Του Μάνου Χατζηγιάννη
Την στιγμή που όλη η υφήλιος ασχολείται με την αποκατάσταση των ζημιών και τα πλάνα για την νέα Παναγία των Παρισίων λίγοι φαίνεται να γνωρίζουν ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του παρισινού καθεδρικού ναού οφείλει ένα τεράστιο χρέος στους προγόνους της Μέσης Ανατολής.
Ο αρχικός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του παρισινού καθεδρικού ναού, οι δίδυμοι πύργοι του, που πλαισιώνουν την περίτεχνη είσοδο, και πολλά άλλα μέρη του, έχουν τις ρίζες τους στην Μέση Ανατολή, παρόλο που η συντριπτική πλειονότητα εκλαμβάνει παραδοσιακά το status του καθεδρικού ναού ως μια εικόνα της κοινής μας ευρωπαϊκής κληρονομιάς και ταυτότητας.
Πολύ ενδιαφέρον έχουν όσα αναφέρει σχετικά η κα Diana Darke.
Η Diana Darke είναι πολιτιστικός εμπειρογνώμονας της Μέσης Ανατολής με ιδιαίτερη έμφαση στη Συρία. Έχει πτυχίο στα αραβικά από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έχει περάσει πάνω από 30 χρόνια με εξειδίκευση στη Μέση Ανατολή και στην Τουρκία. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για την κοινωνία της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου ενός για την εσωτερική όψη της συριακής κρίσης (2016).
“Καρδιά του αμυγδάλου”
Αρχικά η ερευνήτρια αναφέρεται στο σχεδιασμό των δίδυμων πύργων. Το παλαιότερο αντίστοιχο αρχιτεκτονικό παράδειγμα βρίσκεται σε μια πλαγιά στην βορειοδυτική Συρία, στην επαρχία Idlib, σε μια εκκλησία που χτίστηκε από ασβεστόλιθους στα μέσα του 5ου αιώνα.
Ονομάζεται Qalb Lozeh («Καρδιά του αμυγδάλου» στα αραβικά) και ορθώς εκτιμάται ως ένα από τα καλύτερα διατηρημένα παραδείγματα της συριακής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, μια μεγαλοπρεπή ανατολική βασιλική.
Με καθυστερημένη αναγνώριση της σπουδαιότητάς της, συμπεριλήφθηκε το 2011 στην λίστα με τις τοποθεσίες παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO με την ονομασία Αρχαία Χωριά της Βόρειας Συρίας. Τοπικά είναι γνωστά ως "Dead Cities", συγκροτήματα 800 περίπου βυζαντινών πετρόκτιστων οικισμών με πάνω από 2.000 εκκλησίες που χρονολογούνται από τον 4ο έως τον 6ο αιώνα.
Μετονομάστηκαν σε «ξεχασμένες πόλεις» από το υπουργείο Τουρισμού της Συρίας πριν από τον πόλεμο.
Αυτό που σήμερα ονομάζουμε γοτθική καμάρα, διαδεδομένη στην Παναγία των Παρισίων και σε όλους τους μεγάλους καθεδρικούς ναούς της Ευρώπης, ήταν αρχιτεκτονικό σχέδιο για πρώτη φορά στο τζαμί Ibn Tulun στο Κάιρο!
Στο εσωτερικό, η εκκλησία χωρίζεται στα τρία, με τρία κλίτη, τρεις κολόνες σε κάθε πλευρά του ναού, τρία παράθυρα πρόσοψης, τρία αψιδωτά παράθυρα και τρεις αψίδες που διαιρούν το ναό από τους πλευρικούς διαδρόμους.
Ο ναός θα είχε αρχικά μια ξύλινη οροφή, αλλά ο θόλος πάνω από την ημικυκλική αψίδα εξακολουθεί να επιβιώνει.
Η γοτθική καμάρα
Όταν φράγκοι σταυροφόροι είδαν αυτά τα σχέδια τον 12ο αιώνα, μετέφεραν την ιδέα πίσω στην Ευρώπη.
Αυτό που αποκαλούμε σήμερα γοτθική καμάρα, διαδεδομένη στην Παναγία των Παρισίων και σε όλους τους μεγάλους καθεδρικούς ναούς της Ευρώπης, εξελίχθηκε από την καμάρα, που όπως προείπαμε ήταν αρχιτεκτονική σχεδίαση για πρώτη φορά στο τζαμί Ibn Tulun στο Κάιρο και πέρασε μέσω εμπόρων από το Amalfi στη Σικελία.
Με την προηγμένη γνώση της γεωμετρίας και των νόμων της στατικής, οι μουσουλμάνοι ανέπτυξαν και το πέταλο (επίσης γνωστή ως μαυριτανική καμάρα, που πρωτοεμφανίστηκε στο τζαμί Umayyad της Δαμασκού και στη συνέχεια αναπτύχθηκε στην Ανδαλουσία στο Μεγάλο Τζαμί της Κόρδοβα) και το τόξο για να δώσει μεγαλύτερο ύψος από την κλασική καμάρα.
Το πρώτο κτίριο που τα χρησιμοποίησε στην Ευρώπη ήταν η Μονή του Monte Cassino το 1071, με τις εργασίες να χρηματοδοτούνται από τους εμπόρους του Amalfi. Στην συνέχεια βρήκε εφαρμογή πιο βόρεια στο Cluny Abbey, το οποίο είχε 150 μυτερές καμάρες στους διαδρόμους του.
Μουσουλμανικά σχέδια
Η μόδα γρήγορα εξαπλώθηκε σε πολλές εκκλησίες στην Ευρώπη, καθώς αυτό το μυτερό "γοτθικό" τόξο ήταν ισχυρότερο από το στρογγυλεμένο τόξο που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι και οι Νορμανδοί, και επέτρεψε έτσι την κατασκευή μεγαλύτερων, ψηλότερων, μεγαλοπρεπέστερων και πιο περίπλοκων κτιρίων όπως οι μεγάλοι καθεδρικοί ναοί της Ευρώπης.
Άλλα... δάνεια από μουσουλμανικά σχέδια, τα οποία επίσης βρίσκονται στην Notre Dame, είναι η ραβδωτή καμάρα (που εντοπίστηκε στο παλάτι Ukhaider των Αβασιδών του 8ου αιώνα στο Ιράκ), παάθυρα σε σχήμα τριαντάφυλλων (που εμφανίζονται για πρώτη φορά στο παλάτι Umayyad του Khirbat Mafjar στη Δυτική Όχθη της Ιεριχούς) και το σπείρωμα (το οποίο κατέρρευσε τόσο θεαματικά στην Notre Dame).
Το πρώτο γνωστό σπείρωμα βρίσκεται στο τζαμί Ομάγιαντ της Δαμασκού, χτισμένο στις αρχές του 8ου αιώνα.
Σύμφωνα με την ερευνήτρια μιλώντας για το «γοτθικό» ύφος, «Οι Γότθοι ήταν μάλλον καταστρεπτικοί ως κατασκευαστές. Νομίζω ότι θα έπρεπε με περισσότερη λογική να ονομάζεται Σαρακηνικό (αραβικό μουσουλμανικό) ύφος».
