Του Μάνου Χατζηγιάννη
Οι διήμερες ζυμώσεις για το καταστατικό της Κασπίας Θάλασσας, το μεγαλύτερο αποθεματικό νερού στον κόσμο, έληξε την περασμένη Κυριακή όταν πέντε παράκτια κράτη (Ρωσία, Ιράν, Τουρκμενιστάν, Καζακστάν και Αζερμπαϊτζάν) συμφώνησαν να της δώσουν ένα ειδικό νομικό καθεστώς.... Πλέον δεν είναι ούτε θάλασσα ούτε λίμνη....
Πριν δημοσιευθεί η τελική συμφωνία, το BBC έγραψε ότι όλα τα παράκτια κράτη θα έχουν την ελευθερία πρόσβασης πέρα από τα χωρικά ύδατά τους, αλλά οι φυσικοί πόροι θα χωριστούν. Η Ρωσία, από την πλευρά της, έχει εγγυηθεί μια στρατιωτική παρουσία σε ολόκληρη τη λεκάνη και δεν θα δεχθεί οποιεσδήποτε δυνάμεις του ΝΑΤΟ στην Κασπία.
Οι ρωσικές εταιρείες ενέργειας μπορούν να εξερευνήσουν τα 50 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου της Κασπίας και τα 8,4 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αποθεμάτων φυσικού αερίου. Το Τουρκμενιστάν μπορεί να αρχίσει να εξετάζει το ενδεχόμενο να συνδέσει το φυσικό αέριο του με το TANAP.
Ο αγωγός φυσικού αερίου TANAP (Τrans Anatolian Natural Gas Pipeline Project -TANAP) είναι αγωγός από το Αζερμπαϊτζάν, ο οποίος μέσω Γεωργίας και Τουρκίας φτάνει στα ελληνικά σύνορα, όπου θα συνεχιστεί στον αγωγό φυσικού αερίου Trans Adriatic Pipe (TAP). Θα αποτελέσει κεντρικό τμήμα του νότιου διαδρόμου φυσικού αερίου, ο οποίος θα συνδέσει το γίγαντα του φυσικού αερίου Σαχ Ντενίζ στο Αζερμπαϊτζάν με την Ευρώπη μέσω του αγωγού του Νότιου Καυκάσου (SCP), του TANAP και του TAP. Οι δύο αγωγοί, TANAP και TAP, θα μεταφέρουν το φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, μέσω Γεωργίας και Τουρκίας στην Ελλάδα και την Ιταλία.
Την ίδια στιγμή το Ιράν εξασφαλίζει αύξηση των ενεργειακών πόρων για τις μεγαλύτερες πόλεις του στα βόρεια της χώρας (Τεχεράνη, Τάμπρις και Μασάντ) ωστόσο, το Ιράν έχει επίσης τεθεί υπό τη σκιά των ρωσικών πλοίων.
Αυτή η αμφισβήτηση κάνει κάθε αναλυτή να αναρωτιέται σε ποιο βαθμό οι κυρώσεις από τις ΗΠΑ καθιστούν το Ιράν αρκετά ευάλωτο για να δεχτεί αυτό που πάντα επιχειρούσε να αποφεύγει και κατά πόσο αυτές οι κυρώσεις των ΗΠΑ εξυπηρετούσαν πραγματικά τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ.
Εάν ο θαλάσσιος πυθμένας, πλούσιος σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, είναι διαιρεμένος, αυτό σημαίνει περισσότερος πλούτος και ενέργεια για την περιοχή. Από το 1970 έως τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ) το 1991, η Κασπία Θάλασσα χωρίστηκε σε υποτομείς για το Αζερμπαϊτζάν, τη Ρωσία, το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν - όλες δημοκρατίες της ΕΣΣΔ. Η διαίρεση εφαρμόστηκε με βάση τη διεθνώς αποδεκτή διάμεση γραμμή.
