Με μια αναφορά στην γνωστή στους στρατιωτικούς κύκλους “Pincer movement” παρομοιάζεται η διπλή επίθεση στο Φανάρι από Ρωσία και Τουρκία. Η κίνηση αυτή κανονικά είναι ένας στρατιωτικός ελιγμό, στον οποίο οι δυνάμεις επιτίθενται ταυτόχρονα και στις δύο πλευρές του εχθρού.
Αναλυτικότερα, σε άρθρο που υπογράφεται από τους Aykan Erdemir και John Lechner για το balkaninsight.com αναφέρεται μεταξύ άλλων πως είναι καιρός η Δύση να προσφέρει ισχυρή υποστήριξη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο γιατί τώρα πιέζεται ασφυκτικά από την Άγκυρα και τη Μόσχα, γιατί και οι δύο το βλέπουν ως απειλή για τα συμφέροντά τους.
Ο Aykan Erdemir είναι πρώην μέλος του τουρκικού κοινοβουλίου και είναι ο ανώτερος διευθυντής του προγράμματος της Τουρκίας στο Ίδρυμα Defense of Democracies, ενώ ο John Lechner είναι πρώην οικονομικός αναλυτής και τώρα μεταπτυχιακός φοιτητής στη Σχολή Εξωτερικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Georgetown. Είναι επίσης αναλυτής για την πολιτική και τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της Τουρκίας και της Αφρικής.
Στο άρθρο αναφέρεται μεταξύ άλλων πως ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είναι ο πνευματικός ηγέτης περίπου 300 εκατομμυρίων Ορθόδοξων Χριστιανών και «ο πρώτος μεταξύ των ισότιμων» μεταξύ των προκαθημένων όλων των αυτοδιοικούμενων Ανατολικών Ορθόδοξων εκκλησιών στον κόσμο. Ωστόσο, χάρη στην οργάνωση του Βλαντιμίρ Πούτιν που αφορά στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία για να προωθήσει τις γεωπολιτικές του φιλοδοξίες, το Οικουμενικό Πατριαρχείο με έδρα την Κωνσταντινούπολη βρίσκεται όλο και περισσότερο σε δύσκολη θέση.
Σημειώνεται επίσης πως ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, βλέπει προς το συμφέρον του να συμμετάσχει στην πίεση του Πούτιν προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά δείχνει ότι ο Πούτιν και ο Ερντογάν βλέπουν και οι δύο το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως επέκταση της δυτικής επιρροής που απειλεί τις αντίστοιχες πολιτικές τους φιλοδοξίες, αναφέρουν οι δύο αναλυτές.
Στην συνέχεια γίνεται βέβαια λόγος για το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα σε συνάρτηση με την δράση της Ρωσίας στην Ουκρανία εν γένει, ενώ τονίζεται πως ενώ η κυβέρνηση της Ρωσίας υπερασπίζεται τις «παραδοσιακές αξίες», η Εκκλησία υποστηρίζει τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της Γίνεται λόγος και για την «Τρίτη Ρώμη», που σημαίνει για κάποιους ότι μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς το 1453, η Μόσχα έγινε ο πνευματικός και μάλιστα πολιτικός διάδοχός της και οι αναυτές εξηγούν:
“Η έννοια της Μόσχας ως τρίτης Ρώμης συμπληρώνει μια πιο σημαντική έννοια στη ρωσική εξωτερική πολιτική που αποκαλείται derzhavnost ή «κατάσταση μεγάλης εξουσίας». (...) Η ταυτότητα της Ρωσίας ως «ορθόδοξη δύναμη» παραμένει στα παρασκήνια, αλλά έρχεται στο προσκήνιο όταν συγκλίνουν οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες και τα συμφέροντα της Εκκλησίας, όπως στην Ουκρανία. Η παραχώρηση αυτοκεφαλίας από πλευράς Βαρθολομαίου στην Ουκρανική Εκκλησία εξασφάλισε μια τέτοια σύγκλιση. Ενίσχυσε την προσπάθεια του Κίεβου για πολιτική ανεξαρτησία, ενώ στερεί από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία το ένα τρίτο των ενοριών του Πατριαρχείου της Μόσχας, πάνω από 12.000 συνολικά, που βρίσκονται στην Ουκρανία. Και τα δύο θεσμικά όργανα ένιωσαν ότι έπρεπε να δράσουν”.
