Η Ανάσταση υπήρχε από την αρχαιότητα μα έλαβε πραγματική υπόσταση με την έλευση του Κυρίου.
Από την μυθική ανάσταση του Διονύσου μέχρι την πραγματική Ανάσταση του Ιησού Χριστού πέρασαν αναρίθμητοι άνθρωποι οι οποίοι κατέληξαν πλέον στο οριστικό συμπέρασμα ότι εφ’ όσον υπάρχει ζωή, υπάρχει και θάνατος κι εφ’ όσον υπάρχει θάνατος υπάρχει και η αιώνια ζωή!..
ΠΡΙΝ μερικά χρόνια, όταν είχα εκδώσει το βιβλίο μας: «Ιησούς Χριστός: Ελληνισμός-Χριστιανισμός» (1), είχα φιλοξενήσει ένα άρθρο της εξαίρετης και καταξιωμένης Ελληνίδος συναδέλφου, της δημοσιογράφου Θεώνης Παξεινοπούλου (2), που έφερε τον τίτλο: «Από τον Ορφέα ως τον Κεχρισμένο», όπου για πρώτη φορά συνειδητοποίησα τις πραγματικές ομοιότητες (προσοχή: όχι ταυτοσημίες ή ταυτοπροσωπίες!) μεταξύ δύο προσώπων, που έθεσαν τις βάσεις ο μεν ένας για τον ορφισμό και ο άλλος για τον χριστιανισμό, καθώς και για τον λεγόμενο Ελληνοχριστιανικό Πολιτισμό. Χωρίς αμφιβολία ο μεν ένας, που είναι ο Ορφέας, ήταν ένας κοινός θνητός και ο άλλος, δηλαδή ο Ιησούς Χριστός, ένας Θεάνθρωπος!
Προτού κάνουμε τις όποιες αναφορές και αναλύσεις μας, ας διαβάσουμε το σχετικό άρθρο:
«Είναι γνωστόν ότι εις τα σχολεία του σήμερον, αλλά και του χθες, οι μαθηταί οι οποίοι διδάσκονται, ολίγα, περί της θρησκείας και δη του Χριστιανισμού και της φιλοσοφίας, η οποία είναι μία και μοναδική, ή της Ελλάδος, τα διδάσκονται από τους καθηγητάς ως δύο ξεχωριστά μαθήματα. Αυτό είναι μέγα και αποπροσανατολιστικόν λάθος, διότι τόσον η θρησκεία όσον και η φιλοσοφία ούτε «μαθήματα» είναι ούτε «ξεχωριστά».
Θρησκεία και φιλοσοφία είναι έννοιες προϋπάρχουσες, εμφυσημένες θεόθεν, εν τη γενέσει του ανθρώπου, ως γονίδιον και ως ατομικός κώδικας. Κακώς, λοιπόν, οι διάφορες «κρατικές αλχημείες» διδάσκουν εις την νεολαίαν την «ειδωλολατρική μυθολογία» και την «αληθινή θρησκεία του Χριστού». Ως πλέον έχει αποδειχθή δια διαφόρων μελετών, η αρχαιοτέρα μονοθεϊστική θρησκεία του κόσμου είναι η Χριστιανική, πηγάζουσα κατ’ ευθείαν εκ της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, η οποία είναι η Ορφική του Εσωτερισμού και των Μυστηρίων, δοσμένη εις τον λαόν με αλληγορίας όπως και ο Χριστιανισμός.
Ο Ορφεύς, όπως και ο Χριστός, δια μέσου των αιώνων του Πλάτωνος, του Αριστοτέλους του Σωκράτους και τόσων άλλων διδασκάλων είναι ο αφυπνιστής του Ιερού Αγίου Ελληνικού Πνεύματος και της Θείας Ελληνικής Ψυχής. Ο Ορφισμός, όπως και ο Χριστιανισμός, είναι μία θρησκεία- φιλοσοφία κοινήν έχουσα την πίστιν εις το Επέκεινα. Ο λυτρωτής του κόσμου και της ανθρωπότητος είναι, εις μεν τον Ορφισμόν, ο Διόνυσος- νύσος του Διός, υιός του Θεού – εις δε τον Χριστιανισμόν ο Ιησούς Χριστός - ο λαβών το χρίσμα της ουσίας του φωτός, της εκ της Ιούς λάμψεως της γνώσεως. Όπως εις τον Ορφισμόν, έτσι και εις τον Χριστιανισμόν η παρούσα, υλιστική, ζωή είναι η τιμωρία, ο πόνος, ο κόπος και η μετάνοια του ανθρώπου, ο οποίος εκπεσών εις το προπατορικόν αμάρτημα, της εκ των Τιτάνων καταγωγής του, τους οποίους κατηράσθη ο Πατήρ Ουρανός, καλείται να εξαγνισθή δια την εκ νέου και τελική ένωσι με την αρχική του υπόστασι, η οποία είναι άϋλος, με την Θείαν Φύσιν. Η ψυχή και το πνεύμα εις τον Ορφισμόν έχει ακριβώς την ίδια θεϊκή υφή όπως και στον Χριστιανισμόν. Είναι αιώνια, άφθαρτα και αθάνατα, τα οποία προσκαίρως «ενταφιάζονται» εντός του φθαρτού σώματος του ανθρώπου, του οποίου η αποστολή εις τον υλικόν κόσμον είναι, ακριβώς αυτή τους η αποδέσμευσις, η λύτρωσις.
Ο Διόνυσος, εις τον Ορφισμόν, ονομάζεται και Λυσεύς ή Λύσιος. Ο Ιησούς, εις τον Χριστιανισμόν ονομάζεται και Λυτρωτής. Η οδός του Λυτρωμού και επομένως της σωτηρίας είναι κοινή μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού. Ήδη διδασκόμεθα, από αμφοτέρας, τον ενάρετον βίον, την αποχήν μας από κάθε είδους ακολασία και κτηνωδία, την νηστεία για τον εξαγνισμόν προ της Θείας Μεταλήψεως, όπου εις τον Ορφισμόν έχει τον όρο Κυκεών, ο οποίος αποτελείται από άλευρον κριθής, αίμα ταύρου και ύδωρ θαλάσσης. Οι δε πιστοί του Ορφισμού ξέσχιζαν με τα χέρια και τα δόντια τους τον ταύρο τον οποίον έτρωγαν ώμον και έπιναν το αίμα του.
