Ο Αλάρ Κάρις είναι ένας 64χρονος γενετιστής που εξελέγη πρόεδρος της Εσθονίας τον περασμένο Οκτώβριο. Ο Εγκιλς Λέβιτς είναι ένας 66χρονος πρώην δικαστικός που εξελέγη πρόεδρος της Λετονίας τον Ιούλιο του 2019. Οι εξουσίες τους είναι περιορισμένες. Είναι εκείνοι όμως που, μαζί με τους προέδρους της Λιθουανίας και της Πολωνίας, πήραν στα μέσα Απριλίου το νυχτερινό τρένο από μια μικρή πολωνική πόλη που το όνομά της έχει μόνο σύμφωνα και, ύστερα από αρκετές παρακάμψεις για να αποφύγουν τους ρωσικούς βομβαρδισμούς, έφτασαν στο Κίεβο για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους στον λαό και την κυβέρνηση της Ουκρανίας. Αρχικά επρόκειτο να είναι μαζί τους και ο πρόεδρος της Γερμανίας, ο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγιερ, αλλά δεν τον ήθελε ο Ζελένσκι.
Με αφορμή εκείνο το ταξίδι, αλλά και τις συναντήσεις τους με την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου που πραγματοποίησε αυτή την εβδομάδα επίσημη επίσκεψη στο Ταλίν και τη Ρίγα, ζήτησα μέσω Zoom συνέντευξη από τους προέδρους Κάρις και Λέβιτς. Για να τους ρωτήσω αν περίμεναν αυτή τη φρίκη. Για να καταλάβω αν υπάρχουν πράγματι δύο στρατόπεδα στην Ευρώπη, αυτό της «λογικής» κι εκείνο της «δικαιοσύνης». Για να μάθω αν οι χώρες της «εξωτερικής μεθορίου της ΕΕ», όπως η Ελλάδα, η Εσθονία και η Λετονία, έχουν εν τέλει κάποια κοινά σημεία.
Δύο μέρες πριν από τη ρωσική εισβολή, ο Αλάρ Κάρις βρέθηκε στο Κίεβο. «Κανείς δεν το περίμενε», μου λέει, «ούτε ο πρεσβευτής μας, ούτε εγώ, ούτε ο ίδιος ο Ζελένσκι». Οι Αμερικανοί το είχαν πει, του υπενθυμίζω. «Εχετε δίκιο. Αλλά και πάλι, τόσες καταστροφές, τόσοι σκοτωμοί, τόσα βασανιστήρια, τόσοι βιασμοί… Κανείς δεν το περίμενε». Στα μέσα Απριλίου, ο εσθονός πρόεδρος ξαναπήγε στην ουκρανική πρωτεύουσα, αυτή τη φορά με μεγαλύτερη παρέα.
«Είχα δύο βασικούς λόγους να επισκεφθώ το Κίεβο. Ο ένας ήταν να πληροφορηθώ τι ακριβώς βοήθεια χρειάζονταν. Ο άλλος, να δω με τα μάτια μου τα φρικτά πράγματα που συνέβαιναν εκεί, τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας». Και τα είδε, στο Ιρπίν, στην Μποροντιάνκα και σε άλλες μαρτυρικές πόλεις. «Ο άνθρωπος σχεδίαζε να πετάξει στον Αρη, αλλά αντί γι’ αυτό σκοτώνει τους ομοειδείς του», είπε ο σωματοφύλακάς του, ο Μάρκο Ράιζελ, που έχει βρεθεί στο Αφγανιστάν και στον Λίβανο, αλλά τέτοιες εικόνες δεν έχει ξαναδεί.
Η υπεράσπιση της Δημοκρατίας
Λίγες μέρες πριν από εκείνο το ταξίδι, μιλώντας σε μια διεθνή διάσκεψη ασφαλείας, ο πρόεδρος Κάρις είχε δηλώσει ότι «ο ουκρανικός λαός προσφέρει ένα ισχυρό παράδειγμα: η ελευθερία δεν είναι δωρεάν (freedom is not free)». Τον ρωτώ αν μπορούμε πραγματικά να νιώσουμε τον πόνο αυτών των ανθρώπων, να ταυτιστούμε μαζί τους αυτές τις δύσκολες ώρες, όχι μόνο εμείς, οι Δυτικοευρωπαίοι, αλλά ακόμη και οι γείτονές τους.
«Οι Ουκρανοί δεν υπερασπίζονται μόνο τη χώρα τους, αλλά κι εμάς, τον δυτικό κόσμο, τη δημοκρατία την ίδια, γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να διαλέξεις με ποιον είσαι. Και το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Ευρώπης έχει διαλέξει να είναι με την Ουκρανία και να της δώσει στρατιωτική, πολιτική, ανθρωπιστική βοήθεια. Δεν μπορούμε να αδιαφορήσουμε. Δεν υποφέρουν μόνο οι Ουκρανοί, που πολεμούν και σκοτώνονται, το βάρος μένει για δεκαετίες και σε μας, που βλέπουμε τον πόλεμο από απόσταση».
