«Ἡ νίκη τῶν Γιαννιτσῶν συμπληροῖ τὴν τοῦ Σαρανταπόρου καὶ ἀποτελεῖ διὰ τὸν Ἑλληνικόν Στρατόν νέον τίτλον τιμῆς καὶ δόξης». Μήνυμα τοῦ διαδόχου Κωνσταντίνου πρὸς τὸν στρατό. (Γιαννιτσά 22α Οκτ. 1912).Την 19η και 20η Οκτ. 1912, στα Γιαννιτσά της Μακεδονίας, η Ελληνική Στρατιά Θεσσαλίας (100.000 άνδρες), υπό την ηγεσία του αντιστράτηγου Κωνσταντίνου, διαδόχου του θρόνου, νίκησε τουρκικό στράτευμα 35.000 ανδρών, υπό τον Χασάν Ταξίν Πασά. Η επιτυχία του στρατού μας αποστέρησε από τους Οθωμανούς την τελευταία δυνατότητα υπερασπίσεως της Θεσσαλονίκης.
Η Κήρυξη του Πολέμου
Την 5η Οκτ 1912 η Ελλάδα μαζί με την Σερβία, την Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Την 9η και 10η Οκτ. ο ελληνικός στρατός, μετά από μία επική μάχη, διέσπασε την τουρκική άμυνα στην ισχυρώς οργανωμένη τοποθεσία των στενών του Σαρανταπόρου (νοτίως της κωμοπόλεως Σερβίων Κοζάνης). Η νίκη αυτή μας παρείχε την δυνατότητα να απελευθερώσουμε μέρους της Δυτικής Μακεδονίας. Τις επόμενες ημέρες κινήθηκε προς την Θεσσαλονίκη, η οποία αποτελούσε την κύρια προσπάθεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.
Κρύο, Λάσπη και Βροχή
Το 1912 η διαμόρφωση του εδάφους στην περιοχή των Γιαννιτσών ήταν διαφορετική. Νοτίως της πόλεως απλώνονταν η αποξηρανθείσα ομώνυμη λίμνη. Η μετακίνηση εκτός των δύο αμαξιτών οδών (Έδεσσα-Γιαννιτσά-Θεσσαλονίκη και Βέροια-Πλατύ-Θεσσαλονίκη), ήταν αδύνατος λόγω των απέραντων βάλτων. Ο Ελληνικός Στρατός χρησιμοποίησε αμφότερα τα δρομολόγια. Βορείως της λίμνης, από την Νάουσα προς την πόλη των Γιαννιτσών, προήλασαν πέντε μεραρχίες πεζικού.
Νοτίως της λίμνης, από την Βέροια προς το Πλατύ, παραλλήλως της σιδηροδρομικής γραμμής, κινήθηκαν: Μία μεραρχία πεζικού, η ταξιαρχία ιππικού και το απόσπασμα αντισυνταγματάρχου Κων. Κωνσταντινοπούλου (δυνάμεως συντάγματος πεζικού). Οι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν αμυντικώς στις δύο στενωπούς που σχηματιζόντουσαν βορείως και νοτίως της λίμνης. Επέλεξαν να υπερασπιστούν τα Γιαννιτσά τα οποία θεωρούσαν «ιερή πόλη» και να μην αμυνθούν ανατολικά του Αξιού ποταμού, εκμεταλλευόμενοι το υδάτινο κώλυμα. Το πτωχό οδικό δίκτυο, οι συνεχείς βροχοπτώσεις και οι χαμηλές θερμοκρασίες δυσκόλευαν την διεξαγωγή των επιχειρήσεων.
Μάχη σε δύο Μέτωπα
Το πρωί της 19ης Οκτ. οι ελληνικές δυνάμεις κινήθηκαν προς λήψη επαφής μετά του εχθρού (συνάντηση για μάχη). Το απόγευμα επετέθησαν κατά των εχθρικών θέσεων, υπό τα καταιγιστικά πυρά του εχθρικού πυροβολικού. Μέχρι το βράδυ, βορείως της λίμνης, το σύνολο των δυνάμεων είχε προωθηθεί δυτικά των Γιαννιτσών. Νοτίως της λίμνης ο στρατός μας κατέλαβε την Αλεξάνδρεια και το Πλατύ. Την 20η Οκτ. συνεχίσθηκε η ελληνική επίθεση. Το μεσημέρι οι τουρκικές δυνάμεις εγκατέλειψαν τα Γιαννιτσά και οπισθοχώρησαν ατάκτως προς τον Αξιό ποταμό. Η καταρρακτώδης βροχή εμπόδιζε την κίνηση τόσο των μαχόμενων τμημάτων, όσο και των μεταγωγικών για τον εφοδιασμό τους. Η νίκη των ελληνικών όπλων θα μπορούσε να λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις εάν γινόταν καταδίωξη του εχθρού και κατάληψη των γεφυρών(οδικής και σιδηροδρομικής) του ποταμού Αξιού, γεγονός που θα επίσπευδε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης κατά 3 έως 4 ημέρες. Η ιστορία δεν γράφεται όμως με τα «εάν και τα εφόσον», αλλά με τα γεγονότα.
Η ουσία είναι ότι νικήσαμε και η απόφαση του Κωνσταντίνου να κινηθεί το μεγαλύτερο μέρος του στρατού βορείως της λίμνης συνέβαλε ουσιαστικά στην νίκη. Ο σχεδιασμός της επιχειρήσεως και ο επί μέρους συντονισμός αποτελεί έργου του λοχαγού Ιωάννου Μεταξά, επιτελούς επιχειρήσεων του στρατηγείου του διαδόχου. Η νίκη υπήρξε αποτέλεσμα του ενθουσιασμού, της επιμονής, του θάρρους και της ανθεκτικότητος που επέδειξαν άπαντες. Οι απώλειες του στρατού μας ανήλθαν σε 188 νεκρούς αξιωματικούς και οπλίτες και 973 τραυματίες. Για τις εχθρικές απώλειες δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες, ενώ συνελήφθησαν 3.000 αιχμάλωτοι.
Ενωμένοι για την Νίκη.
Η μάχη των Γιαννιτσών έκρινε οριστικά το αποτέλεσμα των επιχειρήσεων στην Μακεδονία και ξεπεράσθηκε κάθε εμπόδιο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης την 26η Οκτ. 1912. Υπήρξε μία από εκείνες τις νίκες του στρατού μας, που συνετέλεσαν στην νικηφόρο έκβαση του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, του μοναδικού που κέρδισε η Ελλάδα σε βάρος της Τουρκίας μετά την ανεξαρτησία της. Ο Β΄ Βαλκανικός ολοκλήρωσε τα οφέλη του Α΄, με αποτέλεσμα η πατρίδα μας να διπλασιασθεί σε έκταση και πληθυσμό εντός δεκαμήνου. Υπήρξε η μοναδική φορά στην ιστορία μας που επιδείξαμε τόση αρραγή ενότητα σε όλα τα επίπεδα.