«Λάβετε φάγετε τούτον εστί το σώμα μου το υπέρ υμών…, λάβετε πίετε τούτον εστί το αίμα μου…» είπεν ο Ιησούς Χριστός προς τους μαθητάς Του θλων και διανείμων, συμβολικώς, άρτον και οίνον κατά την διάρκειαν του Μυστικού Δείπνου, ομοίου προς τον Ορφικόν αλλά και τον Συμποσιακόν του Σωκράτους. Για τον έρωτα και την εξ αυτού δημιουργία ωμίλησεν ο Ορφεύς και ο Σωκράτης, για το «αγαπάτε αλλήλους και τον πλησίον σου ως εαυτόν…» ο Χριστός
Η αγάπη του για την Ευρυδίκη έκανε τον Ορφέα να κατέβη εις τον Άδη και μετά τριημέρου να την επαναφέρη εις τον Άνω Κόσμο, όχι όμως για πολύ
Παρακούων την εντολή του Θεού, από την αδημονία του να ξαναδή την αγαπημένη του σύζυγο, έστρεψε προς το μέρος της λίγο προ της εξόδου των εκ του Κάτω Κόσμου και την έχασε δια παντός. Εδώ, αυτή η παράστασις αντιγράφεται υπό της Παλαιάς Διαθήκης για να μας δώση την παραβολή της συζύγου του Λωτ. ΄Ομως η ανάληψις- ανάστασις της Περσεφόνης από τον Άδη οδηγεί κατ’ ευθείαν αφ’ ενός μεν στην Ανάστασιν του αγαπητού φίλου του Χριστού, του Λαζάρου, μετά τριημέρου και αφ’ ετέρου στην ανάληψι- ανάστασι του ίδιου του Χριστού προς τον Πατέρα, τον Μέγα Ουρανό, του Ορφισμού, δηλαδή τον ορόντα τον νουν!
Η εσταύρωσις του Διονύσου και η εσταύρωσις του Χριστού ουδόλως διαφέρουν, παρά την απόκρυψι του πρώτου από τα σχολικά βιβλία, αλλά και την θρησκευτική διδαχή. Η εσταύρωσις, πέραν της εννοίας της πλέον εξευτελιστικής τιμωρίας, που είχε δια τους χρόνους εκείνους, όπως η ηλεκτρική καρέκλα σήμερον, είχε και μία βαθυτέραν έννοιαν. Την αποσύνθεσι του ανθρωπίνου σώματος εις τα τέσσερα βασικά υλικά εξ ων συνετέθη: Ιλύν (χώμα με ύδωρ), Νυξ (το αθέατον πυρ), Βορέας (αήρ), Ίαμα (νερό), τα αρχικά των οποίων διαβάζομε επί του σταυρού του Ιησού «Ι.Ν.Β.Ι.» που στην πραγματικότητα δεν έχει να κάνη ουδόλως, με κανένα «βασιλέα των Ιουδαίων», όπως διατείνονται οι τελευταίοι. Άλλωστε και ο θεός της χημείας και του υδράργυρου, ο Μercurius των Λατίνων και ο Ερμής των Ελλήνων συμβολίζονται δια του σταυρού επί σφαιρικού δοκιμαστήρος, έχων την κυκλικήν έννοιαν της ζωής και του θανάτου, δια μέσου της υλιστικής συνθέσεως του Πλάσματος του Θεού.
Άλλη ομοιότης Ορφισμού και Χριστιανισμού είναι η σύλληψις του Ηφαίστου από την Ήρα δια της οσμής του κρίνου! Τα κρίνα ήσαν τα ιερά άνθη της Ήρας. Η Θεοτόκος δια του κρίνου συνέλαβεν τον Ιησού! Ήφαιστος και Χριστός συμβολίζουν την θεία δημιουργία. Αλλά και η αρχέγονος Μήτηρ των θεών, η Ρέα (συνεχής ροή ζωής), φοβούμενη μήπως ο Κρόνος κατασπαράξει το τέκνον της, κατέφυγε σε μία σπηλιά όπου και έτεκεν τον Δία. Ένοπλοι βοσκοί που ευρίσκοντο στη σπηλιά έκρουον της ασπίδας των δια να μη ακουσθούν τα κλάματα του μωρού και ανευρεθή υπό του Κρόνου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο και η Θεοτόκος εγέννησε τον Ιησού, κυνηγημένη από τον Ηρώδη, περιτριγυρισμένη από βοσκούς!
Ο Χριστός, ευλόγησε τον γάμο στην Κανά. Ο Ζευς ευλόγησε τον γάμο του Κάδμου και της Αρμονίας.
Στους γάμους του Διός μετά της Ήρας απούσα ήτο μόνον η Χελώνη δια τούτο και μεταμορφώθη εις το ομώνυμων αργών ερπετών. Αι μωρές παρθένοι του Χριστιανισμού είναι εκείνες αι οποίαι αργοπόρησαν, ελλείψει ελαίου, εις τους γάμους του Νυμφίου!
Επίσης στον γάμο της Κανά είναι γνωστόν ότι σωθέντος του οίνου ο Χριστός, δια του θαύματός Του, μετέτρεψεν το ύδωρ εις ινών, ο οποίος έρρευσεν αφθόνως. Ο Ζευς, κατελθών στην γη μετά του Ερμού, γενόμενος δεκτός προς φιλοξενίαν από δύο φτωχούς γέροντας στην Φρυγία, τον Φιλήμονα και την Βαυκίδα, μετέτρεψεν το ύδωρ εις οίνον ο οποίος δεν ετελείωνε ποτέ! Η δε καλύβα των γερόντων έγινε μέγας ναός όπου υπηρέτησαν μέχρι θανάτου.
Η σταύρωσις και ο θάνατος του Ιησού, ως ανθρώπου και η ανάστασις του Χριστού, ως Θεού, είναι ταυτόσημος με το δόγμα του Ορφισμού κατά το οποίον η σταύρωσις και η ανάστασις του Διονύσου κατά το οποίον η σταύρωσις και η ανάστασις του Διονύσου σημαίνει το τέρμα του κύκλου των γεννήσεων, επομένως τον πλήρη εξαγνισμόν της ψυχής και της επιστροφής της, άρα την ένωσίν της προς τον Θεόν, του οποίου «μέρος εσμέν». Αυτήν, όμως, την ένωσιν οι άνθρωποι δύνανται, εν μέρει να την επιτύχουν και ως υλικαί υποστάσεις, ευρισκόμενοι εις αυτήν την ζωήν. Οι διάφοροι ασκηταί των σημερινών χριστιανικών μονών δεν διαφέρουν και πολύ από τον Ορφέα, του οποίου ο βίος υπήρξεν άκρως ενάρετος, μετά τον θάνατον της Ευριδίκης. Ωστόσο η τελειωτική ένωσις μετά του Θεού, η λυτρωτική και σωτηρία «κύκλου τε λήξαι και αναπνέουσαι κακότητος» παραμένει ισχυρότατη τόσον εις τον Ορφισμόν, όσον και εις τον Χριστιανισμόν. Διότι ο άνθρωπος ό,τι αδυνατεί να κατορθώση, καταβάλλων όλες του τις δυνατότητες και δυνάμεις, του το παρέχει, δια της χάριτος, ο Θεός. Και αυτή η χάρις δεν είναι άλλη από την παντοτινή απαλλαγή της μοίρας τους. Δηλαδή ο άνθρωπος απαλλάσσεται και λυτρώνεται από την κατάρα της γεννήσεως. Και από αυτήν την κατάρα ήλθεν να μας απαλλάξει τόσον ο Μεσίτης, δια της αυτού λυτρώσεως, Ορφεύς, όσον και ο Μεσσίας, δια της ιδικής του σταυρικής, Χριστός».
