Πρωσικές φάλαγγες: Το ατσαλένιο πεζικό της «Νέας Σπάρτης»

H κατάσταση δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και η καλύτερη για την Πρωσία. Ο στρατός είχε διαλυθεί και χρειαζόταν μια ριζική αλλαγή για την επανασυγκρότησή του

Μετά τη λήξη του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648) , το μικρό εκλεκτοράτο του Βρανδεμβούργου, ήταν εντελώς κατεστραμμένο. Ο στρατός του δεν αριθμούσε παρά λίγες χιλιάδες άνδρες. Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια από τον εκλέκτορα Φρειδερίκο Γουλιέλμο για να αναδιοργανωθεί το κράτος και ο στρατός. Το 1675 υπήρξε έτος σταθμός για την ιστορική πορεία της Πρωσίας ή δουκάτο του Βρανδεμβούργου, όπως ήταν τότε γνωστή.

Ο αναγεννημένος στρατός του μικρού κρατιδίου, υπό την άξια ηγεσία του στρατάρχη Ντερφλίνγκερ, συνέτριψε στο Φαρμπελίν της Πομερανίας, τον αήττητο ως τότε Σουηδικό Στρατό. Όλη η Ευρώπη είχε μείνει κατάπληκτη και η Πρωσία άρχισε να αποκτά το κύρος μεγάλης δύναμης.

Το 1689 ξέσπασε στη Γηραιά Ήπειρο και νέος πόλεμος, ο Πόλεμος της Μεγάλης Συμμαχίας (1688-1697), στον οποίο συμμετείχε ο Πρωσικός Στρατός, ως σύμμαχος των Αυστριακών και των Άγγλων. Υπό τις διαταγές του πρίγκιπα Λεοπόλδου του Άναλτ Ντεσάου, ο Πρωσικός Στρατός πολέμησε εξαιρετικά στο πλευρό και πάλι των Αυστριακών και των Βρετανών, στον Πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής (1701-1713).

Στις μάχες του Μπλέναϊμ (1704) και του Μαπλακέ (1709) ιδιαίτερα, οι Πρώσοι πεζοί δημιούργησαν με το αίμα τους έναν θρύλο, αυτόν του «σιδηρού», ακατάβλητου πεζικού. Σε ανταμοιβή των υπηρεσιών τους, ο Αυστριακός αυτοκράτορας, αναβάθμισε το δουκάτο της Πρωσίας σε βασίλειο.

Από το 1713 ως το 1740 ο Πρωσικός Στρατός δεν ενεπλάκη σε καμία σύγκρουση. Το διάστημα αυτό όμως τέθηκαν οι βάσεις της ανάπτυξης του. Ο πρίγκιπας του Άναλτ Ντεσάου, ένας από τους καλύτερους «πεζούς» της στρατιωτικής ιστορίας, ανέλαβε και στην περίοδο της ειρήνης, με ζήλο, το έργο της συντήρησης και της ανάπτυξης της μαχητικής αξίας του πεζικού. Ο πρίγκιπας θεωρούσε ως πρωταρχική αρετή του πεζού στρατιώτη την επίδειξη τυφλής υπακοής στους ανωτέρους του.

Κατά τη μάχη οι άνδρες έπρεπε να συμπεριφέρονται ως αυτόματες μηχανές. Κάθε στρατιώτης αποτελούσε απλώς  μονάχα γρανάζι της μηχανής. Η συνεχής εκπαίδευση και η διεξαγωγή δύο φορές τον χρόνο μεγάλων γυμνασίων- πρωτοποριακή σύλληψη για την εποχή– έφεραν σταδιακά το επιθυμητό αποτέλεσμα. Δύο ακόμα παράγοντες βοήθησαν στην ισχυροποίηση του πρωσικού πεζικού. Ο πρώτος αφορούσε την εισαγωγή του συγχρονισμένου βηματισμού- αυτού που σήμερα καλούμε απλά βήμα- γύρω στο 1730, από τον πρίγκιπα Λεοπόλδο.

