Πενήντα ένα χρόνια μετά την 14η Αυγούστου 1974, η Αμμόχωστος εξακολουθεί να είναι η πιο ηχηρή σιωπή της Κύπρου. Μια πόλη ζωντανή στη μνήμη, κλειδωμένη στην πραγματικότητα.
Η καθημερινότητα της κόπηκε απότομα στα δύο, τη στιγμή που η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής, ο «Αττίλας 2», έφερε την κατάληψη της, την κατοχή της Καρπασίας και μεγάλου τμήματος της Μεσαορίας ρίχνοντας ένα αδιαπέραστο συρματόπλεγμα.
Οι εικόνες είναι γνωστές αλλά κάθε φορά πληγώνουν σαν να τις αντικρίζεις πρώτη φορά. Άδειες προσόψεις ξενοδοχείων, σκελετοί από μπετόν, καταστήματα με ξεθωριασμένες βιτρίνες, σχολεία με κλειστές αίθουσες και εκκλησίες βουβές.
Αυτό το παγωμένο κάδρο, έγινε διεθνές σύμβολο ενός αδιέξοδου. Η «πόλη-φάντασμα» δεν είναι τοπίο, είναι πολιτική, δίκαιο, μνήμη και ένας αγώνας να επιστραφεί στους νόμιμους κατοίκους της, όπως προβλέπουν ρητά τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Τουρκική πειρατεία
Η 14η Αυγούστου 1974 δεν υπήρξε μία ακόμη ημερομηνία. Ήταν η αρχή της δεύτερης φάσης της εισβολής, όταν οι τουρκικές δυνάμεις προχώρησαν, παρά την εκεχειρία και ενόσω οι συνομιλίες στη Γενεύη είχαν τεχνηέντως καταρρεύσει.
Σε ελάχιστα εικοσιτετράωρα, ο «Αττίλας 2» επέβαλε νέα τετελεσμένα. Η Αμμόχωστος εκκενώθηκε, περιφράχτηκε και σφραγίστηκε κάτω από στρατιωτικό έλεγχο. Έκτοτε, η διεθνής έννομη τάξη, με εμβληματική την απόφαση του Σ.Α. του ΟΗΕ 550/1984 και τη 789/1992, ορίζει ξεκάθαρα ότι κάθε προσπάθεια εποικισμού ή εγκατάστασης «από άλλους πέραν των νόμιμων κατοίκων» είναι απαράδεκτη και ότι η περιοχή οφείλει να τεθεί υπό διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών μέχρι την επιστροφή των νόμιμων κατοίκων της. Δεν πρόκειται για λεπτομέρεια. Είναι ο σκληρός πυρήνας του διεθνούς δικαίου στο Βαρώσι.
Ακριβώς πάνω σε αυτό το πλαίσιο ήρθαν, από το 2020 και μετά, οι πιο προκλητικές κινήσεις της τουρκικής πλευράς. Η μερική άρση του στρατιωτικού καθεστώτος και το άνοιγμα τμημάτων του Βαρωσιού για περίπατο και… «επίσκεψη», ξεκίνησαν με το άνοιγμα της Λεωφόρου Δημοκρατίας και τμήματος της παραλίας. Η εικόνα επισκεπτών που περπατούν ή κάνουν βόλτε με ποδήλατα και βγάζουν φωτογραφίες μπροστά από τα ερειπωμένα ξενοδοχεία, σε δρόμους που έμειναν σιωπηλοί επί δεκαετίες, είναι ο βιασμός της μνήμης και της νομιμότητας. Έστησαν τουριστική ατραξιόν πάνω στον πόνο.
Το 2022 προχώρησαν ακόμη περισσότερο. Άνοιξαν για εμπορική χρήση μια ζώνη στην παραλία, τοποθετώντας ξαπλώστρες και ομπρέλες, σαν να πρόκειται για οποιαδήποτε «κοινή» μεσογειακή ακτή. Η UNFICYP έσπευσε να θυμίσει ότι η θέση του ΟΗΕ παραμένει αμετάβλητη και να διαβιβάσει το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας και αυτό ήταν όλο. Η σημειολογία παραμένει ωμή. Ο ήλιος και η θάλασσα χρησιμοποιούνται ως καμουφλάζ, αλλά τα συρματοπλέγματα και τα ψηφίσματα είναι ακόμη εκεί.
