Με την Μικρασιατική Καταστροφή και την Συνθήκη της Λωζάννης συντελέσθηκε ίσως η μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην παγκόσμια ιστορία.
Οι Έλληνες της Ιωνίας και της Ανατολίας έφυγαν από τις πατρογονικές τους εστίες και οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας και της Κρήτης αποχαιρέτησαν για πάντα την γη που ήξεραν για πατρίδα τους. Αυτή η ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν η αφορμή, όπως ίσως συμβαίνει σε κάθε ιστορικά κρίσιμη περίοδο κάποιοι να πλουτίσουν. Έτσι, έγιναν τα πράγματα και στην Κρήτη, όπως αποκαλύπτεται μέσα από απόρρητα έγγραφα και ντοκουμέντα.
Δέκα χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης(1923) ο τότε νομάρχης Ηρακλείου αποστέλλει επείγουσα και απόρρητη επιστολή στον πρωθυπουργό Παναγή Τσαλδάρη με την οποία του γνωστοποιεί το πώς ορισμένοι κατάφεραν να «αρπάξουν» τα μουσουλμανικά κτήματα, όχι μόνο έναντι πινακίου φακής, αλλά εξαπατώντας το ελληνικό κράτος.
Πρόκειται ίσως για μία από τις μεγαλύτερες κομπίνες της εποχής του μεσοπολέμου αφού τεράστιες περιουσίες χιλιάδων στρεμμάτων δηλώνονταν για μικρά κτήματα παραποιώντας συμβόλαια και τουρκικά αρχεία! την ίδια ώρα που χιλιάδες πρόσφυγες είχαν φτάσει εδώ ρακένδυτοι και πένητες. Ο κλήρος που στις περισσότερες περιπτώσεις δόθηκε ήταν ανάξιος λόγου…
H απατη
Στην απόρρητη επιστολή, που για πρώτη φορά έρχεται στο φως της δημοσιότητας, αναφέρονται συγκεκριμένα ονόματα, τοποθεσίες, όλο το μέγεθος της απάτης. Είναι φανερό από τα όσα υπογραμμίζει ο νομάρχης ότι σε αυτή την σκανδαλώδη υπόθεση πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν στελέχη των γραφείων ανταλλαξίμων, αλλά κυρίως υπάλληλοι της Εθνικής Τράπεζας και φυσικά οι ίδιοι οι μετέπειτα ιδιοκτήτες.
Συνολικά γίνεται λόγος για 400 «χαμένες» δηλώσεις, ενώ «πάντοτε πολλά τα έκτροπα κατά την πώλησιν και διάθεσιν των αστικών και αγροτικών περιουσιών συνέβησαν εις βάρος της περιουσίας ταύτης και των συμφερόντων του κράτους». Ως λύση προτείνεται να ανατεθεί η όλη υπόθεση στο μεταφραστικό γραφείο και συγκεκριμένα στους Oικονομίδη και Σταυρινίδη. Τώρα το πώς αυτό το γραφείο αργότερα έκλεισε είναι μια άλλη θλιβερή ιστορία...
Από το 1933, οπότε και γράφτηκε αυτή η επιστολή έχουν περάσει 70 χρόνια. Και σχεδόν 80 χρόνια από εκείνο το «έγκλημα» σε βάρος των προσφύγων, αλλά και του ντόπιου πληθυσμού. Αυτό το διάστημα είναι ικανό για να μπορεί σήμερα η «ΠΑΤΡΙΣ» με ψυχραιμία και χωρίς προκαταλήψεις να δημοσιεύσει αυτό το ντοκουμέντο. Ωστόσο, υπάρχει μία ιστορική παράμετρος την οποία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και αυτή μας εμποδίζει να αναφερθούμε σε συγκεκριμένα ονόματα, να παραθέσουμε αυτούσιο το έγγραφο. Δύο είναι οι βασικοί λόγοι, που ξεκινούν όμως από την ίδια αφετηρία: τα πολιτικά πάθη του μεσοπολέμου. Αρκεί να θυμίσουμε ότι στις αρχές του 1933 ανέλαβαν την εξουσία οι Λαϊκοί του Τσαλδάρη μετά από πολλά χρόνια διακυβέρνησης του τόπου από τους βενιζελικούς. Και δεν αποκλείεται οι συγκεκριμένες αναφορές του εγγράφου να υποκρύπτουν σκοπιμότητες. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που αποφεύγουμε-παρά το γεγονός ότι η υπόθεση επιβεβαιώνεται και από άλλες πηγές και εμμέσως από τον αείμνηστο Σταυρινίδη- να δημοσιεύσουμε ονόματα και συγκεκριμένες θέσεις. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι όσοι αναφέρονται δεν ζουν πια για να καταθέσουν τη δική τους εκδοχή. Οι δε απόγονοί τους δεν ευθύνονται για να διασυρθούν…
Η επιστολη
Η απόρρητη ενημερωτική επιστολή του τότε νομάρχη απευθύνεται προσωπικά στον πρωθυπουργό Παναγή Τσαλδάρη, αλλά ταυτόχρονα κοινοποιείται και στον υπουργό Γεωργίας Θεοτόκη, αλλά και στον γενικό διοικητή Κρήτης.