Το συγχρονισμένο βήμα είχε εξαφανιστεί από τους ευρωπαϊκούς στρατούς από αιώνες. Χωρίς την χρήση του η κίνηση των τμημάτων, ιδιαίτερα σε σχηματισμό γραμμής, ήταν εξαιρετικά αργή. Κάθε τόσο το τμήμα έπρεπε να σταματά και να στοιχίζεται. Με τη χρήση του συγχρονισμένου βηματισμού όμως τα δεδομένα άλλαξαν. Το πρωσικό πεζικό κατέστη ικανό να κινείτε σε σχηματισμό γραμμής με τον εκπληκτικό ρυθμό των 75 βημάτων ανά λεπτό, τη στιγμή που τα τμήματα πεζικού των λοιπών ευρωπαϊκών στρατών σπάνια πλησίαζαν τον ρυθμό των 50 βημάτων ανά λεπτό.

Η ταχύτητα του πρωσικού πεζικού του προσέδωσε ένα σοβαρό τακτικό πλεονέκτημα και επέτρεψε αργότερα στον Φρειδερίκο, εκμεταλλευόμενος ακριβώς το πλεονέκτημα αυτό, να εφαρμόσει την τακτική της λόξης φάλαγγας. Ο δεύτερος παράγοντας που επίσης προσέδωσε τακτικό πλεονέκτημα στους Πρώσους πεζούς ήταν ο εφοδιασμός τους με σιδερένιες ράβδους γέμισης των μουσκέτων, έναντι των ξύλινων που χρησιμοποιούσαν οι αντίπαλοι τους. Με τη χρήση της σιδερένιας ράβδου ο ρυθμός βολής αυξήθηκε κατακόρυφα.

Σε αυτό βέβαια βοηθούσε και η χρήση του βρετανολλανδικού συστήματος εκτέλεσης και ελέγχου πυρός, το οποίο εφάρμοζε το πρωσικό πεζικό ήδη από το 1704. Το συγκεκριμένο σύστημα (platoon firing) επέτρεπε στον ηγήτορα του πεζικού να εκτοξεύει ισχυρές ομοβροντίες κατά του εχθρικού μετώπου, τηρώντας πάντα ως «εφεδρεία» πυρός το 1/3 των ανδρών του τάγματος.

Με τον τρόπο αυτό κάθε στιγμή το τάγμα ήταν ικανό να διαθέτει έναν σημαντικό αριθμό βαλόντων ανδρών την ώρα που οι λοιποί σκόπευαν ή γέμιζαν. Το πρωσικό πεζικό ήταν ικανό να βάλει με ρυθμούς ασύλληπτους για την εποχή. Ο συνήθης ρυθμός βολής, σε συνθήκες μάχης, ήταν της τάξης των 4 βολών ανά λεπτό, διπλάσιος του αντίστοιχου όλων των άλλων ευρωπαϊκών στρατών. Κατά περίπτωση ο ρυθμός μπορούσε να αυξηθεί και στις 7 βολές ανά λεπτό! Κατά μέσο όρο ένα πρωσικό τάγμα με δύναμη 600 ανδρών ήταν ικανό να βάλει σε ένα λεπτό περί τα 2.500 φυσίγγια!

Ωστόσο η περιορισμένη αποτελεσματικότητα του μουσκέτου δεν βοηθούσε στην επίτευξη ουσιαστικού αποτελέσματος παρά σε πολύ μικρή απόσταση από τον εχθρό. Αν και θεωρητικά το ωφέλιμο βεληνεκές του μουσκέτου έφτανε τα 400 μέτρα ήταν εξαιρετικά απίθανο να επιτύχει πλήγμα, ακόμα και με σκοπευμένη βολή, σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 μέτρων.

