Δύο έγκριτοι ιστορικοί και ξετυλίγει τη ζωντανή παράδοση της Παναγίας Σουμελά, από τα βουνά του Πόντου έως το Βέρμιο της Ημαθίας. Να ανοίξει ξανά το ιστορικό μοναστήρι του Πόντου, η Παναγία Σουμελά, το ιερό τον Ορθοδόξων αλλά και των Μουσουλμάνων, περιμένουν οι απανταχού Πόντιοι.
Και μπορεί να μην έχει καταστεί ούτε φέτος δυνατόν, να πραγματοποιηθεί στο μοναστήρι της τουρκικής επικράτειας, η καθιερωμένη Θεία λειτουργία του Δεκαπενταύγουστου, που αποτέλεσε το σημείο αναφοράς των Ποντίων όλου του κόσμου, ωστόσο το ποντιακό αντάμωμα θα πραγματοποιηθεί, στην Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο Ημαθίας.
«Όπου και αν βρεθούν οι Πόντιοι δημιουργούν ένα μέρος για την Παναγία Σουμελά. Από την Αμερική ως τη Ρωσία, υπάρχουν ομώνυμες εκκλησίες. Στην Ελλάδα το νέο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά, υπάρχει στο Βέρμιο. Η Παναγία Σουμελά του Πόντου, έχει ανοίξει ως μουσείο, είναι ένα μνημείο που προστατεύεται από την Unesco, αλλά είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί ακόμα λειτουργία, λόγω των συνθηκών που επικρατούν», επισημαίνει στο Sputnik, ο ιστορικός και συγγραφέας Βασίλης Τσενκελίδης.
Οι διαδικασίες αναστήλωσης και αποκατάστασης βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη.
Τα βράχια «απειλούν» την Παναγία, αλλά από ότι φαίνεται έχει βρεθεί λύση, με τις τεχνικές εταιρείες να συνεχίζουν τις εργασίες συντήρησης.
Εκτιμήσεις αναφέρουν ότι το μοναστήρι θα τελέσει ξανά τη μεγάλη λειτουργία του Δεκαπενταύγουστου το 2021.
«Για τον Ποντιακό Eλληνισμό οι Άγιοι Τόποι είναι η Παναγία Σουμελά, που υμνήθηκε και τραγουδήθηκε όσο κανένα άλλο μοναστήρι. Λόγω της τοποθεσίας της (σ.σ σε έναν απόκρημνο βράχο, άνω των 1000 μέτρων), οι άνθρωποι πίστευαν ότι η εκκλησία δεν ήταν δυνατό να χτίστηκε από ανθρώπινο χέρι», επισημαίνει στο Sputnik, ο ιστορικός και συγγραφέας Κωνσταντίνος Φωτιάδης.
Τα θαύματα της Παναγίας Σουμελά
Μια σειρά θαυμάτων αποδίδονται από τη χριστιανική παράδοση στην Παναγία Σουμελά. «Τα θαύματα που μας μεταφέρονται από την παράδοση τροφοδότησαν πολλές γενιές Ποντίων και τη μετέτρεψαν σε σύμβολο των Ελλήνων του Πόντου», επισημαίνει ο Β. Τσενκελίδης.
«Η εκκλησιαστική παράδοση λέει ότι ένας σουλτάνος, ο Σελίμ Α’, θέλησε να καταστρέψει το μοναστήρι αλλά δεν τα κατάφερε λόγω της θεϊκής παρέμβασης. Μόλις έδωσε την εντολή καταστροφής του έπαθε επιληψία», προσθέτει ο Β. Τσενκελίδης. Η ίδια παράδοση επισημαίνει ότι ο σουλτάνος θεραπεύτηκε μόλις ήπιε νέρο που ανάβλυζε μέσα από το βράχο της Παναγίας.
Μια άλλη παράδοση, λέει ότι η Παναγία Σουμελά θεράπευσε έναν 30χρονο που σύμφωνα με τους γιατρούς δεν είχε καθόλου χρόνο ζωής, μόνο λίγες μέρες. Η μητέρα του φέρεται να τον οδήγησε στο μοναστήρι του Πόντου, ενώ ήταν κατάκειτος. Με προσευχή, νηστεία και τρεις λειτουργίες φέρεται επίσης να οδηγηθήκαμε στο θαύμα.
Σύμφωνα με μελετητές της ορθόδοξης παράδοσης, κατά τη διάρκεια μιας ληστρικής επιδρομής στο μοναστήρι, τρεις ληστές σκότωσαν τους μοναχούς που βρέθηκαν στο διάβα τους, αφού έκλεψαν τα ιερά κειμήλια. Οι ίδιοι φέρονται να μετέφεραν την εικόνα στο πιο ψηλό σημείο του όρους Μελά και τότε, θέλησαν να την καταστρέψουν, με σκοπό να αποσπάσουν το χρυσάφι της. Έσπασαν την εικόνα στα δύο, όμως όταν η αξίνα έπεσε πάνω στο πρόσωπο της Παναγίας Σουμελά, φωτιά φέρεται να ξέσπασε με θαυματουργό τρόπο μέσα από το ξύλο της εικόνας και έκαψε τους δύο από τους τρεις ληστές. Ο τρίτος που άφησε τα κλοπιμαία και έφυγε, φέρεται να σώθηκε και αφού επέστρεψε στο μοναστήρι, έγινε ο ίδιος μοναχός. Την άλλη μέρα, τα ιερά αντικείμενα είχαν επιστραφεί με θαυματουργό τρόπο, μέσα στο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.
