Η Κύπρος επιδιώκει να αξιοποιήσει την επικείμενη προεδρία της στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως μοχλό αποκλιμάκωσης των εντάσεων με την Τουρκία, συνδέοντας αυτή την προσπάθεια με την προώθηση της ένταξής της στο ΝΑΤΟ. Αυτό ανέφερε ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, σε δηλώσεις του στο Politico, περιγράφοντας ένα σχέδιο σταδιακών και αμοιβαίων κινήσεων.
Κεντρικός στόχος της Λευκωσίας είναι να πειστεί η Άγκυρα να αποδεχθεί την ένταξη της Κύπρου στο πρόγραμμα «Συμμαχία για την Ειρήνη» (PfP), το οποίο θεωρείται το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την πλήρη ένταξη στο ΝΑΤΟ. Σε αντάλλαγμα, η Κύπρος δηλώνει έτοιμη να άρει προοδευτικά τα εμπόδια που υφίστανται σήμερα για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας.
Το σχέδιο Χριστοδουλίδη και ο ρόλος της Τουρκίας
Ο Πρόεδρος της Κύπρου περιέγραψε μια σταδιακή προσέγγιση, όπου κινήσεις από την τουρκική πλευρά για την ένταξη της Κύπρου στο PfP θα συνοδεύονται από θετικές εξελίξεις στις σχέσεις ΕΕ–Τουρκίας, πάντα σε συνδυασμό με την επανεκκίνηση των συνομιλιών για το Κυπριακό εντός του συμφωνημένου πλαισίου. Όπως σημείωσε, η πρόταση αυτή έχει ήδη τεθεί τόσο στον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούττε, όσο και στον Γερμανό καγκελάριο, Φρίντριχ Μερτς.
Ο Χριστοδουλίδης χαρακτήρισε την ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ ως «φυσική εξέλιξη», η οποία ωστόσο δεν έχει υλοποιηθεί λόγω πολιτικών συνθηκών. Υπενθύμισε ότι κάθε κράτος-μέλος της Συμμαχίας διαθέτει δικαίωμα βέτο και ότι η Τουρκία μέχρι σήμερα αρνείται να συναινέσει στην κυπριακή ένταξη.
SAFE, Ευρωπαϊκή Άμυνα και αμοιβαία μπλοκαρίσματα
Η Κύπρος, σε συντονισμό με την Ελλάδα, εμποδίζει τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE της ΕΕ, ύψους 150 δισ. ευρώ, που αφορά κοινές αμυντικές προμήθειες. Ωστόσο, ο Χριστοδουλίδης υπογράμμισε ότι η Τουρκία έχει ουσιαστικά αυτοαποκλειστεί, καθώς δεν έχει συνάψει συμφωνία ασφάλειας με την Ένωση. Όπως τόνισε, η συμμετοχή σε τέτοια προγράμματα προϋποθέτει συγκεκριμένα κριτήρια και δεν λειτουργεί «à la carte».
Παράλληλα, Ελλάδα και Κύπρος αρνούνται την ένταξη της Τουρκίας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, γεγονός που έχει οδηγήσει την Άγκυρα να μπλοκάρει τη διαβίβαση απόρρητων πληροφοριών από το ΝΑΤΟ προς τον οργανισμό αυτό.
Ανησυχίες και ιστορικό υπόβαθρο
Σε διπλωματικούς κύκλους του ΝΑΤΟ και της ΕΕ εκφράζονται φόβοι ότι η κυπριακή προεδρία ενδέχεται να οξύνει τις ήδη μακροχρόνιες εντάσεις με την Τουρκία, σε μια περίοδο όπου η Ένωση επιδιώκει ενίσχυση της αμυντικής της ικανότητας και στενότερη στρατιωτική συνεργασία με την Άγκυρα.