Συνήθως οι ομοβροντίες μεταξύ αντιπάλων τμημάτων πεζικού άρχιζαν να εκτοξεύονται από απόσταση 300 βημάτων (200 μέτρων). Και πάλι όμως η μικρή ταχύτητα εξόδου βλήματος του μουσκέτου (περίπου 150 μέτρα ανά δευτερόλεπτο), δεν εξασφάλιζε την επίτευξη πλήγματος ικανού να σκοτώσει ή έστω να τραυματίσει καίρια τον αντίπαλο.

Στη μάχη του Τσότουζιτς για παράδειγμα , οι νικητές Πρώσοι πεζοί έβαλαν συνολικά 650.000 φυσίγγια με τα οποία προκάλεσαν στους Αυστριακούς μόλις 5.000 απώλειες. Αν και ανεπαρκές, σε απόσταση άνω των 100 μέτρων, το μουσκέτο ήταν ικανό, σε αποστάσεις κάτω των 100 μ. να κατακερματίσει τις εχθρικές γραμμές. Μόνο οι άριστα εκπαιδευμένοι πεζοί όμως είχαν την ψυχραιμία να πλησιάσουν τόσο κοντά τον εχθρό, δεχόμενοι πρώτοι την φονική του ομοβροντία.

Όταν ο Φρειδερίκος ανέλαβε τη διακυβέρνηση του βασιλείου της Πρωσίας, το όπλο του πεζικού αποτελείτο από 31 συντάγματα μουσκετοφόρων. Διέθετε ακόμα το Σύνταγμα Γρεναδιέρων της Φρουράς, το περίφημο «Σύνταγμα των Γιγάντων», το οποίο είχε συγκροτήσει ο πατέρας του νέου βασιλιά. Κάθε ένας από τους 3.000 γρεναδιέρους του συντάγματος αυτού έπρεπε να έχει ύψος πάνω από 1,80 μέτρα. Το σύνταγμα είχε περισσότερο τελετουργικό χαρακτήρα και λιγότερο πρακτικό. Για αυτό και ο Φρειδερίκος το διέλυσε.

Ως το 1740 υπήρχαν δύο τύποι πεζών γραμμής, οι επίλεκτοι γρεναδιέροι και οι μουσκετοφόροι – οι απλοί τυφεκιοφόροι. Το 1740, με την έναρξη του πολέμου ο Φρειδερίκος συγκρότησε νέα συντάγματα φουζιλιέρων. Οι φουζιλιέροι πήραν το όνομα τους από το fuzil, έναν ελαφρύτερο τύπο μουσκέτου, με το οποίο ήταν εξοπλισμένοι. Η ουσιαστική τους διαφορά από τους μουσκετοφόρους συναδέλφους τους πάντως ήταν το διαφορετικό, τύπου μίτρας καπέλο που έφεραν, έναντι του κλασικού τρίκοχου των μουσκετοφόρων.

Στο διάστημα από το 1740 ως το 1758 , ο Φρειδερίκος συγκρότησε 18 συντάγματα φουζιλιέρων. Το 1773-74 συγκροτήθηκε ένα ακόμα σύνταγμα μουσκετοφόρων και 5 φουζιλιέρων. Όλοι οι πεζοί έφεραν τον ίδιο σχεδόν οπλισμό, ένα μουσκέτο ή fuzil, ένα μικρό σπαθί και μακριά ξιφολόγχη. Οι αξιωματικού και οι υπαξιωματικοί ήταν οπλισμένοι με ξίφη και κοντοφόρα όπλα, κάτι μεταξύ δόρατος και λογχοδρέπανου, που ονομάζονταν spontoon.

Οργάνωση

Βασική μονάδα μάχης του πεζικού ήταν το σύνταγμα. Κάθε πρωσικό σύνταγμα πεζικού, είτε μουσκετοφόρων, είτε φουζιλιέρων, διέθετε 2 τάγματα. Εξαίρεση αποτελούσαν το 15ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων της Φρουράς και το 3ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων του πρίγκιπα του Άναλτ Ντεσάου και το 6ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων της Φρουράς. Τα δύο πρώτα διέθεταν 3 τάγματα και το τρίτο μόνο ένα , αλλά ενισχυμένο τάγμα. Κάθε τάγμα διέθετε 5 λόχους μουσκετοφόρων ή φουζιλιέρων και 1 λόχο επίλεκτων γρεναδιέρων.