Την ίδια στιγμή, μια άλλη παράδοση, θέλει την Παναγία Σουμελά να έσωσε τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Αλέξιο Γ Κομνηνό που έπλεε στη Μαύρη Θάλασσα, από τρικυμία. Η Παναγία φέρεται να εμφανίστηκε μπροστά του και να τον οδήγησε σε ασφαλές λιμάνι.
Παναγία των Μουσουλμάνων
«Η Παναγία Σουμελά είναι κυρίως γνωστή, σε όλους τους Χριστιανούς αλλά και για τους Μουσουλμάνους, γιατί αποτέλεσε το σύμβολο της ελευθερίας των υπόδουλων Ελλήνων του Πόντου. Αυτό συνέβη, επειδή σε αυτήν έβρισκαν προστασία και οι κρυπτοχριστριανοί αλλά και οι εξισλαμισμένοι Ρωμιοί, που θέλησαν να διατηρήσουν ζωντανές τις παραδόσεις τους. Την ημέρα της Παναγίας, κανένας μουσουλμάνος δεν εργαζόταν και πολλοί γιόρταζαν στα τοπικά πανηγύρια. Αυτό αποδεικνύει εν μέρει, ότι πριν έρθουν τα πέτρινα χρόνια της οθωμανοκρατίας, οι περισσότεροι από τους τοπικούς πληθυσμούς είχαν χριστιανική καταγωγή», επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης.
Πρόκειται για το δεύτερο αρχαιότερο εκκλησιαστικό μνημείο του Πόντου. Ιδρύθηκε από τους μοναχούς Βαρνάβα και Σοφρώνιο που ξεκίνησαν από την Αθήνα, στα υψώματα του όρους Μελά, στην Τουρκία.
«Την εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας αλλά και της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας,η Παναγία Σουμελά είχε περίοπτη θέση. Αυτό συνέβαινε και στην τουρκοκρατία.
Από τον αυτοκράτορα Αλέξιο τον Γ' ,έως τους Σουλτάνους Βαγιαζήτ και Μουράτ, το μοναστήρι είχε πολλά προνόμια. Οι Τούρκοι σε γενικές γραμμές δεν επηρέαζαν τη λειτουργία του, ωστόσο, δέχθηκε λεηλασίες και καταστροφές από φανατισμένους μουσουλμάνους», όπως διηγείται ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης.
Και προσθέτει:
«Όταν η ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 επέβαλλε να φύγουν οι δύο γηραιότεροι καλόγεροι, τότε εκείνοι έκρυψαν στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, την εικόνα της Παναγίας Σουμελά, τον Τίμιο Σταυρό του αυτοκράτορα Κομνηνού της Τραπεζούντας. Μερικά χρόνια αργότερα δόθηκε εντολή να αναζητηθούν και να μεταφερθούν τα ιερά κειμήλια στην Ελλάδα, μετά από συνεννόηση των πρωθυπουργών Ελλάδας - Τουρκίας, Ελευθερίου Βενιζέλου και Ισμέτ Ινονού. Ως το 1951 εκτίθονταν στο βυζαντινό μουσείο. Τότε χτίστηκε το νέο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο, ώστε να ζωντανέψουν οι μνήμες του Πόντου».
Η εικόνα φημολογείται ότι ότι φιλοτεχνήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Πρόκειται για την Παναγία την Αθηνιώτισσα. Δεν αποκλείεται η εικόνα να μεταφέρθηκε από τον κύριο ναό της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, που δεν ήταν άλλος από τον Παρθενώνα.
Εορτασμοί στη Βόρεια Ελλάδα
Στο Βέρμιο της Ημαθίας, διατηρούνται ζωντανές οι ποντιακές παραδόσεις του Δεκαπενταύγουστου και της Παναγίας Σουμελά. Τριήμερος εορτασμός διεξάγεται κάθε χρόνο, με αυθεντικά ποντιακά γλέντια μετά την περιφορά της εικόνας.
«Εκεί εκτίθεται και η πρότομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ενός σπουδαίου Έλληνα του Πόντου, που ξεκίνησε την ελληνική επανάσταση», επισημαίνει ο Β. Τσενκελίδης.
Τέλος, ρωτήσαμε τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη, αν οι φετινοί εορτασμοί για την Παναγία Σουμελά θα έχουν μια διαφορετική φόρτιση με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 ετών από τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Η απάντησή του ήταν αρνητική: «Δυστυχώς αυτή η χρονιά βρήκε τον ποντιακό ελληνισμό διχασμένο από ανάξιους ποντιοπατέρες που ηγούνται στα διάφορα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σωματεία».