ΠΟΛΛΑ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ!..
Είναι γεγονός ότι εις τα «Ορφικά» του αειμνήστου εκδότη Ιωάννου Δ. Πασσά υπάρχουν κάποιες αξιοπερίεργες παραστάσεις εσταυρωμένου Ορφέως, οι οποίες εμβάλλουν τον αναγνώστη εις ένα σκεπτικισμό, αν όχι προβληματισμό. Και ο προβληματισμός αυτός γίνεται εντονότερος όσο παρατηρεί κάποιος αυτόν τον ημιπολύτιμο λίθο πάνω εις τον οποίον ο εσταυρωμένος Ορφεύς μας θυμίζει την Σταύρωση του Κυρίου!
Ο γνωστός αρχαιοδίφης, ειδικός επί του Ορφισμού Κερν (KERN), συμφωνώντας με τον Ράιλ (REIL) και Τσαν (ZAHN), νομίζει ότι το έργο είναι μίμηση άνευ αξίας. Αντίθετα, ο Αϊσλερ (EISLER), παρέχει την εξής, λίαν πρωτότυπη εξήγηση: Ο Διόδωρος μας πληροφορεί ότι ο Λυκούργος, εχθρός του Διονύσου, σταυρώθηκε από τον Θεό. Κατ’ άλλους, όμως που αφηγούνται το γεγονός, ο Διόνυσος και άλλα διονυσιακά πρόσωπα, σταυρώθηκαν. Συνεπώς, λέει ο Αϊσλερ, ιδού γιατί ήταν δυνατόν να υπάρχει εσταυρωμένος Ορφεύς, αφού ήταν διονυσιακό πρόσωπο!
Ο γνωστός συγγραφέας και ιστορικός Κυριάκος Δ. Κάσσης, σε ένα βιβλίο του, σχολιάζοντας την εικόνα του εσταυρωμένου Ορφέως, υποστηρίζει το γεγονός ότι «αιώνες πριν την εμφάνιση του Χριστιανισμού η λατρεία του Ορφέα- Βάκχου ήταν πολύ διαδεδομένη» ενώ εξηγεί ότι «στην εικόνα ήταν εμφανής η ομοιότητα με «εσταυρωμένο Χριστό» του συμβόλου (με την ημισέληνο- Εκάτη στην κορυφή) που χρονολογείται πολλούς αιώνες προ Χριστού» (3)
Εις το προαναφερθέν έργο (Ορφικά, του Ιωάννη Δ. Πασσά) υπάρχουν ακόμη δύο εικόνες προερχόμενες από χριστιανικές κατακόμβες: Η μία παρουσιάζει τον Χριστό να παίζει- όπως ο Ορφέας- λύρα, υπό την επίδραση της οποίας εξημερώνονται τα ζώα, ενώ η άλλη εμφανίζει τον Ορφέα ως καλόν ποιμένα, πράγμα που αποδεικνύει την μεγίστη επίδραση που είχαν οι θεωρίες των Ορφικών και επί των Χριστιανών κατά την πρώτη περίοδο του Χριστιανισμού.
ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ!
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα να πούμε δύο λόγια και για τον μυθικό Διόνυσο, ο οποίος, ήταν ο νεότερος αλλά και πιο δημοφιλής από τους θεούς του Ολύμπου. Η θεϊκή του υπόσταση έλαβε δύο αντίθετες εκφράσεις: την εύθυμη και πολυθόρυβη χαρά που επικρατούσε στις γιορτές του και τη μανία της καταστροφής. Γι’ αυτό και η λατρεία του αντανακλούσε την αντίθεση αυτή, η οποία έβρισκε την έκφρασή της σε οργιαστικές θορυβώδεις γιορτές ή σε σιωπηλές τελετές που παρέπεμπαν στον θάνατο.
Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή του μύθου (4), ο Διόνυσος ήταν γιος του Δία και μιας θνητής, της Σεμέλης, κόρης του βασιλιά της Θήβας. Ακολουθώντας τη δόλια συμβουλή της Ήρας, η Σεμέλη όταν ήταν έγκυος ζήτησε από τον Δία να παρουσιαστεί μπροστά της με όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Ο Δίας εμφανίστηκε ανάμεσα σε κεραυνούς και αστραπές στην ερωμένη του, η οποία κάηκε από τη φωτιά. Τότε απέσπασε από τα σπλάχνα της τον Διόνυσο και έκανε να ξεπηδήσει από το έδαφος ένας κισσός για να προστατεύσει το παιδί από τις φλόγες.
ΣΤΟΝ ΜΗΡΟ ΤΟΥ ΔΙΑ!.
Επειδή, λοιπόν, ο χρόνος της εγκυμοσύνης της Σεμέλης δεν είχε συμπληρωθεί, ο Δίας κράτησε τον Διόνυσο κλεισμένο στον μηρό του για ακόμα τρεις μήνες.
Μετά τη γέννησή του, ο Διόνυσος μεταμφιέστηκε σε κορίτσι για να κρυφτεί από την Ήρα, η οποία όμως δεν εξαπατήθηκε και έκανε αυτούς που τον ανέτρεφαν να τρελαθούν.
Ο Δίας μεταμόρφωσε τότε τον Διόνυσο σε μικρό κατσίκι και τον μετέφερε στη Νύσα, όπου εμπιστεύτηκε την ανατροφή του στις νύμφες.
Αργότερα o Σιληνός δίδαξε στον Διόνυσο την τέχνη του αυλού.
Όταν ο Διόνυσος μεγάλωσε, ανακάλυψε το αμπέλι και το κρασί και περιπλανήθηκε στον κόσμο διδάσκοντας στους ανθρώπους την καλλιέργεια της αμπέλου.