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το νέο καθεστώς απαιτούσε νέους κανονισμούς. Το ερώτημα ήταν εάν η Κασπία ήταν θάλασσα ή λίμνη; Αν θεωρηθεί ως θάλασσα, τότε θα πρέπει να καλύπτεται από το διεθνές ναυτικό δίκαιο, δηλαδή το δίκαιο της θάλασσας των Ηνωμένων Εθνών. Αλλά αν ορίζεται ως λίμνη, τότε θα μπορούσε να χωριστεί εξίσου και μεταξύ των πέντε χωρών. Η λεγόμενη διαμάχη «λίμνης ή θάλασσας» περιστράφηκε γύρω από την κυριαρχία των κρατών, αλλά αφορούσε και ορισμένα βασικά παγκόσμια ζητήματα όπως την εκμετάλλευση των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην λεκάνη της Κασπίας, την ελευθερία πρόσβασης, το δικαίωμα οικοδόμησης πέρα από τα χωρικά ύδατα, την αλιεία και, τέλος, τη διαχείριση της θαλάσσιας ρύπανσης.
Ο IEA (International Energy Agency) κατέληξε στο Παγκόσμιο Ενεργειακό Πρόγραμμα (WEO) 2017 ότι η υπεράκτια ενέργεια έχει ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον.
Περισσότερο από το ένα τέταρτο του σημερινού εφοδιασμού σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο παράγεται υπεράκτια.
Τα αποθέματα υδρογονανθράκων της Κασπίας είναι περίπου 50 δισεκατομμύρια βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου (ισοδύναμα με το ένα τρίτο των συνολικών αποθεμάτων πετρελαίου του Ιράκ) και 8,4 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου (σχεδόν ισοδύναμα με τα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου των ΗΠΑ). Οι συμφωνίες αυτές θα επιτρέψουν επίσης στο Τουρκμενιστάν να κατασκευάσει τον αγωγό Trans-Caspian, συνδέοντας τους πόρους του Τουρκμενιστάν με το αραβό-τουρκικό κοινό σχέδιο TANAP και μετά προς την Ευρώπη - κάτι που θα μπορούσε εύκολα να γίνει ένας παράγοντας αντιστάθμισης της ισορροπίας στην αναπτυσσόμενη επιχείρηση LNG (Liquefied natural gas) στην Ευρώπη.
Παρόλο που ακόμα δεν διαθέτουμε σταθερές και πλήρεις λεπτομέρειες για τη συμφωνία, το Ιράν φαίνεται να έχει κερδίσει πολύ λιγότερο από τους γείτονές του, καθώς έχει τα κοντινότερα σύνορα στην Κασπία. Από ενεργειακή σκοπιά, το Ιράν θα είναι μια φυσική αγορά για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της λεκάνης της Κασπίας, καθώς οι μεγάλες πόλεις του (Τεχεράνη, Ταμπρίζ και Μασάντ) είναι πιο κοντά στην Κασπία. Η αγορά ενέργειας από την Κασπία θα επιτρέψει επίσης στο Ιράν να εξάγει περισσότερo δικo του πετρέλαιo και φυσικό αέριο, καθιστώντας τη χώρα διαδρομή διέλευσης από τη λεκάνη της Κασπίας στις παγκόσμιες αγορές.
Εάν τα επιφανειακά ύδατα θα βρίσκονται λοιπόν σε κοινή χρήση, όλες οι παράκτιες χώρες θα έχουν πρόσβαση πέρα από τα χωρικά τους ύδατα. Στην πράξη, αυτό αντιπροσωπεύει μια αυξανόμενη ρωσική παρουσία στη λεκάνη απορροής. Μειώνει επίσης κάθε χώρο για παρουσία του ΝΑΤΟ, καθώς φαίνεται ότι γίνεται αντιληπτό ότι μόνο τα πέντε παράκτια κράτη θα έχουν δικαίωμα στρατιωτικής παρουσίας στην Κασπία. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η Ρωσία έχει ήδη χρησιμοποιήσει τα πολεμικά της σκάφη στην περιοχή της Κασπίας για την περίπτωση του πολέμου της Συρίας.
Εν κατακλείδι αυτό το γεωπολιτικό κόλπο γκρόσο μπορεί να απομακρύνει το ΝΑΤΟ από την εξίσωση της λεκάνης της Κασπίας και να αυξήσει τα ενεργειακά αποθέματα που δεν βασίζονται στη δυτική σφαίρα γεωπολιτικής επιρροής...