Το «πικνίκ» του Ερντογάν
Η κορύφωση του κυνισμού ήρθε τον Νοέμβριο του 2020, όταν ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επισκέφθηκε τα Βαρώσια, διαφημίζοντας ακόμα και «πικνίκ» στην περίκλειστη ζώνη,αν και του τα χάλασε ο καιρός με μια γενναία βροχή.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 2021, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ ανακοίνωσε την έναρξη της «δεύτερης φάσης» του ανοίγματος, με άρση του στρατιωτικού καθεστώτος σε περίπου 3,5% της περιοχής και παράλληλη παρότρυνση προς τους Ελληνοκύπριους ιδιοκτήτες να απευθυνθούν στην «Επιτροπή Ακίνητης Ιδιοκτησίας». Η απάντηση του Συμβουλίου Ασφαλείας ήταν η αναμενόμενη. «Απαράδεκτες» οι μονομερείς ενέργειες, και αντίκρισμα μηδέν.
Ταυτοχρόνως, οι ΗΠΑ και η ΕΕ χαρακτήρισαν τις τουρκικές κινήσεις «προκλητικές», «ανεπίτρεπτες» και «ασύμβατες» με τις δεσμεύσεις για Ερντογάν ούτε ο Τατάρ έχασαν τον ύπνο τους. Αντιθέτως ο Ερντογάν απάντησε ότι συνομιλίες μπορούν να γίνουν «μόνο για λύση δύο κρατών», δείχνοντας την πρόθεση του για επιβολή των τετελεσμένων.
Ξηλώνουν την ιστορία
Το 2020, ο κεντρικός άξονας της πόλης μετονομάστηκε, Η λεωφόρος Κένεντι βαφτίστηκε «Semih Sancar», προς τιμήν του αρχηγού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων την περίοδο της εισβολής. Το μήνυμα ήταν πολιτικό και η απάντηση ξεκάθαρη. Οι παράνομες ονοματοδοσίες δεν μπορούν να ξαναγράψουν την ιστορία ούτε μπορούν να λειτουργούν ως άλλοθι για τις πολιτικές ακροβασίες του παρόντος.
Στο μεταξύ, δημιουργήθηκαν ποδηλατόδρομοι και ελεγχόμενες περιπατητικές διαδρομές μέσα στο επισκέψιμο τμήμα του Βαρωσιού, με σημεία αναφοράς τα εμβληματικά, σήμερα ρημαγμένα, ξενοδοχεία. Η εικόνα των τουριστών να φωτογραφίζονται μπροστά από τη θάλασσα και τα άδεια κτήρια δεν είναι αθώα. Είναι πολιτική πράξη, γιατί νομιμοποιεί στη συνείδηση της διεθνούς κοινής γνώμης ένα «νέο status» που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη διεθνή νομιμότητα.
Δεν ιδρώνει το αυτί τους
Μέσα στο ίδιο σκηνικό, επιτράπηκε τον Ιούλιο του 2021 και η επαναλειτουργία του Τζαμιού Μπιλάλ Αγά, μνημείου του 19ου αιώνα που παρέμενε κλειστό μετά το 1974. Για την κατοχική «λογική» του Τατάρ, πρόκειται για «επιστροφή του τόπου στην καθημερινότητά του». Για την Κυπριακή Δημοκρατία και για τον ΟΗΕ, είναι ακόμη ένα βήμα επιβολής τετελεσμένων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταδικάσει επανειλημμένα κάθε «μονομερή ενέργεια» στα Βαρώσια και έχουν καλέσει σε άμεση εφαρμογή των σχετικών ψηφισμάτων.
Ο τέως Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ, Ζοζέ Μπορέλ, με δηλώσεις το 2021, ξεκαθάρισε χωρίς αστερίσκους ,ότι η Τουρκία οφείλει να συμμορφωθεί με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και να συμβάλει εποικοδομητικά στην επανέναρξη διαπραγματεύσεων για συνολική λύση. Ο διεθνής παράγοντας επιμένει στην προστασία της νομιμότητας, στην αποτροπή νέων τετελεσμένων και στην αναζήτηση λύσης διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα… αλλά μόνοι τους τα λένε και μόνοι τους τα ακούνε.
Στο επίπεδο του ΟΗΕ, το Συμβούλιο Ασφαλείας το 2021 προχώρησε σε Προεδρική Δήλωση που καταδικάζει την απόφαση της Τουρκίας για «περαιτέρω άνοιγμα» του περιφραγμένου Βαρωσιού και ζητά άμεση αποκατάσταση του status quo. Αυτές οι λέξεις ουδείς γνωρίζει τι βαρύτητα έχουν, παρά το ότι συνιστούν επίσημη ανάγνωση της νομιμότητας σε μια στιγμή όπου ο κίνδυνος ολίσθησης στην «κανονικοποίηση» των τετελεσμένων μεγαλώνει.
