Αποστολή στη Γουατεμάλα
Μια γυναίκα σε αναπηρικό αμαξίδιο σήκωνε τη σφιγμένη γροθιά της. Στο άλλο χέρι κρατούσε ένα πλακάτ με το σήμα της ειρήνης. Ηταν 2 Ιουλίου του 1954 στην Πόλη του Μεξικού και η θρυλική κομμουνίστρια ζωγράφος Φρίντα Κάλο έπαιρνε μέρος στην τελευταία συγκέντρωση διαμαρτυρίας της ζωής της. Θα πέθαινε μόλις 11 ημέρες αργότερα. Χιλιάδες πολίτες κατέβαιναν μαζί της στους δρόμους ενάντια στο πραξικόπημα που μόλις είχε πραγματοποιήσει η CIA στη Γουατεμάλα για την ανατροπή του προέδρου Γιάκομπο Αρμπένς.
Και η Φρίντα Κάλο δεν ήταν η μόνη που μετέτρεπε την οργή της σε δύναμη εκείνες τις μέρες. Αρκετοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το πραξικόπημα στη Γουατεμάλα ήταν αυτό που βοήθησε τον Τσε Γκεβάρα να συνειδητοποιήσει ότι μόνο με τη δύναμη των όπλων θα μπορούσε να αλλάξει το μαύρο σκηνικό της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής.
Η Φρίντα Κάλο με τον Ντιέγκο Ριβέρα διαδηλώνουν ενάντια στο πραξικόπημα της CIA στη Γουατεμάλα, στις 2 Ιουλίου του 1954
Εκείνες τις ημέρες όμως ο θρίαμβος ανήκε ακόμη στις ΗΠΑ. Η CIA δοκίμαζε για πρώτη φορά στην αμερικανική ήπειρο τις τεχνικές πραξικοπημάτων που είχε αναπτύξει έναν χρόνο νωρίτερα στο Ιράν για την ανατροπή του πρωθυπουργού Μοσάντεκ. Και ο άνθρωπος που ανέλαβε να συντονίσει όλη την επιχείρηση από την Πόλη της Γουατεμάλας ήταν ένας παλιός γνώριμος της Ελλάδας: ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα, Τζον Πιουριφόι, ο οποίος μέχρι πριν από μερικά χρόνια καθόριζε τις σχέσεις ανάμεσα στο παλάτι και τον «εθνάρχη» Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Ο Πιουριφόι θα φέρει στη Γουατεμάλα αρκετές από τις τεχνικές προπαγάνδας και βρόμικου πολέμου που είχε δοκιμάσει στην Ελλάδα εναντίον των κομμουνιστών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση βέβαια, εργαζόταν, ουσιαστικά, για την αμερικανική πολυεθνική United Fruit Company, τη σημερινή Chiquita, η οποία ζητούσε την άμεσα ανατροπή της κυβέρνησης προκειμένου να της επιστραφούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις που είχαν απαλλοτριωθεί για τους ακτήμονες γεωργούς.
Εξήντα πέντε χρόνια αργότερα είναι πρακτικά αδύνατο να βρεις πληροφορίες για εκείνες τις ημέρες στα μουσεία της πόλης. Κανείς επίσης δεν θέλει να μιλάει για τον εμφύλιο πόλεμο με τους 200.000 νεκρούς που ακολούθησε ή τη γενοκτονία των απογόνων των Μάγια από στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις διαδοχικών δικτατόρων. Στην καλύτερη περίπτωση θα μάθεις για τις διώξεις των Μάγια από τους πρώτους Ευρωπαίους αποίκους.
Ίσως το μόνο «μουσείο» που χρειάζεσαι βέβαια είναι το Rayuela, ένα μικρό μπαράκι στο κέντρο της Πόλης της Γουατεμάλας, που δανείζεται το όνομά του από το θρυλικό βιβλίο του Χούλιο Κορτάσαρ (στα ελληνικά «Κουτσό», εκδόσεις Opera). Στους τοίχους θα δεις από σφυροδρέπανα μέχρι φωτογραφίες καθολικών ιερέων που εκτελέστηκαν από παραστρατιωτικά τάγματα θανάτου τις δεκαετίες του '70 και του '80. Δίπλα τους, φωτογραφίες του Τσε Γκεβάρα, ο οποίος πέρασε τουλάχιστον έξι μήνες στην Πόλη της Γουατεμάλας παρακολουθώντας από κοντά το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του προέδρου Αρμπένς και την τραγική κατάληξή του.
Αν δεν έχεις ακολουθήσει τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις, ίσως ξαφνιαστείς όταν δεις έξω από το μπαράκι ένα γκράφιτι με έναν Παλαιστίνιο μαχητή και τη φράση «Ιερουσαλήμ: αιώνια πρωτεύουσα της Παλαιστίνης». Είναι μια από τις λίγες αντιστάσεις στο γεγονός ότι η Γουατεμάλα υπήρξε η δεύτερη χώρα μετά τις ΗΠΑ που ανακοίνωσαν τη μεταφορά της πρεσβείας τους από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ – κατά παράβαση του συνόλου των σχετικών αποφάσεων του ΟΗΕ.
Από το 1982, όταν το Ισραήλ έστειλε 300 αξιωματούχους για να στηρίξουν το πραξικόπημα του Εφρέν Ριός Μοντ (ο οποίος στη συνέχεια κατηγορήθηκε για εγκλήματα πολέμου, τη διοργάνωση μαζικών βιασμών γυναικών και εκτελέσεις παιδιών), το Τελ Αβίβ παίζει κομβικό ρόλο στη ζωή της Γουατεμάλας. Αρκετοί ανώτατοι αξιωματούχοι εκπαιδεύονται από ισραηλινές υπηρεσίες, οι οποίες παράλληλα προσφέρουν και τον εξοπλισμό και την τεχνογνωσία για την καταστολή διαδηλώσεων (ένας εύσχημος τρόπος για να παρακάμπτεται κατά διαστήματα και το εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων που επιβάλλει το αμερικανικό Κογκρέσο).
Αυτός ο εξοπλισμός ενδέχεται τώρα να χρησιμοποιηθεί και για το μεγάλο πείραμα που πραγματοποιεί στη Γουατεμάλα ο πρόεδρος Τραμπ, με την απόφασή του να τη χαρακτηρίσει «ασφαλή τρίτη χώρα για πρόσφυγες». Ακολουθώντας ουσιαστικά την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στην Τουρκία, ο Αμερικανός πρόεδρος θέλει να στέλνει στη Γουατεμάλα τους αιτούντες άσυλο από ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, οι οποίοι θεωρητικά θα έπρεπε να παραμένουν σε αμερικανικό έδαφος μέχρι να εξεταστεί η αίτησή τους. Αρκετές οργανώσεις χαρακτήρισαν «δολοφονική» την απόφαση, καθώς εκατοντάδες πρόσφυγες που προσπαθούν να διαφύγουν από δικτατορικά καθεστώτα, όπως αυτό της Ονδούρας, θα μένουν εγκλωβισμένοι σε μια χώρα όπου μπορεί επίσης να πέσουν θύματα βασανισμού.
Είναι η κατάρα της Γουατεμάλας να βλέπει το παρόν και το μέλλον της να καθορίζονται από όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή: από τους Ισπανούς κονκισταδόρες που έφτασαν εδώ το 1511 μέχρι τον Πιουριφόι και στη συνέχεια τη μετατροπή σε ασφαλή τρίτη χώρα. Για μισή χιλιετία εξάγουμε πολιτισμό...
Πηγή: efsyn.gr (Άρης Χατζηστεφάνου)
