Πρόκειται για μία πτυχή της Λάρνακας που ίσως πολλοί να αγνοούν.
Για αιώνες η Λάρνακα ήταν ένα μεγάλο χωριό, η ανάπτυξη του οποίου ήταν αποκλειστικά βασισμένη στις αλυκές. Οι αλυκές προμήθευαν με αλάτι την Ανατολή και τη Βενετία. Στα περιηγητικά κείμενα υπάρχουν αρκετές αναφορές στην εξόρυξη άλατος που αποτελούσε ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέαμα για ταξιδιώτες και προσκυνητές. Η εξόρυξη άλατος δεν σταμάτησε πότε μέχρι και τη δεκαετία του 1980, μετατρέποντας τη Λάρνακα σε μία «όαση» αλμυρού μονοπωλίου. Σήμερα, οι αλυκές φιλοξενούν τα πανέμορδα φλαμίγκο, ενώ αποτελούν και πόλο έλξης για τους επισκέπτες του νησιού και της πόλης.
Οι «Λίμνες του Αγίου Λαζάρου»
Η αλυκή Λάρνακας βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της πόλης της Λάρνακας και είναι μια από τις δύο αλυκές που έχουμε στον τόπο μας και ένας από τους πιο σημαντικούς υδροβιότοπους της Κύπρου. Είναι ένα σύμπλεγμα τεσσάρων λιμνών, τη μεγάλη Αλυκή, τη λίμνη Ορφανή, τη λίμνη Σορός, τη λίμνη Σπύρος και μια μικρή λίμνη που βρίσκεται εντός του αεροδρομίου.
Στην περίοδο της αρχαιότητας οι αλυκές συνδέονταν με τη θάλασσα, δημιουργώντας ένα μεγάλο κόλπο που χρησίμευε για αιώνες ως λιμάνι. Μέσα σε αυτό έχουν έως σήμερα βρεθεί δεκάδες πέτρινες άγκυρες, από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Παρόλα αυτά, η χριστιανική παράδοση, θέλει να συνδέσει της αλυκές όπως και την ίδια τη Λάρνακα με τον Άγιο Λάζαρο. Σύμφωνα με την παράδοση, αφού εκδιώχθηκε από τους Φαρισαίους ο Άγιος Λάζαρος εγκαταστάθηκε στο Κίτιο, όπου έζησε και ασκήτεψε τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του.Μία καλοκαιρινή ημέρα, καθώς ο Άγιος περιφερόταν στην πόλη, βρέθηκε σε ένα αμπέλι και ζήτησε από την ιδιοκτήτρια ένα τσαμπί για ξεδιψάσει. Όταν η γυναίκα αρνήθηκε να του δώσει, λέγοντας πως μέσα στο καλάθι της αντί για σταφύλια είχε αλάτι, ο Άγιος της είπε: «Ας ξεραθούν τα αμπέλια σας και ας γίνουν σαν τα Σόδομα και τα Γόμορρα από το αλάτι». Έτσι, τα αμπέλια ξεράθηκαν και τη θλεση τους πήραν οι αλυκές, κατά τον θρύλο.
Με περιφέρεια μεγαλύτερη των 20 χιλιομέτρων, οι δύο αλυκές της Λάρνακας, δεν τύγχαναν της συνηθισμένης εκμετάλλευσης. Το νερό που γέμιζε τις λίμνες δεν προερχόταν από τη θάλασσα, αλλά από δύο μικρούς εσωτερικούς ποταμούς, το νερό των οποίων εξατμιζόταν και μετατρεπόταν σε αλάτι κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η επιφάνεια που καλυπτόταν με αλάτι ήταν τεράστια και το θέαμα ήταν μαγευτικό εάν συγκρινόταν με τα συνηθισμένα μικρά τετραγωνάκια με αλάτι της Μεσογείου.
Η αναφορά του Αρχιμανδρίτη Κυπριανού
Στο «Ιστορία Χρονολογική», του 1788, ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός σημειώνει λεπτομερώς σημαντικές πληροφορίες για την αλυκή της Λάρνακας:
«Eτέρα [λίμνη άλατος] είναι εκείνη του Kιτίου μεγίστη, και άλατος εκλεκτωτέρου και του της Iταλίας. Εξ αυτής και ο πλησίον τόπος ωνομάσθη Aλικαίς. Aυτή δε έχει κοινωνίαν με την θάλασσαν, απέχει απ’ αυτής αρκετόν διάστημα. H περίμετρος αυτής περιέχει ώς τρεις λεύγας κατά τους ιστορικούς. Πήγνυται κατά τον Iούλιον και Aύγουστον, λευκότατον το άλας της, και κατά το άρτημα έχει τοιαύτην λεπτήν αλμυράδα, ώστε μία δόσις εκ τούτου αναπληροί δια το διπλούν εις άλλα αλάτια. τούτο εδοκιμάσθη πολλάκις, εξ εγκάτων έχει τους αλμυρούς Kρουνούς αναβρύζοντας. Eίναι δε μεγαλητέρα της άνωθεν. αύτη προ ολίγων χρόνων εδίδετο εις πάκτος, ως ούσα πρόσοδος των Γιαννιτζάρων του τόπου, κατ’ έτος ως πέντε χιλιάδας γρόσια, και η του Aκρωτηρίου χίλια»
Η συλλογή άλατος
Αλμυρό μονοπώλιο
Η εξαγωγή, εκμετάλλευση και εμπορία του άλατος αποτελούσε μονοπώλιο για την Κύπρο, τόσο κατά τη Βυζαντινή και Φράγκικη περίοδο. Αυτή την παράδοση συνέχισαν και οι Ενετοί. Ούσα κτίση των Βενετών, η Κύπρος με τις αλυκές της αποτελούσε αρκετά σημαντική πηγή εσόδων για τη Βενετία – και όχι μόνο από το εμπόριο. Οι Βενετοί απαίτησαν όπως όλοι οι κάτοικοι του νησιού υποχρεούνταν να αγοράζουν συγκεκριμένη ποσότητα άλατος από το κράτος, υπό τύπο φορολογίας.
