούδες που αισθάνθηκαν να εγκλωβίζονται ή να απειλούνται αυτές και τα μικρά τους, από λάθος συμπεριφορά ανθρώπων…