Έφυγαν οι άνθρωποι, άφησαν την ψυχή τους
Η Αμμόχωστος δεν είναι μόνο οι δρόμοι και τα κτήρια της. Πρωτίστως είναι άνθρωποι της
Η οικογένεια που άφησε την κατσαρόλα με το ζεστό φαγητό πιστεύοντας ότι θα επιστρέψει το ίδιο βράδυ, ο πατέρας που πήρε στα χέρια του τα παιδιά του τρέχοντας μέσα από σοκάκια που σήμερα είναι χορταριασμένα, οι γυναίκες που κρέμασαν τα τελευταία τους ρούχα και δεν γύρισαν ποτέ να τα κατεβάσουν από το σχοινί. Είναι μικρές ιστορίες που διαμορφώνουν μια συλλογική μνήμη που δεν σβήνει με τα χρόνια και τις επισκέψεις που απλώς ξύνουν με το νύχι την πληγή.
Η πιο ανησυχητική εξέλιξη των τελευταίων ετών είναι η προσπάθεια να μεταμορφωθεί το Βαρώσι σε «τουριστική ατραξιόν». Οι οργανωμένες περιηγήσεις στην παραλιακή ζώνη μέχρι τα ξενοδοχεία King George και Oceania, η τοποθέτηση ομπρελών και ξαπλωστρών στη παραλία Golden Sands, οι ποδηλατόδρομοι και οι «σέλφι» στους σκελετούς των κτηρίων, συνιστούν πολιτική πράξη με επικοινωνιακή επικάλυψη «κανονικότητας». Η εικόνα ενός beach bar που στήνεται πάνω στα συρματοπλέγματα είναι βαθιά προσβλητική για τους ανθρώπους που περιμένουν μισό αιώνα να επιστρέψουν στα σπίτια τους.
Η Αμμόχωστος δεν είναι καρτ ποστάλ και το άδικο δεν εξωραΐζεται.
Το νομικό «ναι» και το πολιτικό «όχι»
Στο επίπεδο του διεθνούς δικαίου, η γραμμή είναι πεντακάθαρη. Κανένας εποικισμός, καμία εγκατάσταση στα Βαρώσια από μη νόμιμους κατοίκους, διοίκηση της περιοχής από τον ΟΗΕ, επιστροφή στους νόμιμους ιδιοκτήτες. Η πολιτική διαπραγμάτευση μπορεί να είναι περίπλοκη, αλλά δεν μπορεί να ακυρώνει το αυτονόητο. Οι προτάσεις περί «δύο κρατών» δεν είναι «καινούρια ιδέα». Είναι απλώς η παλιά συνταγή της διχοτόμησης με νέα ετικέτα. Γι’ αυτό και η διεθνής κοινότητα, αναγνωρίζει ότι το άνοιγμα τμημάτων της πόλης υπό τουρκοκυπριακή διαχείριση δεν είναι ενέργεια οικοδόμησης εμπιστοσύνης αλλά υπονόμευση της ίδιας της διαπραγμάτευσης.
Δεν υπάρχει «ουδέτερη» ματιά όταν μιλάς για την Αμμόχωστο. Η ουδετερότητα σε μια παράνομη πράξη είναι συνενοχή. Η πόλη αυτή δεν χρειάζεται «διαχείριση εικόνας», χρειάζεται αποκατάσταση δικαίου. Και αυτό σημαίνει:
· Καμία κανονικοποίηση των «επισκέψεων» στην περίκλειστη περιοχή.
· Καμία αποδοχή του αφηγήματος «δύο κρατών» που ακυρώνει την ίδια την προοπτική απελευθέρωσης και επανένωσης.
· Καμία ανοχή στην αλλαγή της φυσιογνωμίας της πόλης.
Η Αμμόχωστος παραμένει, παρά την κόπωση του μισού αιώνα, η ιστορία των ανθρώπων της. Κάθε 14η Αυγούστου ανανεώνεται ένα χρέος, να προστατευθεί η μνήμη από την αλλοίωση, να αποτραπεί ο εποικισμός και μην κλείσει η ιστορία σας γραφειοκρατική υπόθεση που αρχειοθετήθηκε από τον χρόνο.
Η ιστορία δεν ξαναγράφεται με αλλαγή πινακίδων.