Είναι γεγονός ότι ο Διόνυσος ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας: Αίγυπτο, Λιβύη, Αιθιοπία, Αραβία, Λυδία, Φρυγία, Βακτριανή, Ινδίες, με τη συνοδεία πάντοτε των πιστών ακολούθων του, των σατύρων και των μαινάδων!(5)
ΤΟΝ ΔΙΕΚΔΙΚΟΥΝ ΠΟΛΛΟΙ!..
Αληθές είναι ότι πολλές χώρες διεκδίκησαν τον τίτλο του τόπου που γνώρισε πρώτος το μαγικό ποτό του Διονύσου, το κρασί.
Σύμφωνα με μια αττική παράδοση, ο Διόνυσος δίδαξε για πρώτη φορά την καλλιέργεια της αμπέλου στον Ικάριο, τον βασιλιά της Ικαρίας της Αττικής (σημερινή περιοχή Διονύσου).
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στον Διόνυσο απέδιδαν επίσης οι αρχαίοι την εφεύρεση του αρότρου, ενώ τον θεωρούσαν προστάτη του πολιτισμού και υπερασπιστή των φτωχών.
Λένε ότι όποιος δεν εκδήλωνε ευνοϊκή διάθεση απέναντι στον Διόνυσο και δεν δεχόταν τη λατρεία του αντιμετώπιζε τη φοβερή εκδίκηση του θεού!
Θέλετε παραδείγματα;
Ο βασιλιάς της Θήβας Πενθέας, που είχε απαγορεύσει τη λατρεία του Διονύσου, διαμελίστηκε από τη μητέρα του, Αγαύη!
Ο βασιλιάς της Θράκης Λυκούργος, που έδιωξε από τη χώρα του τον Διονυσου και αιχμαλώτισε τους σατύρους και τις μαινάδες του, τρελάθηκε και κατακρεούργησε το παιδί του με τσεκούρι!
Οι Τυρρηνοί πειρατές που απήγαγαν από κάποια ακτή τον Διόνυσο βρέθηκαν στη θάλασσα, όπου μεταμορφώθηκαν σε δελφίνια!
ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΗ!
Ένας μεταγενέστερος μύθος αναφέρει ότι o Διόνυσος ήταν γιος του Δία και της Περσεφόνης.
Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο Διόνυσος, που ονομαζόταν Ζαγρεύς, διαμελίστηκε, κατά διαταγή της Ήρας, από τους Τιτάνες, οι οποίοι στη συνέχεια τον έβρασαν σε ένα καζάνι!
Μόλις το έμαθε ο Δίας κεραυνοβόλησε τους Τιτάνες και διέταξε τον Απόλλωνα να θάψει τα κομμάτια του Διονύσου στους Δελφούς.
H Αθηνά, όμως, είχε προλάβει να κλέψει από τους Τιτάνες την καρδιά του Διονύσου, που χτυπούσε ακόμα, και την έδωσε στον Δία, ο οποίος την κατάπιε και ύστερα από λίγο γέννησε τον δεύτερο !
Λένε ότι ο μύθος αυτός αποτελούσε τη βάση της ορφικής θρησκείας, η οποία θεωρούσε τον Διόνυσο-Ζαγρέα υπέρτατο θεό.
Βέβαιον είναι ότι ο Διόνυσος ήταν o αγαπημένος θεός των λαϊκών τάξεων και η λατρεία του ήταν διαδεδομένη σε ολόκληρη την Ελλάδα με πολλές προσωνυμίες (6), ενώ πολλοί τον θέλουν να έχει δίπλα του και πολλά ιερά ζώα και διάφορα άλλα σύμβολα (7).
Οι γιορτές του Διονύσου τελούνταν με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια στην Αθήνα (8), ενώ στην Ιταλία, όπου η λατρεία του είχε διαδοθεί από νωρίς, κυρίως στη Μεγάλη Ελλάδα, ο ταυτίστηκε με μια παλιά ιταλική θεότητα, τον Liber Pater (9)
Ο Διόνυσος έγινε αποδεκτός ως θεότητα μόνο μετά τη δραστηριότητα που ανέπτυξε ανάμεσα στους ανθρώπους, ακολουθούμενος από νύμφες, σάτυρους και σιληνούς. (10)
Κύρια γνωρίσματα αυτού του τύπου θεοποιημένου ήρωα είναι: η ίδρυση πολιτικών θεσμών· ο μύθος του βίαιου θανάτου, τον οποίο ακολουθεί διαμελισμός του θύματος· η γέννηση από τα κομμάτια του πτώματος ενός φυτού για τη διατροφή των ανθρώπων.
Παρότι ο Έλληνας θεός υπερέβη αυτό το αυστηρό σχήμα και πήρε μια πιο σύνθετη μορφή και μια πιο ευρεία αποστολή, τα τρία αυτά συστατικά στοιχεία παρέμειναν και συνετέλεσαν σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του (11)
H σφαίρα δράσης του θεού δεν περιοριζόταν όμως μόνο στον τομέα της γεωργίας, με την ιδιότητά του ως προστάτη της αμπελοκαλλιέργειας ή γενικότερα ως συμβόλου της φυσικής διαδικασίας της βλάστησης, που πεθαίνει και ξαναγεννιέται κάθε χρόνο!.. (12)
Αυτή τη σημασία είχαν και ορισμένες μορφές λατρείας του Διονύσου, οι οποίες υπονοούσαν μια συμβολική συνάρτηση μεταξύ του μυθολογικού γεγονότος του θανάτου και της γέννησης του θεού από το ένα μέρος και από το άλλο της περιοδικής μεταμόρφωσης των νέων, οι οποίοι αφήνοντας τον κόσμο της παιδικής ηλικίας πέθαιναν ως νέοι, για να ξαναγεννηθούν σε μια καινούργια ζωή, με τη συμμετοχή τους στην κοινωνία των ενηλίκων!
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ!..
Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι υποστηρίζουν ότι, η θεϊκή υπόσταση του Διονύσου, συγκέντρωνε κυρίως πολυάριθμες μυστικιστικές εκδηλώσεις ευλάβειας. Οι εκδηλώσεις αυτές βασίζονταν στην πίστη μιας πνευματικής αναγέννησης και στην ανθρώπινη μέθεξη στο θείο, υποστηρίζονταν από εσχατολογικές ελπίδες και εκφράζονταν σε οργιαστικές τελετές, οι οποίες, στον εκστασιακό παροξυσμό τους, έκαναν όσους μετείχαν σε αυτές να πιστεύουν ότι κατέχονται από τον θεό ή ακόμα και ότι ταυτίζονται μαζί του.
