«Ήμουν όντως ένας από τους ανθρώπους που είχαν δει με θετικό μάτι τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Το κόμμα αυτό στην αρχή όλοι οι λεγόμενοι διανοούμενοι το είδαμε σαν μια αλλαγή από την προηγούμενη κατάσταση. Εγώ βασικά ήλπιζα στην αξίωση να μας δώσουν τις γερμανικές αποζημιώσεις. Από εκεί πιάστηκα και αυτή ήταν η σημαία μου. Δυστυχώς, έπεσα έξω."
Βαρύ το πένθος στον κόσμο των γραμμάτων μετά την απώλεια του σπουδαίου ποιητή και συγγραφέα Νάνου Βαλαωρίτη, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το βράδυ της Πέμπτης σε ηλικία 98 ετών. Η «δημοκρατία», τιμώντας τον διανοούμενο Έλληνα, αναδημοσιεύει τη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει περίπου πριν από έναν χρόνο στην «κυριακάτικη δημοκρατία».
«Σαν χώρα έχουμε βουλιάξει… Από τον ΣΥΡΙΖΑ δεν πικράθηκα μόνο εγώ, αλλά όλοι οι Ελληνες… Δεν θεωρώ τον πρωθυπουργό μας μορφωμένο… Ας διαβάζουμε Ιστορία και ας μάθουμε από τα λάθη μας… Εχω χάσει ένα αγοράκι πέντε ετών λόγω αμέλειας της πρώτης συζύγου μου και ξέρω τι θα πει πόνος… Δεν φοβάμαι τον δικό μου θάνατο».
Είχε περάσει ακριβώς ένας χρόνος από τότε που η επί 63 χρόνια δεύτερη σύζυγος του σπουδαίου ποιητή και συγγραφέα Νάνου Βαλαωρίτη, η διάσημη ζωγράφος Μαρί Γουίλσον Βαλαωρίτη, έφυγε από τη ζωή. Είχαν την ίδια ηλικία. Εκτοτε ο ίδιος κλείστηκε στον εαυτό του, περνώντας πολύ δύσκολες ημέρες. «Ηταν ο άνθρωπος που με έσωσε από την κατάθλιψη και την οδύνη του πόνου, όταν λόγω αμέλειας της πρώτης συζύγου μου χάθηκε ο πεντάχρονος γιος μας» είχε εξομολογηθεί σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του.
Ο Νάνος Βαλαωρίτης ήταν το τελευταίο σύμβολο της γενιάς που μεταλαμπάδευσε το ελληνικό πνεύμα σε όλο τον κόσμο. Στο σπίτι του στην Πατριάρχου Ιωακείμ, στο Κολωνάκι, εδώ και δεκαετίες τίποτα δεν είχε αλλάξει. Απλώς, γέμιζε βιβλία που του έστελναν από κάθε γωνιά της Γης: «Ξέρετε, έφτασα σχεδόν τα 98 και ακόμα εργάζομαι. Εργάζεται το μυαλό μου, γράφω κείμενα για εφημερίδες και προσπαθώ να είμαι δημιουργικός. Πλέον, δεν βγαίνω έξω και τις περισσότερες ώρες τις περνάω εδώ, μέσα στο ίντερνετ και σε έναν πακτωλό εφημερίδων».
Ο Νάνος Βαλαωρίτης ήταν από τους πρώτους διανοουμένους στην Ελλάδα που πίστεψαν στον ΣΥΡΙΖΑ και τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Στο αναπηρικό καροτσάκι όπου βρισκόταν τις περισσότερες ώρες κρατούσε σημειώσεις. «Διαβάζω τα πάντα. Και ξένο και ελληνικό Τύπο, για να έχω σφαιρική άποψη» μας έλεγε, αρχίζοντας τη συζήτησή μας από την κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα. «Σαν χώρα έχουμε κυριολεκτικά βουλιάξει οικονομικά σε σχέση με την όχι και τόσο αυθεντική προϋπάρχουσα κατάσταση. Τώρα δεν έχουμε ούτε καλή οικονομία, αλλά έχει φύγει και η μικρομεσαία τάξη εργοδοτών, που ήταν η ραχοκοκαλιά της οικονομίας μας. Στην ουσία έχουν μείνει μόνο τα κρατικά όργανα, τα οποία έχουν μια πολιτική πτώχευσης όλων των κατοίκων της Ελλάδας, η οποία ανάγεται σε παλιές εποχές, όταν διοικούσαν κομμουνιστές στη Ρωσία» είχε πει στην «κυριακάτικη δημοκρατία». Τον ρωτήσαμε αν αυτή είναι μια εντολή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ή πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ. Μας διέκοψε: «Ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να είναι όλα κρατικά και στην ουσία να μην υπάρχουν τάξεις πλούσιων και φτωχών. Θέλουν τους πολίτες φτωχούς. Αλλά πώς μπορεί να κρατηθεί μια οικονομία μόνο με πτωχούς; Το έχουμε δει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που δεν πετυχαίνει. Και το θέλει αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ, διότι είναι κομμάτι αυτής της παλαιάς κομμουνιστικής κατάστασης. Ας μην ξεχνάμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κομμάτι του ΚΚΕ, που είχε σταλινικό προσανατολισμό. Αυτή η πολιτική οδήγησε και στο κλείσιμο των τραπεζών, δηλαδή στα capital controls. Ολα αυτά, λοιπόν, έχουν συντείνει σε μια κατάπτωση του ηθικού και της ψυχολογίας των Ελλήνων. Και για να επανέλθει η προηγούμενη κατάσταση θα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια».