Η δύναμη του λόχου ήταν 120 μάχιμοι άνδρες. Οι λόχοι των γρεναδιέρων συνήθως αποσπόταν από τα τάγματα και ενώνονταν μεταξύ τους σχηματίζονταν ανεξάρτητα επίλεκτα τάγματα γρεναδιέρων.Κάθε τάγμα γρεναδιέρων αποτελείτο από 4 λόχους και η αριθμητική του δύναμη δεν ξεπερνούσε τους 500 άνδρες. Τα τάγματα των γρεναδιέρων έπαιρναν την ονομασία τους από τους αριθμούς των συνταγμάτων στα οποία υπάγονταν οι λόχοι τους.

Κάθε σύνταγμα πεζικού, με εξαίρεση αυτά της Φρουράς, ανήκε σε κάποιον ευγενή- ανώτατο αξιωματικό, συνήθως. Ο «ιδιοκτήτης» του συντάγματος ήταν υπεύθυνος απέναντι στον βασιλιά για την εκπαίδευση των ανδρών και για την κάλυψη κάθε ανάγκης, όσον αφορά τον εξοπλισμό και τον εφοδιασμό του συντάγματος, το οποίο έφερε προς τιμή του το όνομα του. Τα έξοδα συντήρησης του συντάγματος επιβάρυναν, εν μέρη και τον ιδιοκτήτη- επίτιμο διοικητή και τον κρατικό προϋπολογισμό.

Επίτιμος διοικητής του 15ου Συντάγματος της Φρουράς ήταν ο ίδιος ο βασιλιάς Φρειδερίκος, ο οποίος είχε αναλάβει την υποχρέωση αυτή από το 1731, 9 χρόνια πριν γίνει βασιλιάς. Πρακτικά κάθε σύνταγμα διοικείτο από έναν συνταγματάρχη ή αντισυνταγματάρχη, ο οποίος στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν είχε καμιά σχέση με τον επίτιμο διοικητή. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν σήμαινε πως ο εκάστοτε επίτιμος διοικητής δεν είχε στενή σχέση με το σύνταγμα του.

Ο στρατάρχης Σβέριν, για παράδειγμα, επίτιμος διοικητής του 24ου Συντάγματος Μουσκετοφόρων, οδήγησε προσωπικά, με τη σημαία στο χέρι, το σύνταγμα του στη μάχη της Πράγας (1757) και σκοτώθηκε επικεφαλής των ανδρών του.

Η συνολική δύναμη ενός συντάγματος των δύο ταγμάτων ξεπερνούσε τους 1.800 άνδρες. Στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονταν και οι γρεναδιέροι, οι μουσικοί, οι τεχνίτες, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και το επιτελείο του συντάγματος.

Τα “σιδηρά” συντάγματα γραμμής του Πρωσικού Στρατού

Κατά τη διάρκεια του Επταετούς Πολέμου, ο Πρωσικός Στρατός παρέτασσε 49 συντάγματα πεζικού γραμμής κάθε τύπου (μουσκετοφόρων και φουζιλιέρων). Η αρίθμηση των συνταγμάτων είχε προκύψει από τη σειρά αρχαιότητας τους. Κάποια από αυτά είχαν συγκροτηθεί και ενταχθεί σε υπηρεσία σε άλλους στρατούς. Έτσι η σειρά αρχαιότητας τους καθοριζόταν από την ημερομηνία ένταξης τους στον Πρωσικό Στρατό.