Παρά ταύτα, τα μυστήρια αυτά εξέφραζαν κυρίως την ευρύτατα αισθητή ανάγκη της ανανέωσης του ατόμου και της κοινωνίας, μιας ανανέωσης που θα ξεπερνούσε τις εξωτερικές πολιτιστικές μορφές και θα διείσδυε στα εσώτερα του ανθρώπου, για να τον μεταμορφώσει και να τον ανανεώσει!
Εν όψει της πτώσης των παραδοσιακών αξιών και της γρήγορης διαδοχής των πολιτικών κινημάτων (14), ο άνθρωπος αισθανόταν την ύπαρξή του να σαρώνεται σε μια δίνη καταστροφής και προσπαθούσε να τη στηρίξει σε μια εσχατολογική ελπίδα.
Στο πλαίσιο αυτό εμπιστεύτηκε πολιτιστικές αντιλήψεις και μορφές που δεν ξεπερνούσαν τα όρια των προηγούμενων μύθων αναβίωσης και συνεπώς δεν κατόρθωσε να βρει ικανοποίηση των νέων του αναγκών σε αυτές.
Στο στοιχείο αυτό αποδίδεται η γρήγορη παρακμή αυτών των μυστηρίων και η αντικατάστασή τους από τον χριστιανισμό, δίνοντας στους εξωτερικούς τύπους λατρείας την αξία υπόμνησης και μέσου σύνδεσης του αληθινού Θεού με την καρδιά του ανθρώπου! (15)
Ο ΧΡΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ!
Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, η Ανάσταση είναι το θεμελιώδες γεγονός κατά το οποίο ο Χριστός με τη σταύρωση και την ταφή κατάργησε το κράτος του θανάτου και χάρισε την αιώνια ζωή στο ανθρώπινο γένος!
Κοντολογίς: O Θεάνθρωπος ένωσε τη θεία με την ανθρώπινη φύση!
Πρέπει να ομολογήσουμε ότι ο Ιησούς, παρότι ήταν αναμάρτητος, δέχτηκε σαν άνθρωπος τις συνέπειες της αμαρτίας των ανθρώπων. Βασικός καρπός της αμαρτίας είναι o θάνατος, όχι μονάχα ο βιολογικός, αλλά ιδιαίτερα o πνευματικός, δηλαδή η αποξένωση του ανθρώπου από την πηγή της ζωής και της αγάπης, που είναι η Πανάγια Τριάδα.
Αυτόν τον θάνατο υπέμεινε o Χριστός με τη σταυρική θυσία σαν άνθρωπος!
Όταν όμως ο Χριστός βρέθηκε στα βασίλεια του Άδη, συνάντησε τον θάνατο ως Θεός, δηλαδή ως ζωή, που με την παρουσία της εξαφανίζει τη φθορά και τη διάλυση και χορηγεί στην αιχμάλωτη από τον θάνατο ανθρωπότητα και δημιουργία την αφθαρσία και αθανασία. Έτσι, ο Ιησούς Χριστός με την ένδοξη Aνάσταση ενώνει και πάλι τον άνθρωπο με τον Θεό και με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος και η κτίση γίνονται μια καινούργια πραγματικότητα, γιατί ζουν μέσα στο φως, στη ζωή και στην αλήθεια του Θεού!
Η Ανάσταση του Χριστού αποτελεί τη στέρεη βάση της πίστης και της σωτηρίας του ανθρώπου: «Εάν ομολογήσης εν τω στόματί σου Κύριον Ιησούν και πιστεύσης εν τη καρδία σου, ότι ο Θεός αυτόν ήγειρεν εκ νεκρών, σωθήση» (16) .
Είναι αληθές ότι οι πολέμιοι και αρνητές της χριστιανικής πίστης πολέμησαν με σφοδρότητα το γεγονός της Ανάστασης του Κυρίου! Λκαι θέλετε μερικά παραδείγματα;
Από τις πρώτες κιόλας ημέρες, οι αρχιερείς και οι γραμματείς δωροδόκησαν τους στρατιώτες να πουν ψέματα ότι οι μαθητές του Ιησού «νυκτός ελθόντες έκλεψαν αυτόν ημών κοιμωμένων» (17), ενώ δεν θα αργήσουν τα χρόνια του φοβερού διωγμού των Χριστιανών με τις χιλιάδες εκατόμβες θυμάτων!
ΤΙ ΛΕΕΙ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΣ!
O Απόστολος Παύλος αντιτάσσει σε όλα τα αρνητικά επιχειρήματα την πραγματικότητα της καινής ζωής, που είναι η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη και που τα χαρίζει η Α. του Χριστού: «Eι δε Χριστός ουκ εγήγερται, κενόν δρα το κήρυγμα ημών, κενή δε και η πίστις υμών... Νυνί δε Χριστός εγήγερται εκ νεκρών, απαρχή των κεκοιμημένων εγένετο...» (18).
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, η Ανάσταση του Χριστού γιορτάζεται με έξαρση, ενθουσιασμό, μεγαλοπρέπεια και ευφροσύνη, γιατί o Χριστός μετέφερε τον άνθρωπο από τον θάνατο στη ζωή, από τη γη στον ουρανό.
Η νυχτερινή πασχαλιάτικη Θεία Λειτουργία δείχνει τον αναστάσιμο χαρακτήρα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Όλα έχουν γεμίσει από φως, γιατί γιορτάζονται η νέκρωση του θανάτου, η καθαίρεση του Άδη, η απαρχή της αιώνιας ζωής!
Η χαρμόσυνη πασχαλινή ατμόσφαιρα διαλύει τα σκοτάδια του μίσους και του χωρισμού και προσφέρει σε όλους, ακόμα και στους εχθρούς, τη συμφιλίωση και τη συγχώρεση της Aνάστασης του Κυρίου!
O χαιρετισμός μεταξύ των χριστιανών για σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα είναι «Χριστός Ανέστη!», με την ανταπάντηση «Αληθώς Ανέστη!», έκφραση συμμετοχής του ανθρώπου στην Ανάσταση του Χριστού, δηλαδή στην καινούργια και μεταμορφωμένη ζωή της θεϊκής δόξας και λαμπρότητας!