Θα λέγαμε ότι ο Νάνος Βαλαωρίτης ήταν και μία από τις «σημαίες» των ανθρώπων που τα προηγούμενα χρόνια είχαν πιστέψει και είχαν βοηθήσει τον ΣΥΡΙΖΑ να ανέλθει στην εξουσία. Ο ίδιος δεν το αμφισβήτησε: «Ημουν όντως ένας από τους ανθρώπους που είχαν δει με θετικό μάτι τον ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Το κόμμα αυτό στην αρχή όλοι οι λεγόμενοι διανοούμενοι το είδαμε σαν μια αλλαγή από την προηγούμενη κατάσταση. Εγώ βασικά ήλπιζα στην αξίωση να μας δώσουν τις γερμανικές αποζημιώσεις. Από εκεί πιάστηκα και αυτή ήταν η σημαία μου. Δυστυχώς, έπεσα έξω. Γιατί όταν ήρθαν στην εξουσία, αυτοί υποτάχθηκαν στις απαιτήσεις των Γερμανών, όπως και οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Και δεν μας έδωσαν ούτε ευρώ. Αντιθέτως, οι Βρυξέλλες συνεχίζουν να μας πιέζουν να πάρουμε δάνεια, τα οποία τα δίνουν με υπέρογκους τόκους, που δεν μπορεί αυτή η μικρή χώρα ποτέ να τους αποπληρώσει».
Στη διάρκεια της πολύωρης συνέντευξής μας είπαμε πολλά‧ πολλά για τα κόμματα, πολλά για την Ευρώπη, αλλά και για τη στάση ζωής που ο ίδιος είχε κρατήσει όλα αυτά τα χρόνια. Τον ρωτήσαμε αν τον έχει αγαπήσει περισσότερο η ελίτ ή ο απλός λαός. Γέλασε, φανερώνοντας την ευχαρίστησή του: «Ο απλός λαός. Και εγώ πίστευα ότι τα γραφόμενά μου είναι περισσότερο για την ελίτ. Ωστόσο, θα σου πω ένα παράδειγμα: Πριν καιρό, που έβγαινα έξω, με σταματάει ένα ταξί εδώ στην Πατριάρχου Ιωακείμ και μου λέει ο ταξιτζής: “Κύριε Βαλαωρίτη, έχω διαβάσει όλα σας τα βιβλία. Σας ευχαριστώ που υπάρχετε στη ζωή της Ελλάδας”. Συγκινήθηκα πολύ. Υπάρχουν και άλλα τέτοια παραδείγματα, που οφείλω να πω σε γνωστούς και άγνωστους αναγνώστες μου ένα μεγάλο ευχαριστώ».