Από τους στρατιώτες που συγκροτούσαν τα συντάγματα πεζικού το 1/3 τουλάχιστον ήταν ξένοι, προερχόμενοι κυρίως από τα γειτονικά της Πρωσίας μικρά γερμανικά κράτη. Υπήρχαν όμως και άλλοι που προέρχονταν από τη Γαλλία , την Ελβετία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, ακόμα και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι περισσότεροι ξένοι υπηρετούσαν στα νεώτερα συντάγματα των φουζιλιέρων και υπήρξαν ολόκληρα σχεδόν συντάγματα που διέθεταν μόνο μισθοφόρους. Ακόμα και ανώτατοι αξιωματικοί του Πρωσικού Στρατού ήταν ξένοι.

Όπως είναι φυσικό ο συνδετικός κρίκος της ετερόκλητης αυτής στρατιωτικής μηχανής δεν ήταν άλλος από τη σκληρή πειθαρχία. Σύμφωνα με τον Φρειδερίκο οι άνδρες όφειλαν να φοβούνται περισσότερο τους αξιωματικούς τους από τους εχθρούς.

Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα τυφλής αφοσίωσης, μέχρι θανάτου στο καθήκον και κυρίως στον Φρειδερίκο τον ίδιο. Στη μάχη του Μόλβιτς (1741) ήταν ένας Γάλλος μισθοφόρος που με αυταπάρνηση, έσωσε τη ζωή του Φρειδερίκου. Ήταν οι Ιρλανδοί του 19ου Συντάγματος που θυσιάστηκαν μέχρις ενός στη μάχη του Χόκιρχ (1758), για να επιτρέψουν στους συναδέλφους τους να απομακρυνθούν, μετά την αιφνιδιαστική επίθεση των Αυστριακών. Το 2/19 Τάγμα υπερασπίστηκε με πείσμα την εκκλησία του χωριού και όταν τελείωσαν τα πυρομαχικά του επιτέθηκε με τη λόγχη κατά των εχθρών!

Μόνο η πειθαρχία και το ισχυρό πνεύμα μονάδας αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο του στρατού. Η ισχύς ενός πειθαρχικού τμήματος πεζικού της εποχής, δεν συνίστατο στην ατομική δράση, αλλά στην ικανότητα του να δρα συλλογικά, αθροίζοντας τις προσπάθειες των ανδρών που το αποτελούσαν.

Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνει μια σύντομη αναφορά στα πιο ονομαστά πρωσικά συντάγματα πεζικού και στη δράση τους.

Το 1ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων ήταν η αρχαιότερη μονάδα του Πρωσικού Στρατού. Είχε ιδρυθεί το 1615, λίγο πριν την έναρξη του Τριακονταετούς πολέμου. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φρειδερίκου, το σύνταγμα πολέμησε στους Σιλεσιακούς Πολέμους (1740-45). Με την έκρηξη του Επταετούς Πολέμου (1756-63) το σύνταγμα πολέμησε στην αιματηρή νικηφόρα μάχη της Πράγας (1757), στην περίφημη μάχη του Ρόσμπαχ (1757), στο Λιούτεν (1757), στην καταστροφική για τα πρωσικά όπλα μάχη του Χόκιρχ (1758), στο Λίεγκνιτς (1760), στο Τόργκαου (1760) και στο Μπούκερσντορφ (1762).

Ένα άλλο περίφημο σύνταγμα πεζικού ήταν το 3ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων του Άναλτ Ντεσάου. Το σύνταγμα είχε συγκροτηθεί το 1655.Έλαβε μέρος σε πολλές μάχες. Στη μάχη της Δρέσδης (1760) το σύνταγμα τράπηκε φυγή. Ως τιμωρία ο Φρειδερίκος διέταξε την ατιμωτική αφαίρεση των ξιφών από τους άνδρες. Τρεις εβδομάδες αργότερα, στις 15 Αυγούστου 1760, στο Λίεγκνιτς, οι άνδρες του, αποφασισμένοι να ανακτήσουν την χαμένη τους τιμή, επιτέθηκαν μόνοι τους κατά του αυστριακού ιππικού και το έτρεψαν σε φυγή με τη λόγχη.