Η ευρωπαϊκή ενότητα
Μήπως όμως η εικόνα της ευρωπαϊκής ενότητας είναι μαγική; Πολλοί μιλάνε για τη «σχολή της λογικής», που λέει ότι ο πόλεμος πρέπει να τελειώσει, και τη «σχολή της δικαιοσύνης», που δεν δέχεται τη βίαιη κατάληψη εδαφών. Ο ίδιος ο επικεφαλής της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων της εσθονικής Βουλής, ο Μάρκο Μίκελσον, κατηγόρησε πρόσφατα το Παρίσι και το Βερολίνο ότι δεν έμαθαν τίποτα από την ιστορία και, παραφράζοντας παλαιότερη δήλωση του Εμανουέλ Μακρόν για το «εγκεφαλικά νεκρό ΝΑΤΟ», αναρωτήθηκε μήπως οι Μακρόν και Σολτς είναι εγκεφαλικά νεκροί.
«Εντάξει, αλλά βλέπετε ότι στη σύνοδο κορυφής αυτής της εβδομάδας ψηφίστηκε το εμπάργκο του ρωσικού πετρελαίου. Εγιναν βέβαια κάποιες παραχωρήσεις, κυρίως στην Ουγγαρία, αλλά η ευρωπαϊκή ενότητα είναι ακόμη εδώ. Και δεν είναι μόνο θέμα λογικής και δικαιοσύνης.
Οι Ουκρανοί είναι εκείνοι που θα αποφασίσουν. Και φυσικά πρέπει να γίνουν διαπραγματεύσεις με την άλλη πλευρά». «Ας αποθαρρύνουμε τη Ρωσία, όχι εμάς», είπατε στο Νταβός. Δηλαδή; Τι πρέπει να γίνει με τον Πούτιν, ο οποίος εκτός των άλλων έχει και πυρηνικά όπλα; «Με συγχωρείτε, η Ρωσία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει πυρηνικά όπλα. Είμαστε ρεαλιστές, γνωρίζουμε από την ιστορία ότι κάποια στιγμή όλα ξεκινούν από την αρχή, γι’ αυτό και ζητήσαμε από το ΝΑΤΟ να αναπτύξει στρατεύματα στα ανατολικά σύνορά του. Γείτονες όπως οι Ρώσοι καταλαβαίνουν μόνο τη δύναμή σου, όχι τις αδυναμίες σου. Βλέπουμε όμως ότι και η Φινλανδία και η Σουηδία αποφάσισαν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ». Κι εδώ μπαίνει στη σκηνή ο Ερντογάν. Τι τον κάνεις; «Και πάλι, είναι θέμα διαπραγματεύσεων, το ζήτημα ανέκυψε μόλις πριν από ένα μήνα. Και ο Ερντογάν δίνει αντιφατικές απαντήσεις».
Τα σημαντικά πιόνια
Εκανε και μια άλλη ενδιαφέρουσα δήλωση ο εσθονός πρόεδρος στο Κίεβο. «Είμαστε απλώς πιόνια», είπε, «αλλά σημαντικά πιόνια». Είναι άραγε αυτό ένα κοινό σημείο ανάμεσα στην Εσθονία και την Ελλάδα; Οπως και το γεγονός, που επισήμανε τη Δευτέρα το βράδυ στο δείπνο προς τιμήν της ελληνίδας Προέδρου, ότι «είμαστε δύο μικρά θαλάσσια έθνη, δίπλα σε μεγαλύτερους γείτονες»; «Εμείς είμαστε μικροί, εσείς όχι, τόσα πλοία έχετε! Αλλά είμαστε σημαντικά πιόνια, ναι, γνωρίζουμε τη Ρωσία και γνωρίζουμε πώς να αμυνθούμε από τις κυβερνοεπιθέσεις της».
Μπορούμε να φανταστούμε δηλαδή ένα σενάριο, το φθινόπωρο ας πούμε, που εσείς δέχεστε ηλεκτρονικές επιθέσεις από τη Ρωσία, εμείς από την Τουρκία, και οι δύο χώρες μας συνεργάζονται μέσω του νατοϊκού κέντρου κυβερνοάμυνας που βρίσκεται στο Ταλίν; «Ω, ναι. Και χαίρομαι πολύ που συμμετέχετε σε αυτό το κέντρο, και μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας. Ξέρετε, εμείς δεχόμαστε τέτοιες επιθέσεις 24 ώρες το 24ωρο. Επιθέσεις οργανωμένες φυσικά από το ρωσικό κράτος».
Πρόεδρε, πείτε μου για την καινούργια πράσινη μπλούζα σας, που γράφει «Russian warship, go fuck yourself!», τα λόγια των ουκρανών ναυτών στο Φιδονήσι. «Πού το μάθατε; Μου τη χάρισε ο Ζελένσκι, ήταν πολύ συγκινητικό». Αναφέρατε στην Κατερίνα Σακελλαροπούλου ότι είστε λαός που τραγουδά, πείτε μου το αγαπημένο σας τραγούδι.
«Λέγεται «Πετάει προς την κυψέλη», η μουσική είναι του Πέεπ Σάραπικ και οι στίχοι είναι του Γιούχαν Λιλβ, ενός από τους γνωστότερους ποιητές της Εσθονίας. Μια φράση είναι γραμμένη στο μνημείο των θυμάτων του κομμουνισμού, στο Ταλίν: «Χιλιάδες πέφτουν˙/ χιλιάδες γυρνούν στην πατρίδα / και δουλεύουν σκληρά και νοιάζονται / και πετούν προς την κυψέλη»».