Επιστροφή στη συζήτησή μας. Τον ρωτήσαμε αν έχει πικραθεί από το ζήτημα των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά και από τη στάση του ΣΥΡΙΖΑ: «Με αυτά τα πισωγυρίσματα που έκανε στην πολιτική του ατζέντα ο ΣΥΡΙΖΑ δεν πικράθηκα μόνο εγώ, αλλά όλοι οι Ελληνες. Διότι όλοι ελπίζαμε ότι θα αντέξουν στις πιέσεις. Δεν άντεξαν όμως. Και η Ευρώπη αδίκως μας πιέζει, και το αναγνώρισε ακόμα και η διευθύντρια του ΔΝΤ ότι έκαναν σοβαρά λάθη. Αρα, βρισκόμαστε ξανά στο αρχικό στάδιο». Από τα Μνημόνια ο ίδιος πίστευε πως δεν έχουμε βγει και ούτε θα βγούμε, αν δεν υπάρξει άλλο μείγμα πολιτικής που θα φέρνει εισοδήματα στην Ελλάδα. «Πάντα θα χρειαζόμαστε δάνεια, εφόσον δεν έχουμε δική μας αυτοτελή οικονομία. Και αυτόν τον φαύλο κύκλο θα τον πληρώνουμε με νέους φόρους και αίμα» δήλωσε κατηγορηματικά, ενώ, όπως τόνισε, έχει κρούσει πολλές φορές τον κώδωνα του κινδύνου στους πολιτικούς: «Εχω κρούσει πολλές φορές τον κώδωνα του κινδύνου τόσο στους πολιτικούς όσο και με άρθρα μου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Και αυτό γιατί κατάλαβα από την αρχή ότι η Γερμανία μάς επιτίθεται. Ο,τι έκανε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά σε άλλη μορφή πολέμου σήμερα‧ κυρίως μορφωτική και πολιτιστική. Η ιστορία, δυστυχώς, επαναλαμβάνεται και εμείς δεν έχουμε βάλει μυαλό».
Τι έλεγε για Τσίπρα, Αλαβάνο και Βαρουφάκη
Ως πνευματικός άνθρωπος ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε μιλήσει με το θάρρος της γνώμης του για τον πρώην πρωθυπουργό της Ελλάδας Αλέξη Τσίπρα. «Δεν θα τον χαρακτήριζα μορφωμένο. Είναι από αυτούς τους ακτιβιστές οι οποίοι παραμέλησαν την προσωπική μορφωτική ανάπτυξή τους. Βέβαια, τον προστάτευσε πολύ ο Αλαβάνος, ο οποίος του “εμφύτευσε” μια σπουδαία ρητορική, την οποία κατάφερε και την εξέλιξε φοβερά. Αν και ο Αλαβάνος το μετάνιωσε και το δήλωσε δημοσίως, είναι πλέον πολύ αργά. Θεωρώ, και το λέω για όλους τους πολιτικούς αυτό, όταν φτάνεις στην εξουσία, πρέπει να αντιλαμβάνεσαι την υπεύθυνη θέση που έχεις. Δεν μπορείς να λες ψέματα στον κόσμο. Δυστυχώς, είναι μπερδεμένη η κατάσταση. Δεν είναι τόσο απλό όλο αυτό που συμβαίνει. Και από την άλλη, ο Βαρουφάκης πίστευε ότι θα αλλάζαμε την Ευρώπη. Πραγματικά τρελό πράγμα» αποκρίνεται και σκάει στα γέλια.
Εγώ θέλω έναν πολιτικό που
να μην υποκύπτει σε κανένα
Ο Νάνος Βαλαωρίτης δεν πίστευε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα άλλαζε τα επόμενα χρόνια την πολιτική του: «Ο ΣΥΡΙΖΑ ακολουθεί παλιά πολιτικά συστήματα. Τίποτα το καινούργιο. Και μάλιστα αυτή η αριστερόστροφη Δεξιά -αριστερόστροφη άκρα Δεξιά είναι για μένα-, δηλαδή ένα συνονθύλευμα που δεν διαφέρει από τις ακροδεξιές κυβερνήσεις που εμφανίζονται σήμερα, όπως στην Ουγγαρία, την Πολωνία και σε άλλες χώρες. Οι ακραίες αυτές αλλαγές στην Ευρώπη έχουν μπλεχτεί με την πολιτική της Αμερικής. Ομως πίστευα ότι για να μπορέσουμε να έχουμε τις αποζημιώσεις πολέμου, θα έπρεπε να έρθουν σε συνεννόηση οι σύμμαχοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δηλαδή, οι Αμερικάνοι, οι Ρώσοι και οι Βρετανοί. Αλλά, όπως διαπιστώνουμε, πολεμούν μεταξύ τους. Ισως κάποτε αλλάξει αυτή η κατάσταση. Αλλά στο μακρύ μέλλον. Μπορεί κάποτε ένας “τρελός”, όπως ο Τραμπ, να φέρει τα πάνω κάτω. Αν και για μένα δεν είναι και τόσο τρελός».