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στο όνομα της Αναστάσεως τιμάται ένα από τα λαμπρότερα χριστιανικά μνημεία της Ιερουσαλήμ, των αρχών του 4ου αι. Χτίστηκε στα χρόνια 326-336 από τον Μέγα Κωνσταντίνο, στη θέση όπου κατά την παράδοση η μητέρα του βρήκε τον Τίμιο Σταυρό. To 614 o ναός καταστράφηκε από τους Πέρσες, ανακαινίστηκε όμως το 626. To 934 κάηκε από τους Σαρακηνούς και λίγο αργότερα ανακαινίστηκε και πάλι. To 969 πυρπολήθηκε από τους μουσουλμάνους. Το 1010 καταστράφηκε πάλι από τους Σαρακηνούς και το 1808 καταστράφηκε και πάλι από πυρκαγιά. Καταστροφές γνώρισε επίσης το 1834 και το 1836.
Ο σημερινός ναός της Αναστάσεως είναι του 1810 και ο τρούλος του 1868. Υπάρχουν τρία παρεκκλήσια και τα θεμέλια μεσαιωνικού πύργου. Μία σειρά από παρεκκλήσια υπάρχουν στο προαύλιο και το όλο συγκρότημα έχει αλλάξει τόσο πολύ ώστε είναι αδύνατον να φανταστούμε πώς ήταν στα χρόνια της ακμής του, δηλαδή τον 12o αιώνα μετά Χριστόν!..
ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΟΣ
Κλείνοντας αυτό το κεφάλαιο, ως ένδειξη σεβασμού στη μνήμη του αείμνηστου φίλου και συνεργάτη μου Διονύση Γ. Χιώνη, θα αναδημοσιεύσουμε ορισμένες σκέψεις του πάνω στο θέμα «Διόνυσος-Χριστός», όσο κι αν διαφωνούμε με ορισμένες από τις θέσεις αυτές:
«ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΙΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΜΟΥ να αμφισβητήσω τη θεότητα του Ιησού Χριστού, έχω, όμως, το δικαίωμα το θάνατο του και την ανάσταση του να τα αντιπαραβάλλω με του Διονύσου Ζαγρέα, μια από τις σπουδαιότερες θεότητες της ελληνική θρησκειολογικής ιστορίας που η παράδοση τον θέλει να οφείλεται στα Μυστήρια που έφεραν από τη Θράκη στις ελληνικές πολιτείες ο Ορφέας και που η διάδοση της υπήρξε καταπληκτική. Η επίδραση της στη φιλοσοφία του Ηρακλείτου και στην ποίηση τον Πίνδαρου υπήρξε τεράστια στη διαμόρφωση της τέχνης, της ποίησης και της θρησκείας και κανείς δεν αμφιβάλλει ότι όλες οι θρησκείες γίνονται ως ένα σημείο απαραίτητες, γιατί εκφράζουν ανάγκες, ελπίδες και φόβους των όσων εξαρτούν την επιβίωση τους πάνω στην σκληρότητα, την αδικία και τις έριδες.
Ο Διόνυσος, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, είναι Θεός, που από τους Έλληνες θεωρήθηκε ως ο ανώτερος απ' όλους τους άλλους Θεούς. Όμως αυτός ο τελευταίος Θεός, παιδί και του λόγου και του Ολύμπου, είναι εκείνος που άσκησε τη γονιμότερη επενέργεια στο ελληνικό πνεύμα και γενικά στην ελληνική δημιουργία.
Τον Διόνυσο Ζαγρέα οι ορφικοί τον θεωρούσαν γιο του Δία και της Περσεφόνης, προτού απαχθεί στον Άδη. Έτσι κατά τον ορφικό πάντα μύθο ο Ζευς παρεχώρησε το θρόνο του στο Διόνυσο, δίδοντας του, μάλιστα, ως βοηθούς του τον Απόλλωνα και τους Κουρήτες. Δυστυχώς, όμως, ένας Θεός που αγαπά τους ανθρώπους, που δίνει χαρά στη ζωή τους, που κάνει νά 'χουνε φωνή και οι καταπιεσμένοι, οι ταπεινοί με το δικαίωμα να σατιρίζουν τα όποια κακά κείμενα και τους αδικητές τους, που τους χαρίζει η δραματική ποίηση, το θέατρο, το οποίο είχε ως αποστολή του την αποκλειστικότητα να ψάλλει τους ύμνους (αίνους) του Θεού και να γιορτάζουν τις αξιολάτρευτες και πολύπαθες περιπέτειες του με μουσική και χορό, εξόργισε την Ήρα, την εκπρόσωπο της άρχουσας αριστοκρατικής τάξης, που πάντα ήθελε τους ανθρώπους να ζουν μέσα στα μαύρα σκότη και να παραδέρνουν στη φτώχεια και την ταπείνωση. Έτσι, για να κτυπηθεί, λοιπόν, το καλό στη φύτρα του, βάζει τους Τιτάνες, τους ανθρώπους που πάντα είναι έτοιμοι να σταυρώσουν και την ίδια τους τη μάνα, προκειμένου να γλύψουν ένα κόκαλο και με όλη τους την κακότητα έπεσαν πάνω στον αναμορφωτή Θεό και τον σκότωσαν με μαρτυρικό, μάλιστα, θάνατο, αφού τον διαμέλισαν σε δεκατέσσερα κομμάτια.
Τότε, η Θεά Αθηνά, η προστάτιδα των γραμμάτων, της σοφίας και των καλών τεχνών, πρόλαβε κι' άρπαξε την παλλόμενη καρδιά του φονευθέντος Θεού και την παρέδωσε στο Δία, ο οποίος την κατάπιε και, ακολούθως τον ανάστησε με τ' όνομα Διόνυσος, ως Θεό της χαράς, του κεφιού και της ειρήνης.
Εδώ, λοιπόν, έχουμε να κάνουμε με μια ανάσταση, ενός ξαναγεννημένου, γιατί όλοι, σχεδόν, οι διαδιδόμενοι μύθοι, γύρω από το θάνατο και την επαναφορά του Θεού, έχουν αλληγορική σημασία και εξήγηση και ιδιαίτερα των φυσικών φαινομένων. Η ζωή του Θεού Διονύσου, αναστημένη μέσα από τον Πατέρα Θεό, κάνει τους ανθρώπους να την γιορτάζουν με ιερά και χαρούμενα πανηγύρια.
Εδώ πρέπει να πω ότι η ημερομηνία της γιορτής των γιορτάδων, ποίκιλε στις διάφορες χώρες. Στην Ελλάδα γιόρταζαν την ανάσταση του Διονύσου την άνοιξη, την εποχή της πρώτης βλάστησης. Στην Παλαιστίνη η γιορτή γινότανε τον Ιούνιο, όταν η βλάστηση βρισκόταν σ' όλη της τη δύναμη. Στην Κύπρο η γιορτή συνέπιπτε με τη φθινοπωρινή ισημερία. Ο θάνατος του Διονύσου από τους Τιτάνες και τις Τιτανίδες ήταν η 23η Σεπτεμβρίου και η ανάσταση του γιορτάζονταν τον Οκτωβρίου, που ήταν η πρωτοχρονιά σύμφωνα με το συρομακεδονικό ημερολόγιο.