Ύστερα από αυτό, ο ίδιος ο Φρειδερίκος συνεχάρη τους άνδρες του 3ου και διέταξε να τους αποδοθούν ξανά τα ξίφη τους. «Όλα ξεχνιούνται και όλα συγχωρούνται, εκτός από αυτή τη μέρα», δήλωσε στους άνδρες του, οι οποίοι ζητωκραύγαζαν συγκεντρωμένοι γύρω του.

Επίσης διάσημο ήταν το «γρουσούζικο» 13ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων, το περίφημο σύνταγμα «της αστραπής και του κεραυνού», του οποίου τέσσερις επίτιμοι διοικητές σκοτώθηκαν στο διάστημα από το 1740 ως το 1762. Οι τρεις από αυτούς ήταν Πρώσοι ευγενείς που έπεσαν στη μάχη. Ο τέταρτος ήταν ο τσάρος της Ρωσίας Πέτρος Γ΄, ο οποίος δολοφονήθηκε από τους αδερφούς Ορλώφ και τη σύζυγο του Αικατερίνη τη «μεγάλη». Παρά την ατυχία των επίτιμων διοικητών του πάντως, δεν επηρεάστηκε τη μαχητική συμπεριφορά του συντάγματος. Το σύνταγμα διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη της Πράγας (1757), οδηγούμενο από τον αδερφό του βασιλιά πρίγκιπα Ερρίκο. Το σύνταγμα είχε ιδρυθεί το 1686.

Το 15ο Σύνταγμα Μουσκετοφόρων της Φρουράς είχε ιδρυθεί το 1688. Από το 1731 επίτιμος διοικητής του ήταν ο ίδιος ο Φρειδερίκος. Το 1/15 Τάγμα του διακρίθηκε ιδιαίτερα στη μάχη του Μόλβιτς. Από τους 800 άνδρες του μόλις 180 στεκόταν ακόμα όρθιοι όταν έληξε η μάχη. Το 2/15 και το 3/15 Τάγμα διακρίθηκαν σε κάθε μάχη στην οποία συμμετείχαν και ιδιαίτερα σε αυτή του Ρόσμπαχ. Τα 17ο, 18ο, 19ο ,23ο και 24ο Συντάγματα Μουσκετοφόρων ανήκαν επίσης στις διακεκριμένες μονάδες του πρωσικού πεζικού. Το τελευταίο μάλιστα είχε την τιμή να οδηγηθεί στη μάχη της Πράγας από τον ίδιο τον επίτιμο διοικητή του, τον γενναίο στρατάρχη Κουρτ φον Σβέριν.

Ο στρατάρχης απογοητευμένος από την αδυναμία των Πρώσων να διασπάσουν τις αυστριακές θέσεις, άρπαξε στα χέρια τη σημαία του 24ου και έφιππος το οδήγησε μπροστά, μόνο και μόνο για να πέσει νεκρός από τα εχθρικά πυρά. Οι άνδρες του όμως εκδικήθηκαν τον θάνατο του, επιτέθηκαν και τελικά νίκησαν. Από τα συντάγματα των φουζιλιέρων ξεχώρισαν τα 35ο και 49ο. Στο τελευταίο είχαν ενταχθεί άνδρες του όπλου του Μηχανικού. Για αυτό το σύνταγμα ήταν γνωστό ως Σύνταγμα Σκαπανέων. Παρά την «ταπεινή» του καταγωγή και το «νεαρό της ηλικίας του» – ιδρύθηκε το 1758- το σύνταγμα πολέμησε εξαιρετικά στις μάχες του Τσόντορφ (1758) και του Τόργκαου (1760).

Ο πρίγκιπας του Άναλτ Ντεσάου προσεύχεται πριν τη μάχη του Κέσελντορφ.