Οι δύο αναλυτές κατηγορούν την Ρωσία για “εκστρατείας παραπληροφόρησης” και “συνωμοσίες” γύρω από τα κίνητρα του Βαρθολομαίου αναφορικά με τους ισχυρισμούς ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης ήταν πληρεξούσιος για τα αμερικανικά και το ΝΑΤΟϊκά συμφέροντα.
Γιατί ο Ερντογάν συμμετέχει στην εκστρατεία της Ρωσίας
Ενώ η γεωπολιτική σημασία της Ουκρανίας στα μάτια της Μόσχας είναι σαφής, είναι προβληματικό να βλέπουμε τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία-μέλος του ΝΑΤΟ να επαναλαμβάνουν την εκστρατεία παραπληροφόρησης της ρωσικής κυβέρνησης για να υπονομεύσουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη, λένε οι αναλυτές.
Εξηγούν πως η Άγκυρα έχει πολλά να κερδίσει από την άποψη της «ήπιας δύναμης» από την παρουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο τουρκικό έδαφος και από την αυξανόμενη παγκόσμια θέση του Βαρθολομαίου.
Το άρθρο τονίζει πως Ερντογάν και Πούτιν “βλέπουν τον Βαρθολομαίο ως επέκταση της δυτικής επιρροής και ως εκ τούτου απειλή για τους σκοπούς τους. Ως αποτέλεσμα, οι προσπάθειες της Μόσχας και της Άγκυρας να ανατρέψουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο περιλαμβάνουν παραπληροφόρηση, συνωμοσίες και πειρατείες (χακαρίσματα)”.
Οι δύο αναλυτές υποστηρίζουν πως η ρωσική και η τουρκική εκστρατεία παραπληροφόρησης ενισχύουν η μία την άλλη. Θυμίζουν τις ψευδείς κατηγορίες κατά Βαρθολομαίου για σχέσεις με το δίκτυο Γκιουλέν.
“Για πολλούς Τούρκους, τέτοια άρθρα είναι πειστικά, καθώς οι «απειλές» από Βαρθολομαίο και ξένες υπηρεσίες πληροφοριών διεισδύουν εύστοχα σε βαθιά, ιστορικά ρεύματα λόγου που ρέουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια της θρησκευτικής και μειονοτικής πολιτικής στη χώρα” υποστηρίζουν οι δύο αρθρογράφοι.
Συνωμοσίες γύρω από τις χριστιανικές μειονότητες που λειτουργούν ως «πέμπτη φάλαγγα» ενώνουν τους Τούρκους σε όλο το πολιτικό φάσμα, συμπεριλαμβανομένων πολλών που είναι κοσμικοί. Είναι μια ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι οι Χριστιανοί ιεραπόστολοι - πολλοί από τους οποίους ήταν Αμερικανοί στα τέλη του περασμένου αιώνα - υποκίνησαν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι θρησκευτικές μειονότητες της Τουρκίας έγιναν στόχοι παρόμοιων κατηγοριών μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, λένε, και θυμίζουν την υπόθεση του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον.
“Η παρουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη είναι επίσης ένα άβολο κατάλοιπο του πολυθρησκευτικού παρελθόντος της Τουρκίας, και ως εκ τούτου, ένα θέμα καταστολής” τονίζουν.
Θυμίζουν τα γεγονότα του 1955 και του 1964, αλλά και το 1971, όταν η τουρκική κυβέρνηση έκλεισε την Θεολγοκή Σχολή στη Χάλκη, ενώ κάνουν λόγο και για συχνές απειλές θανάτου κατά του Βαρθολομαίου.