Ο Νάνος Βαλαωρίτης, μάλιστα, ήταν από τους πρώτους που αντέδρασαν, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία, για τους μισθούς των ευρωβουλευτών, οι οποίοι, όπως είχε πει, είναι δυσθεώρητοι για ένα πτωχευμένο κράτος. «Δεν νοείται μια πτωχευμένη χώρα όπως η Ελλάδα, καθώς και με τέτοια φτώχεια στην Ευρώπη, οι ευρωβουλευτές να πληρώνονται με περίπου 40.000 ευρώ τον μήνα». Όταν του αναφέραμε ότι με όλα όσα λέει είναι πιο κοντά στην ιδιοσυγκρασία του Κυριάκου Μητσοτάκη, χαμογέλασε. «Η δική μου ιδιοσυγκρασία, λοιπόν, δεν είναι ούτε κοντά στου Μητσοτάκη. Εγώ θέλω να είμαι ελεύθερος πολίτης. Θέλω έναν πολιτικό που να μην υποκύπτει σε κανέναν. Δούλεψα σκληρά για να μεγαλώσω τα παιδιά μου και να έχουν μια ωραία ζωή. Από εκεί και πέρα, δεν θέλω κανένα αφεντικό πάνω από το κεφάλι μου».
«Από τότε που “έφυγε” η Μαρί δυστυχώς δεν πάω καλά με την υγεία μου»
Λίγο πριν από την ολοκλήρωση της συνέντευξης με τον σπουδαίο ποιητή και συγγραφέα η συζήτηση έφτασε στα προσωπικά. Πριν από έναν χρόνο (σ.σ.: 2017) έχασε τη σύζυγό του σε ηλικία 97 ετών. Μαζί ήταν 63 ολόκληρα χρόνια. Το πρόσωπό του σκοτείνιασε όταν τον ρωτήσαμε για τη Μαρί, τη γυναίκα που του στάθηκε βράχος: «Από τότε που “έφυγε” η Μαρί δυστυχώς δεν πάω καλά με την υγεία μου. Πορευτήκαμε μαζί 63 χρόνια. Η Μαρί ήταν ένα πολύ σπουδαίο πρόσωπο για εμένα. Με έσωσε από μια κατάσταση από τον προηγούμενο γάμο μου, που είχα χάσει ένα παιδί, λόγω αμέλειας της συζύγου μου (άρχισε να κλαίει και διακόψαμε για λίγο τη συνέντευξη)».
«Με την πρώτη σύζυγό μου, λοιπόν, είχαμε αποκτήσει ένα παιδί. Εκείνο το διάστημα δεν τα πηγαίναμε καλά. Είχε πάρει το παιδί παρανόμως από την Ελβετία, από τη δασκάλα όπου το είχαμε, και το πήγε σε ένα κότερο που βρισκόταν στο Παρίσι, μαζί με έναν κρυφό σύντροφό της. Εκείνη την εποχή δεν έβαζαν σωσίβια σε όσους βρίσκονταν πάνω σε κότερα και πλοία. Έπεσε μέσα στο νερό από την εξέδρα του κότερου όπου είχε αφήσει μόνο του το παιδί και πνίγηκε. Εκείνο ούρλιαζε, όμως εκείνη δεν άκουσε τίποτα. Ήταν ένα αγόρι μόλις πέντε ετών. Λόγω του συμβάντος ήμουν πολύ απογοητευμένος και ταραγμένος. Είχα πάθει νευρικό κλονισμό. Και η δεύτερη σύζυγός μου, η Μαρί, ήταν εκείνη που με έσωσε από την κατάθλιψη. Ήταν τα πάντα. Μπορεί να την είχα με άνοια, όμως ήταν ζωντανή, ήταν μαζί μου. Της μιλούσα, τη χάιδευα».
Τον ρωτήσαμε αν φοβόταν τον θάνατο. Χαμογέλασε: «Όπως όλοι οι άνθρωποι, έχω τον φόβο του θανάτου. Όχι για τον εαυτό μου. Φοβάμαι κυρίως για την κόρη μου, η οποία έχει σάκχαρο και πρέπει να προσέχει πολύ». Όσο για το σημαντικότερο κεφάλαιο της ζωής του, δήλωνε πως ήταν «η παραμονή μου στη Γαλλία. Διότι εκεί έκανα επαφή με πολλούς μορφωμένους και πεφωτισμένους, οι οποίοι με ωφέλησαν πάρα πολύ».
Η ώρα είχε περάσει. Ο Νάνος Βαλαωρίτης ένιωθε κουρασμένος. «Είναι σαν να διάβαζα εφημερίδα» μας είπε. Τον ρωτήσαμε τι θα έλεγε στους αναγνώστες της «κυριακάτικης δημοκρατίας». «Ο ελληνικός λαός έχει αποδείξει πως αντέχει και έχει ρίζες βαθιές. Ας διαβάσουμε Ιστορία και ας μάθουμε από τα λάθη μας» απάντησε και με το αναπηρικό αμαξίδιο μάς ξεπροβόδισε μέχρι την εξώπορτα.
Πηγή: Δημοκρατία (συνέντευξη Νίκος Νικόλιζας)