Από κει και πέρα, επί χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι θρηνούσαν κάθε χρόνο το θάνατο του Διονύσου και γιόρταζαν με χαρές και πανηγύρια την ανάσταση του. Έτσι, όσο κι αν είναι η "εκ νεκρών ανάσταση" του Ιησού μυστήριο απρόσιτο στην ανθρώπινη διάνοια, δεν παύει να είναι συνδεδεμένη με την ανάσταση και το θάνατο του Διονύσου. Βέβαια, έξω από το υπερβατικό μυστήριο η ανάσταση του Ιησού έχει ιστορικές συναρτήσεις και συνδέεται με την εντός τόπου και χρόνου ιστορική πραγματικότητα, η οποία είναι προσιτή στην ανθρώπινη διάνοια και γνώση. Όμως, το ουσιαστικό περιεχόμενο του ανθρώπινου συναισθήματος δεν μετεβλήθη. Δεν αρνούμαι ότι έφερε ένα καινούργιο μήνυμα. Ένα μήνυμα, που κανένα άλλο γεγονός στη ζωή των ανθρώπων δεν το έφερε. Και τούτο είναι ότι η ανάσταση του ανθρώπου εξαρτάται από τον τρόπο ζωής του πάνω στη γη. Ο θάνατος και η ανάσταση είναι τα μόνα πράγματα που κάνουν τους ανθρώπους να αγωνιούν και να ελπίζουν.
"Εγώ είμαι η ζωή και η ανάσταση" λέει ο Ιησούς. Το ίδιο, όμως, λέει και ο Διόνυσος, που ο θάνατος του έκαμε τους ανθρώπους της εποχής του να θρηνούν, αλλά και να χαίρονται στην πληρότητα της αναγεννήσεως (19) ή της αναστάσεως του.
Μυστικός Δείπνος, η προδοσία του Ιούδα, η δίκη ενώπιον του Σιωνιοτικού Συνεδρίου, τα βασανιστήρια, οι ταπεινώσεις από ένα λαό άμοιρων Εβραίων, που του είχαν κάνει πλύση εγκεφάλου, ώστε να φωνάζει, παρ' όλες τις ευεργεσίες που είχε τύχει από τον Ιησού, "Αρον, άρον σταυρωσον αυτόν", η βασανιστική αγωνία στο Γολγοθά, η ανάσταση του, η βεβαιότητα των μαθητών του ότι ο Κύριος "ηγέρθη όντως" και, μάλιστα, συνομιλούσε και περπατούσε μαζί τους, τους άκουγε, δεχόταν ερωτήσεις και έδινε απαντήσεις, παραγγελίες, εντολές, συνέτρωγε μαζί τους και δεχόταν να ψηλαφηθεί, κοίταξαν να εκμεταλλευτούν οι εβραιοσιωνιστές και ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που ο Πέτρος και ο Ιωάννης διακήρυξαν άφοβα μπροστά στο Συνέδριό τους:
"Ου δυνάμεθα ημείς, α είδομεν και ηκούσαμεν μη λαλείν".
Όλα αυτά πιο μπροστά έκαναν οι ακόλουθοι και οπαδοί τους Διονύσου Ζαγρέα. Δεν έπαυαν να μιλούν για τα μαρτυρία και την ανάσταση του Θεού τους Διονύσου, που με πάθος και ευλάβεια γιόρταζαν την ανάσταση του στ' άδυτα των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Μυστήρια που ο πολύς λαός δεν επιτρεπότανε να τα παρακολουθεί κατά την αναπαράσταση του μαρτυρικού, τέλος και της Ανάστασης του. Ενώ όλοι η νεόφυτοι, οι μυούμενοι, ανελάμβαναν με όρκο την υποχρέωση να μην αποκαλύψουν τίποτα, έτσι γεννήθηκε και η ονομασία Μυστήρια. Κι αυτοί αλλά και όλοι οι κατά καιρούς μυημένοι φύλαγαν καλά το μυστικό τους, ώστε, παρ' όλη τη μέγιστη διάδοση των Μυστηρίων, ελάχιστα ήσαν γνωστά ακόμα και σ' αυτή την αρχαιότητα. Ο λαλίστατος Παυσανίας, ενώ περιγράφει όλα τα μνημεία της Αρχαίας Ελλάδας, αποφεύγει να κάνει λόγο για τα ιερά της λατρείας του Διονύσου Ζαγρέα, εμποδισθείς, καθώς γράφει, υπό ονείρου.
Τέλος, ζωή, θάνατος και ανάσταση, αποτελούν τη σχετική ισορροπία που συμβιβάζεται με το νόμο της εκδηλώσεως ή του "γίγνεσθαι", δηλ. με την ίδια τη σχετική ύπαρξη των όντων που βρίσκονται κάτω από τις συνθήκες του χώρου και του χρόνου. Σε γενικές γραμμές, ο θάνατος και η ανάσταση του Διονύσου Ζαγρέα, είναι κίνηση ή μάλλον σύνολο των δυο αντίστροφων και αντίθετης φοράς από το θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού που έχει ανταπόκριση στην ανταλλαγή αρχών, συμβόλων και προσφορών - τέτοια που να αλλάζει τη ζωή των ανθρώπων πάνω σ' όλη τη γη.(20)
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ ΕΚ ΝΕΚΡΩΝ!..
Ό,τι κι αν λέγουν, όμως, οι διάφοροι επιστήμονες και ιστορικοί ερευνητές σχετικώς με τα πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας ή για τον Χριστό, η πίστη των Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών παραμένει ακλόνητη και βάσιμη, αφού το βράδυ της Αναστάσεως όλοι οι πιστοί κρατούν τις αναμμένες λαμπάδες και ψάλλουν το:
«Δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός, και δοξάσατε Χριστόν τον αναστάντα εκ νεκρών»!
Λίγο αργότερα όλα τα πρόσωπα ακτινοβολούν από ανείπωτη χαρά και σκιρτούν από μεγάλη συγκίνηση, αφού οι πάντες συγκλονίζονται και δακρύζουν από απερίγραπτη ευτυχία καθώς ολόκληρο το εκκλησίασμα βοά και ψάλλει μέσα σε φοβερούς κρότους τον αναστάσιμο εκείνο τροπάριο που έγινε γνωστό στα πέρατα της γης μεταφέροντας σε όλους τους ανθρώπους το αναστάσιμο μήνυμα:
«Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος»!..