Η Άγκυρα, εν τω μεταξύ, διατηρεί τεράστια μόχλευση έναντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο τουρκικός νόμος ορίζει ότι μόνο ένας Τούρκος πολίτης μπορεί να είναι ο Αρχιεπίσκοπος της Κωνσταντινούπολης και η κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει την οικουμενική κατάσταση του Πατριάρχη. Δεδομένου του μειωμένου πληθυσμού των ΕλλήνΟρθόδοξων στην Τουρκία, που σήμερα αριθμεί λιγότερους από 2.000, η Εκκλησία προσελκύει υποψηφίους από όλο τον κόσμο που στη συνέχεια λαμβάνουν την ιθαγένεια μόνο με τη σύμφωνα γνώμη της Άγκυρας. Αυτή η διακριτική ευχέρεια επιτρέπει στην Άγκυρα να επηρεάζει τις αποφάσεις σχετικά με την επιλογή του Πατριάρχη.
Η τοξική ρητορική που στοχεύει το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν είναι μόνο αποσπάσματα του ισλαμικού τύπου. Τα νεο-εθνικιστικά καταστήματα ενισχύουν επίσης τις συνωμοσίες της «πέμπτης φάλαγγας». Ένα τυπικό παράδειγμα από την εφημερίδα Aydinlik που λέει ότι ο Πατριάρχης είναι ο “πράκτορας τόσο της Αμερικής όσο και της αμερικανικής ελληνικής διασποράς. Όχι μόνο σε θρησκευτικά ζητήματα, αλλά και στη γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου ... δεν χρειάζεται καν να το κρύψει πια”
Σύμφωνα με τους αρθρογράφους, λοιπόν, ο Βαρθολομαίος βρίσκεται εν μέσω δύο ιδεολογικών έργων: το ένα αφορά στην επανένωση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που χωρίζεται μεταξύ της Μόσχας και του Κιέβου, το άλλο στο “διαίρει & βασίλευε” στην πολωμένη πολιτική της Τουρκίας.
Η αποτυχία της Δύσης
Στην συνέχεια το άρθρο αναφέρεται στην επίσκεψη του πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο στο Φανάρι τον Δεκέμβριο του 2020, και σημειώνει πως τότε μια ομάδα νέων που συμμάχησε με τον Ερντογάν κατηγόρησε την Ουάσινγκτον ότι «προσπάθησε να δημιουργήσει ένα Βατικανό και έναν Πάπα από τη χριστιανική εκκλησία στο Φανάρι». Λιγότερο από ένα μήνα αργότερα, ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος κατηγόρησε τον Βαρθολομαίο ότι ενοποιεί την εξουσία σε ένα «παπικό» μοντέλο. Τον Ιανουάριο στην συνέντευή του στην ελληνική εφημερίδα, “Το Βήμα”, ο Βαρθολομαίος αρνήθηκε να υιοθετήσει τις «παπικές προκαταλήψεις».
Οι δύο αναλυτές σχολιάζουν πως οι εκκλησιαστικές συζητήσεις που παρατηρούνται σήμερα δεν είναι κάτι νέο. Αντικατοπτρίζουν 18 αιώνες έντασης ανάμεσα στην εκκλησιαστική πολιτική και τις γεωπολιτικές πραγματικότητες στις οποίες, για δύο αιώνες, τα περιγράμματα των διαφόρων Ορθόδοξων Πατριαρχείων τείνουν να προσαρμόζονται σταδιακά στα σύνορα του έθνους-κράτους.
Οι δυτικοί ηγέτες θεωρούν τον κοσμικό χαρακτήρα δεδομένο και δεν εκτιμούν πλήρως τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι εκκλησίες στην πολιτική εξουσίας, γεγονός που μειώνει την ικανότητά τους να αντισταθμίζουν τις κινήσεις του Πούτιν και του Ερντογάν.
“Αυτή η αποτυχία να αναγνωρίσουμε το δίκαιο του Βαρθολομαίου, το οποίο υπερβαίνει κατά πολύ τις εκκλησιαστικές διαμάχες, αντικατοπτρίζει την αδυναμία της διατλαντικής συμμαχίας να πάρει σοβαρά τον ρόλο της θρησκευτικής πλευράς στα αυταρχικά καθεστώτα, αφήνοντας τις ευάλωτες μειονότητες στο έλεος τους. Οι δυτικοί ηγέτες θα εξυπηρετούσαν καλύτερα τις κοσμικές ατζέντες της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προσωπικής ελευθερίας, προσφέροντας πιο ισχυρή υποστήριξη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, που είναι εγκλωβισμένο σε ρωσικές και τουρκικές διασταυρώσεις” καταλήγει το άρθρο.