Ο νομάρχης Μιχ. Σγουρός γράφει:
“Εχομεν την τιμήν να γνωρίσωμεν Υμίν πληροφορίας άτινας συνελέξαμεν και ελάβομεν παρά αξιοπίστων πηγών επί της καθ’όλου διαχειρίσεως των εδώ εγκαταλειφθεισών Μουσουλμανικών περιουσιών αγροτικών και αστικών και υποβάλλομεν εις την Υμετέραν κρίσιν τα ληπτέα μέτρα κατά την γνώμην μας επί της υποθέσεως ταύτης.
Ως είναι γνωστόν αι δηλώσεις των ανταλλαξίμων Μουσουλμάνων κατετέθησαν εις την τότε ενταύθα Διεθνή Επιτροπήν, αποτελουμένην εξ ενός Ελληνος, ενός Τούρκου και ενός Ελβετού (Υποεπιτροπή της Κεντρικής Επιτροπής επί Ανταλλαγής) και παρεδόθησαν υπ’αυτής ότε απήλθεν εις το εδώ συσταθέν Γραφείον Ανταλλαγής, το οποιον Γραφείον παρέδωκεν ταύτας εις το Υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης και τούτο παρέδωκεν αυτάς ανευ πρωτοκόλλου και χωρίς να ληφθή η προσήκουσα μέριμνα και το απαιτούμενον ενδιαφέρον διά την φύλαξιν των δηλώσεων εις το Συνεργείον Ερεύνης, ήδη δε δεν ηδυνήθημεν να εξακριβώσωμεν εάν εις το Τμήμα Ανταλλαξίμων Υπουργείου Γεωργίας ευρίσκονται αι δηλώσεις ή εις το Γραφείον Ανταλλαγής Χανίων”.
Στην επιστολή τονίζεται ότι κατά το στάδιο της συγκέντρωσης των δηλώσεων... χάθηκαν περίπου 400 δηλώσεις!
Και ο νομάρχης συνεχίζει με ονόματα και τοποθεσίες (τις οποίες παραλείπουμε για ευνόπτους λόγους):
“Κατά την παρά της Εθνικής Τραπέζης εις το Γραφείον Ερεύνης παράδοσιν απωλέσθησαν περί τας τετρακοσίας δηλώσεις, πλην όμως της απωλείας των δηλώσεων κατά τας αυτάς πληροφορίας πάντοτε πολλά τα εκτροπα κατα την πώλησιν και διάθεσιν των αστικών και αγροτικών περιουσιών συνέβησαν εις βάρος της περιουσίας ταύτης και των συμφερόντων του Κράτους ούτω το αγροτικόν κτήμα ... κείμενον εις την περιφέρειαν του χωρίου... εκτάσεως δύο χιλιάδων στρεμμάτων καλλιεργησίμου και βοσκησίμου γης επωλήθη διά στρέμματα τριακόσια αντί 250 χιλιάδων δραχμών. Το Αγροτικόν κτήμα ... του Μουσουλμανου ... εκτάσεως δύο χιλιάδων στρεμμάτων επωλήθη δια 400 στρέμματα το αγροτικόν κτήμα εκτάσεως άνω των χιλίων στρεμμάτων με ποτησίμους γαίας πωληθέν εις τους ... και άλλους, αντι ευτελούς ποσού (συνταχθέντων των τίτλων και μεταγραφέντων εις τα οικεία βιβλία του Υποθηκοφυλακείου) επεστράφη αφού απ’αρκετόν χρόνον παρέμεινεν εις την κατοχήν και κυριότητα των εν λόγω συνεταίρων κατόπιν αιτήσεως των εις την Τράπεζαν, αφού παρά ταύτης κατεβλήθησαν εις τούτους 400.000 δραχμαί λόγω δήθεν βελτιώσεως της περιουσίας, απωλεσθέντων των τίτλων κατά τρόπον άγνωστον εις ημάς αλλά και άλλα αγροκτήματα επωλήθησαν αντί μικρών τιμών αξίας, κατά δε την διάθεσιν και πώλησιν των αστικών περιουσιών δεν υπελείφθησαν τα έκτροπα επί μεγίστη ζημία της Μουσουλμανικής περιουσίας και συνεπώς των Κρατικών συμφερόντων”.
ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Για την αντιμετώπιση του ζητήματος ο Μιχ. Σγουρός υπόβαλλε 4 προτάσεις:
“1. Να διαταχθεί η επιστροφή των δηλώσεων εις το εδώ λειτουργόν Μεταφραστικόν Γραφείον διότι εκ της αντιπαραβολής των δηλώσεων προς τους τίτλους τους υπάρχοντας εις το Μεταφραστικόν Γραφείον και του αρχείου των τέως Συμβολαιογράφων Τούρκων (αριθμόν εκατόν είκοσι χιλιάδας συμβολαίων) θα εξακριβωθή η πραγματική εγκαταλειφθείσα περιουσία, θα εξακριβωθή λέγω ποίον μέρος εκ της περιουσίας αυτής, κατά τοποθεσίαν εκτασιν, όρια, και λοιπά έχει πωληθή, ποίον μέρος εκ ταύτης διετέθη εις τον “Εποικισμόν δια κλήρων, και ποίον μέρος είτε παραμένη αδέσπωτον, ή διετέθη παρανόμως, τουτέστιν έχει καταληφθή δολιως, ή εν αγνοία των οργάνων της περιουσίας.
2. Να υποχρεωθή η Τράπεζα να υποβάλη πίνακα των πωληθέντων κτημάτων δια να γίνη επισταμένη εξέτασις περί της τύχης εκάστου των παραδοθέντων αυτή κτημάτων.
3. Εφ’όσον η Κυβέρνησις δεν ήθελε λάβει μέτρον γενικώτερον να μεταρρυθμιστή το εν Ηρακλείω Γραφείον της διαχειρίσεως των Τουρκικών περιουσιών Παραρτήματος Εθνικής Τραπέζης το οποίον απορροφά περί το εκατομμύριον ετησίως εις ενοίκια και προσωπικόν πολυτελές- του οποίου προσωπικού σας επισυνάπτω ονομαστικόν κατάλογον με το μισθολόγιον του διά να ιδητε πόσον ρουσφετολογικώς ειργάσθησαν εις βάρος της Τουρκικής περιουσίας ενώ αι προσφυγικαί οικογένειαι μένουν άστεγοι. Το εν λόγω Γραφείον κάλλιστα δύναται ν’ανταποκριθή μόνο με εξ υπαλλήλους και παν δε μέτρον ληφθησόμενον, ανάγκη ν’απομακρυνθούν οι υπηρετούντες ήδη εκεί (πλήν του πρόσφυγος Δημοπούλου) υπάλληλοι και αντικατασταθούν δι’ετέρων ικανών και της εμπιστοσύνης της Κυβερνήσεως”.
Και η επιστολή καταλήγει:
“4. Ο έλεγχος των δηλώσεων και η εξακρίβωσις της ανταλλαξίμου περιουσίας καθόλου ν’ανατεθή εις τον κ. Γεώργιον Οικονομίδην Διευθυντήν του ενταύθα Μεταφραστικού Γραφείου αντί προσθέτου ημερησίας αποζημιώσεως και προσωπικόν με τον ήδη υπηρετούντα εν τω Μεταφραστικώ Γραφείω πρόσφυγα Νικόλαον Σταυρινίδην τουρκομαθή και δύο ακόμη προσληφθησομένους υπαλλήλους, ους να υποδείξη εις την Κυβέρνησιν ο εν λόγω Διευθυντής.
Κρίνω τον μόνον κατάλληλον δια τον έλεγχον τον κ. Οικονομίδην διότι επί τεσσαράκοντα συναπτά έτη διευθύνων ούτος το Μεταφραστικό Γραφείον, έχουν διέλθει από τας χείρας του, οι τίτλοι όλων των Μουσουλμανικών περιουσιών και συνεπώς είναι γνώστης του όλου ζητήματος.
Και τελευταίον προτείνω να σταλή εδώ ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Γεωργίας ικανός προς διενέργειαν διοικητικού ελέγχου και συλλογήν στοιχείων επί της διαθέσεως των Τουρκικών περιουσιών και ο οποίος έλεγχος το μεν θα ωδήγει εις αγαθόν αποτέλεσμα, το δε θα έφερεν εις φως πλειστας όσας εκτρόπους ενεργείας κατά την διάθεσιν της περιουσίας υπό των τεταγμένων την διαχείρισιν τούτων.
Κώστας Μπογδανίδης
ΠΗΓΕΣ:
*Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγράφων, υπό Ν.Σταυρινίδη, ΒΔΒ
*Ιστορία νεώτερη και σύγχρονη, Βασίλη Σφυρόερα
*Η ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας-Τουρκίας,Μελβίλ Σατέρ,Νάσιοναλ Γκεογκράφικ
*Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, Γρ.Δαφνή
*Τουρκία και Ελληνισμός, Β. Βεράρντ
*Στους δρόμους της Μικρασίας, Γκ. Ντεσάμπ
*Η ελληνική τραγωδία, Κ. Τσουκαλά