Επί Τουρκοκρατίας το εμπόριο παρουσίασε κάμψη, ενώ επί Αγγλοκρατίας και μετά επί ανεξαρτησίας, ξανάρχισε η συστηματική εκμετάλλευση του προϊόντος που κράτησε μέχρι τη δεκαετία του ’80. Οι λόγοι που η διαδικασία σταμάτησε μετά από αιώνες ήταν η μόλυνση από τον μόλυβδο των σκαγιών που προέρχονταν από το γειτονικό σκοπευτήριο και τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, καθώς και η οικιστική ανάπτυξη της πόλης προς την πλευρά της αλυκής.
Η αλυκή και το Τέμενος Χαλά Σουλτάν στο βάθος
Η διαδικασία
Το αλάτι εξαγόταν από δουλοπάροικους υπό την επίβλεψη Ενετών αξιωματούχων κατά το μήνα Αύγουστο. Διαρκούσε γύρω στις 4-5 εβδομάδες. Αφού έσπαζαν με τις αξίνες τους την σκληρή κρούστα, έκοβαν το αλάτι σε μεγάλα κομμάτια, τα οποία φορτώνονταν στα γαϊδούρια. Τα γαϊδούρια ήταν σημαντικό στοιχείο της όλης διαδικασίας, αφού διέθεταν την ικανότητα να διασχίζουν τα στενά μονοπάτια που άνοιγαν οι εργάτες από τις όχθες μέχρι το κέντρο της Αλυκής και έπειτα να κάνουν επαναστροφή επιτόπου, αποφεύγοντας να βουλιάζουν.
Εργάτες με τα γαϊδούρια τους στην αλυκή
Έπειτα το αλάτι μεταφερόταν κατευθείαν στην ακτή όπου φορτωνόταν στα πλοία. Όταν δεν υπήρχαν πλοία στο λιμάνι, τα κομμάτια του άλατος στοιβάζονταν σε γιγάντιες πυραμίδες κοντά στην ακτή, πρακτική που συνεχίστηκε μέχρι και τη δεκαετία του ’80, οπότε σταμάτησε εντελώς και η εκμετάλλευση των αλυκών, λόγω της μόλυνσης που προκάλεσαν τα σκάγια του διπλανού σκοπευτηρίου.
Ο ροζ παράδεισος της Λάρνακας
Σήμερα, ωστόσο, η Αλυκή δεν αποτελεί όπως και κάποτε σημαντικό οικονομικό πόλο για την περιοχή και για το νησί. Παρόλα αυτά, αποτελεί ένα πανέμορφο φυσικό αξιοθεάτο τόσο για τους ντόπιους όσο και για ξένους επισκέπτες του νησιού, οι οποίοι συρρέουν για να θαυμάσουν τα ροζ φλαμίγκο που καταφθάνουν στο νησί κατά την περίοδο των χειμερινών μήνων χρησιμοποιώντας κατά χιλιάδες την αλυκή ως σταθμό για ξεκούραση και τροφή και μετά συνεχίζουν το ταξίδι τους προς την Αφρική.
Χιλιάδες φλαμίγκο φθάνουν κάθε χειμώνα στο νησί προσφέροντας ένα εντυπωσιακό θέαμα
Το τέμενος της Ουμ Χαράμ
Την πανέμορφη εικόνα συμπληρώνει ο Τεκές Χαλά Σουλτάν ή τέμενος της Ουμ Χαράμ, όπως έμεινε γνωστός, που αποτελεί ένα από τα γνωστότερα και πιο επισκέψιμα τζαμιά της Κύπρου και της Ανατολικής Μεσογείου γενικότερα. Το πανέμορφο τέμενος συνδέεται με την ιστορία της «αγίας γυναίκας του μωαμεθανισμού» η οποία πέθανε στην Κύπρο και προς τιμήν της κτίστηκε το τέμενος το 1787. Εμπνευσμένος από την ιστορία της ο Άλκης Αλκαίος έγραψε το τραγούδι «Ουμ Χαράμ» που ερμήνευσε ο Δημήτρης Μητροπάνος.
