Από την απέκτησε την ανεξαρτησία του το 1991, το Τουρκμενιστάν έχει προσελκύσει μόνο σποραδικά την προσοχή λόγω του ακραίου επιπέδου απομόνωσής του από τον έξω κόσμο, ο οποίος ανταγωνίζεται αυτόν της Βόρειας Κορέας.
Ως αποτέλεσμα αυτής της στάσης, οι εξελίξεις στο εσωτερικό της χώρας πέφτουν κάτω από τα περισσότερα ραντάρ. Η Ασγκαμπάτ παραμένει αποφασιστική σε αυτή τη θέση καθώς αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα φτώχειας και την απειλή μιας ισλαμιστικής εξέγερσης από το Αφγανιστάν, που προκαλούν φόβους ότι σχεδόν οποιαδήποτε αλλαγή στο σύστημα μπορεί να αποσταθεροποιήσει την κατάσταση. Αυτό είναι πιθανότατα λόγω της πολυσυζητημένης πολιτικής της Ασγκαμπάτ για αυστηρή ουδετερότητα, μια αρχή που κατοχυρώνεται στο σύνταγμα αυτής της χώρας της Κεντρικής Ασίας που την εμπόδισε να ενταχθεί είτε σε οργανισμούς υπό την ηγεσία της Μόσχας, όπως ο Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), είτε στην Άγκυρα, υπό την ηγεσία του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS).
Αλλά τώρα όλα αυτά φαίνεται πιθανό να αλλάξουν, καθώς το Τουρκμενιστάν γίνεται αντικείμενο έντονου γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ εξωτερικών δυνάμεων, Ανατολής και Δύσης, που θέλουν η χώρα να συνδεθεί πιο στενά μαζί τους, και της Μόσχας, που ελπίζει να διατηρήσει την ουδετερότητα του Τουρκμενιστάν. Με νέο πρόεδρο φέτος —ο Σερντάρ Μπερντιμουχαμέντοφ (Serdar Berdimuhamedov) αντικατέστησε τον πατέρα του Γκουρμπανγκουλί Μπερντιμουχαμέντοφ (Gurbanguly Berdimuhamedov) τον Μάρτιο του 2022— το ίδιο το Τουρκμενιστάν έχει γίνει πιο ενεργό διεθνώς. Εν μέρει, φυσικά, αυτό αντανακλά αυτό που ορισμένοι βλέπουν ως τις προσπάθειες του νέου ηγέτη να οικοδομήσει τη δική του εξουσία και να ξεφύγει, εν μέρει, από τη σκιά του πατέρα του. Αλλά ένας πιο σημαντικός παράγοντας κινήτρων προέρχεται από το εξωτερικό, το αποτέλεσμα των προσπαθειών δυνάμεων που κυμαίνονται από την Κίνα και το Ιράν έως την Τουρκία και την Ευρωπαϊκή Ένωση να σύρουν το Ασγκαμπάτ στις τροχιές τους.
Η Κίνα, το Ιράν και το Αφγανιστάν έχουν κάνει εισβολές στο Ασγκαμπάτ, με το Πεκίνο να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένο, ενώ η Τεχεράνη και η Καμπούλ κάνουν επίσης βήματα προόδου. Αλλά οι πιο σημαντικές κινήσεις σε αυτή τη γεωπολιτική σκακιέρα ήταν αυτές της ΕΕ και της Τουρκίας — και οι προσπάθειες της Μόσχας να αντιμετωπίσει τις προσεγγίσεις τους. Αυτές οι κινήσεις ήρθαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα τις τελευταίες μέρες, επισημαίνει το Jamestown Foundation.
Στις 6 και 7 Δεκεμβρίου, ο υπουργός Εξωτερικών του Τουρκμενιστάν Ρασίντ Μερέντοφ (Rashid Meredov) συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Λαβρόφ (Sergey Lavrov), ο οποίος τόνισε ότι η Μόσχα θεωρεί το Ασγκαμπάτ ως «τον πιο στενό μας φίλο και στρατηγικό εταίρο», λόγια που ανταπέδωσε ο Μερέντοφ. Ωστόσο, σε ένδειξη ότι η Μόσχα δεν σημείωσε μεγάλη πρόοδο στις ελπίδες της να συμπεριλάβει το Τουρκμενιστάν στον CSTO ή στην Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα, η συνάντηση ολοκληρώθηκε με συμφωνίες μόνο για οριακά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των ανταλλαγών φοιτητών και του ανοίγματος εκπροσώπησης για τους εθνικούς σιδηροδρομικούς οργανισμούς.
Στη συνέχεια, στις 11 Δεκεμβρίου, ο Τέρχι Χάκαλα (Terhi Hakala), ο Φινλανδός διπλωμάτης που υπηρετεί ως ειδικός εκπρόσωπος της ΕΕ για την Κεντρική Ασία, ταξίδεψε στο Ασγκαμπάτ για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της Παγκόσμιας Ημέρας Ουδετερότητας, που σηματοδοτούν την 27η επέτειο από τη διακήρυξη αυτού του καθεστώτος από το Τουρκμενιστάν. Ο Χάκαλα συζήτησε με τους Τουρκμενιστάν οικοδεσπότες της μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων που επικεντρώνονται όλα στην επέκταση των δεσμών μεταξύ του Τουρκμενιστάν και της ΕΕ, επαναπροσδιορίζοντας έτσι τη φύση της ουδετερότητας ενώ τη γιορτάζει, μια προσέγγιση που έρχεται σε άμεση αντίθεση με τη μέθοδο της Μόσχας.