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Άγγελος Παν. Σακκέτος: «Ιησούς Χριστός: Ελληνισμός-Χριστιανισμός», 1η Εκδόση «Δημιουργία», Αθήνα 2000, 2η έκδοση Λιακόπουλος, Θεσσαλονίκη 2003,
2. Η Ελληνίδα δημοσιογράφος Θεώνη Παξεινοπούλου μέσα στο άρθρο της επισημαίνει πολλές ομοιότητες (και όχι ταυτοσημίες ή ταυτοπροσωπίες) Ελληνισμού και Χριστιανισμού, τις οποίες θέσεις αναπτύξαμε και στον τηλεοπτικό δίαυλο «Τηλετώρα» και συγκεκριμένα στην τηλεοπτική εκπομπή «Το Ντοκουμέντο της Εβδομάδος» της 19ης Μαρτίου 2000:
3. Κυριάκος Δ. Κάσσης: «Αληθινή και «εκ των ένδον» ιστορία του Ελληνισμού της Αρχαίας Ελλάδας» (Εκδόσεις «ΙΧΩΡ» Αθήνα 1998, σελίδα 26)
4. Βλέπε εγκυκλοπαίδεια «Δομή».
5. Σύζυγος του Διονύσου ήταν η Αριάδνη, κόρη του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Μαζί απέκτησαν τον Οινοπίων, τον Στάφυλο και τον Ευάνθη.
6. Από τις πολλές προσωνυμίες με τις οποίες λατρευόταν οι συνηθέστερες είναι: Βάκχος, Βρόμιος, Δενδρίτης, Διθύραμβος, Ελευθερεύς, Ερίφιος, Ζαγρεύς, Ίακχος, Ληναίος, Σαβάζιος και Ωμηστής
7. Ιερά ζώα του ήταν ο τράγος, το λιοντάρι, ο ταύρος, η τίγρης, ο γάιδαρος, το δελφίνι κ.ά. και σύμβολά του το κλήμα, ο κισσός και o θύρσος, ραβδί στολισμένο με φύλλα κισσού ή κλήματος.
8. Τα Κατ’ αγρούς Διονύσια τον Δεκέμβριο, τα Λήναια ή Ανθεστήρια τον Φεβρουάριο και τα Μεγάλα Διονύσια τον Μάρτιο (βλ. λ. Διονύσια).
9. Τα μυστήρια του Βάκχου εισήχθησαν και στη Ρώμη, αλλά το 186 π.Χ. η Σύγκλητος απαγόρευσε την τέλεσή τους ο θεός όμως εξακολούθησε για πολύ καιρό ακόμα να είναι δημοφιλής στον ρωμαϊκό και ελληνικό κόσμο.
10. Ο μύθος αναφέρει ότι στον Διόνυσος αποδόθηκε η μορφή ενός είδους πνευματικού ήρωα των γεωργικών πολιτισμών, που στον χώρο ορισμένων πολυθεϊστικών θρησκειών αντιστοιχεί με τον λεγόμενο θεό που πεθαίνει (όπως o Όσιρις για τους Αιγύπτιους).
11. Τα τρία αυτά συστατικά στοιχεία της ταυτότητας του Διονύσου είναι: 1) Διάφορες παραδόσεις, που θεωρούσαν τον Διόνυσο φορέα νέων μορφών πολιτισμού. 2) Ο μύθος του Διόνυσο-Ζαγρέα, που αντιστοιχούσε και στην περίφημη δελφική μυσταγωγία, σύμφωνα με την οποία ορισμένες γυναίκες (μαινάδες) καταδίωκαν ένα ελάφι, που το ταύτιζαν με τον Διόνυσο, και όταν το έπιαναν το κομμάτιαζαν και το καταβρόχθιζαν ωμό! 3) Ο Διόνυσος. που συνδεόταν θρησκευτικά με το αμπέλι, το οποίο θεωρούσαν ότι είχε ανακαλύψει, και με την παραγωγή του κρασιού.
12. Στη θρησκευτική λατρεία των πόλεων, για παράδειγμα, o Διόνυσος. συνδεόταν, όπως και άλλοι θεοί (Απόλλων, Άρτεμη), με την ενηλικίωση των νέων.
13. Οι πιστοί του Διονύσου αποτελούσαν ιδιαίτερες ομάδες, τους θιάσους, στις οποίες γίνονταν δεκτοί μόνο έπειτα από μύηση. Αυτά τα σωτηριολογικά μυστήρια ήταν διαδεδομένα σε όλο τον ελληνιστικό κόσμο και η εμφάνισή τους συνέπεσε με τη στιγμή που η σύγκρουση μεταξύ των διαφόρων θρησκειών είχε οδηγήσει σε νέες μορφές συγκρητισμού.
14. Η παρακμή των βασιλείων, για παράδειγμα, που είχαν συγκροτηθεί μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και η νικηφόρα προέλαση του επεκτατισμού της Ρώμης!
15. Πολλές συζητήσεις γίνονται σήμερα για την καταγωγή της λατρείας του Διονύσου. Μετά την ανάγνωση της Γραμμικής Β’ (ελληνικής γραφής της μυκηναϊκής εποχής), το όνομα του Διονύσου εντοπίστηκε στις πινακίδες των Μυκηνών. Ο Ούγγρος συγγραφέας Καρλ Κερένι επανέφερε στο φως μια παλιά θεωρία, σύμφωνα με την οποία η λατρεία του Διονύσου είναι κρητικής και αιγυπτιακής καταγωγής. Άλλη θεωρία υποστηρίζει πως προέρχεται από τη Θράκη. Ο Γάλλος Πιερ Σαντρέν υποστήριξε ότι o Διόνυσος, παρά την παρουσία του στο ελληνικό πάνθεο της μυκηναϊκής εποχής, ήταν ένας καινούργιος, λαϊκός θεός, o οποίος ίσως να καταγόταν από τη Θράκη. Με τις διονυσιακές γιορτές συνδέεται και η γέννηση της τραγωδίας.
16. Προς Ρωμ. ι’ 9.
17. Ματθ.κη’ 13.
18. A’ Κορ.ιε’ 14.20.
19. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την φράση: «του επαναγεννημού του»
20. Διονύση Γ. Χιώνη: «Από τον Ορφέα ως τον Χριστό: Οι Αρχαιοέλληνες Θεοδημιουργοί», Εκδόσεις Άμιλλα, Αθήνα 1996, σελίδες 281-284.