Η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη από το 1974, όταν τουρκικές δυνάμεις εισέβαλαν στο νησί μετά το πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από τη Χούντα. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τη Δημοκρατία της Κύπρου, κράτος-μέλος της ΕΕ και τη μόνη διεθνώς αναγνωρισμένη κυρίαρχη αρχή στο νησί, ενώ το κατεχόμενο βόρειο τμήμα αναγνωρίζεται αποκλειστικά από την Άγκυρα.
Καθορισμός της ευρωπαϊκής ατζέντας
Με την ανάληψη της εκ περιτροπής προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ τον Ιανουάριο, η Κύπρος θα έχει την ευθύνη διαμόρφωσης της ατζέντας των υπουργικών συνεδριάσεων και της καθοδήγησης των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο Χριστοδουλίδης δήλωσε ότι η Λευκωσία αντιλαμβάνεται πλήρως τον θεσμικό της ρόλο και εμφανίστηκε έτοιμος να προσκαλέσει τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στην άτυπη σύνοδο του Συμβουλίου που θα πραγματοποιηθεί στην Κύπρο στις 23–24 Απριλίου.
Παρότι δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, η Κύπρος σκοπεύει να θέσει την άμυνα, την ασφάλεια και τον πόλεμο στην Ουκρανία ψηλά στην ατζέντα της προεδρίας της.
Ουκρανία, ΗΠΑ και ευρωπαϊκή αυτονομία
Κομβικό ζήτημα θα αποτελέσει η ευρωπαϊκή απάντηση στο σχέδιο ειρήνης για την Ουκρανία που προωθεί ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Ο Χριστοδουλίδης αναγνώρισε ότι η πρόταση δεν είναι τέλεια, αλλά υπογράμμισε τη σημασία του γεγονότος ότι υπάρχει στο τραπέζι.
Όπως ανέφερε, η εκλογή Τραμπ στέλνει μήνυμα στην ΕΕ ότι δεν μπορεί να θεωρεί δεδομένη την αμερικανική στήριξη, γεγονός που καθιστά αναγκαία την ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Παράλληλα, η Κύπρος συνεργάζεται στενά με τις ΗΠΑ ώστε ο εξοπλισμός και η οργάνωση της Εθνικής Φρουράς να ευθυγραμμιστούν με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ, εν αναμονή πολιτικών εξελίξεων που θα επιτρέψουν την ένταξη.
Η Λευκωσία έχει ενισχύσει αισθητά τις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον, ιδιαίτερα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, απομακρυνόμενη από τους παραδοσιακούς δεσμούς με τη Μόσχα.
Προοπτικές για το Κυπριακό και τη Σένγκεν
Η κυπριακή προεδρία φιλοδοξεί επίσης να δώσει νέα ώθηση στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού. Αν και οι συνομιλίες κατέρρευσαν το 2017, η εκλογή του μετριοπαθούς Τουρκοκύπριου ηγέτη Τουφάν Ερχούρμαν τον Οκτώβριο έχει δημιουργήσει συγκρατημένη αισιοδοξία. Οι δύο ηγέτες θα συναντηθούν σε τριμερή διάσκεψη με την απεσταλμένη του ΟΗΕ, Μαρία Άντζελα Ολγκίν, την πρώτη τέτοια συνάντηση εδώ και χρόνια.
Ο Χριστοδουλίδης τόνισε ότι απαιτείται επιβεβαίωση των συγκλίσεων έως το 2017 και επανέναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων, εφόσον υπάρξει πραγματική πολιτική βούληση.
Τέλος, η Κύπρος στοχεύει στην ένταξη στη ζώνη Σένγκεν το επόμενο έτος, με τεχνική ετοιμότητα έως το τέλος του χρόνου και σύσταση της Κομισιόν προς τα κράτη-μέλη το 2026. Παρά τις ανησυχίες για ενδεχόμενο «σκληρό σύνορο» κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής, ο Πρόεδρος διαβεβαίωσε ότι η ελεύθερη διακίνηση των Τουρκοκυπρίων δεν θα επηρεαστεί.