Στις 14 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος Μπερντιμουχαμέντοφ μαζί με τον πατέρα του, τον πρώην πρόεδρο, φιλοξένησαν τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ σε ένα θέρετρο στις ακτές της Κασπίας. Αυτή η σύνοδος κορυφής, η οποία ήταν αρχικά προγραμματισμένη πριν από περισσότερο από ένα χρόνο, αλλά καθυστέρησε, έχει ανησυχήσει τη Μόσχα, η οποία φοβόταν ότι θα γινόταν αφορμή για την Τουρκία να αποκτήσει πιο εδραιωμένη βάση στην Κεντρική Ασία εις βάρος της Ρωσίας. Η Μόσχα ανησυχεί τόσο για το ενδεχόμενο η Τουρκία να εξασφαλίσει τη συμφωνία του Ασγκαμπάτ να ενταχθεί στο OTS όσο και για την πιθανή επέκταση της ροής του φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν μέσω της Κασπίας προς την Τουρκία — αντί προς νότο κατά μήκος του Ιράν όπως προτιμά το Κρεμλίνο.
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν δεν πέτυχαν όλα όσα ήθελαν. Το Τουρκμενιστάν απέφυγε να δεσμευτεί να ενταχθεί στο OTS, οδηγώντας σε αγαλλίαση στη Μόσχα. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες των Ρώσων σχολιαστών να υποβαθμίσουν τη σημασία της συνόδου, οι τρεις συμφώνησαν να επεκτείνουν τις προηγούμενες προσπάθειες για τη μεταφορά περισσότερου φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν προς τα δυτικά μέσω της Κασπίας, παρακάμπτοντας έτσι τη Ρωσία και βοηθώντας την Τουρκία να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή.
Συμβολικά, η συνάντηση για την Κασπία δείχνει ότι το Ασγκαμπάτ κοιτάζει προς τα δυτικά παρά προς τα βόρεια προς τη Ρωσία ή προς το νότο προς το Ιράν. Και πρακτικά, αυτή η τοποθεσία εφιστά ιδιαίτερη προσοχή τόσο στην επίλυση των διαφορών για τις υπεράκτιες εγκαταστάσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου μεταξύ Μπακού και Ασγκαμπάτ όσο και στην αυξανόμενη ισχύ του ναυτικού του Τουρκμενιστάν στον Νότιο Καύκασο, όπου γίνεται αρκετά ισχυρό ώστε να αμφισβητήσει τη μακροχρόνια κυριαρχία της Ρωσίας. Αυτό σημαίνει ότι, γεωπολιτικά, το Τουρκμενιστάν σήμερα παίζει περισσότερο από ποτέ.
Αυτό πρέπει να είναι θέμα ανησυχίας για τη Μόσχα, η οποία έχει υποστηρίξει εδώ και καιρό την ουδετερότητα του Τουρκμενιστάν ως τον ακρογωνιαίο λίθο των προσπαθειών της να εμποδίσει οποιαδήποτε επέκταση της τουρκικής επιρροής στην Κεντρική Ασία. Σε τελική ανάλυση, εάν το Ασγκαμπάτ δεν ενταχθεί στα τουρκικά έργα, θα είναι πολύ πιο δύσκολο για την Άγκυρα να προβάλει ισχύ στην περιοχή, ενώ θα διευκολύνει το Κρεμλίνο να συνεχίσει να εφαρμόζει την παραδοσιακή του προσέγγιση «διαίρει και βασίλευε».
Στον απόηχο των τριών συναντήσεων στις οποίες συμμετείχαν οι ηγέτες του τις τελευταίες 10 ημέρες, το Τουρκμενιστάν φαίνεται πιθανό να συνεχίσει να επιμένει ότι είναι ουδέτερο μήπως εξοργίσει τη Μόσχα. Ωστόσο, το Ασγκαμπάτ είναι βέβαιο ότι θα επαναπροσδιορίζει όλο και περισσότερο αυτή τη θέση. Αυτό θα ήταν αποδεκτό στις περισσότερες πρωτεύουσες, αλλά δεν θα γίνει στη Μόσχα, η οποία όχι μόνο θέλει το Τουρκμενιστάν να παραμείνει ουδέτερο αλλά και να το κάνει με τον τρόπο που προτιμά η Ρωσία. Το γεγονός ότι αυτό μπορεί να μην είναι πλέον εφικτό θέτει τις βάσεις για δυνητικά δραματικές κινήσεις στο εγγύς μέλλον, κινήσεις που θα αναγκάσουν τον κόσμο να δώσει προσοχή στο Τουρκμενιστάν πολύ πιο στενά από ό,τι στο παρελθόν.