Μέταλλα όπως το λίθιο και οι σπάνιες γαίες θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Εν μέσω ενός παγκόσμιου αγώνα πρόσβασης σε αυτούς τους πόρους, η ΕΕ στοχεύει να εξασφαλίσει το κομμάτι της τούρτας θεσπίζοντας νέα νομοθεσία – τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η παγκόσμια ζήτηση για κρίσιμες πρώτες ύλες αναμένεται να εκτοξευθεί κατά 500% έως το 2050, προκαλώντας απότομες αυξήσεις τιμών και αυξημένους κινδύνους προσφοράς στο εγγύς μέλλον.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Η Μόσχα απαιτεί την διεθνή καταδίκη της εκτέλεσης των 11 Ρώσων στρατιωτών και το θεωρεί ως έγκλημα πολέμου του Κιέβου
«Βιώνουμε μια παγκόσμια κούρσα για την προμήθεια και την ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών», δήλωσε ο Ευρωπαίος επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν σε δήλωση.
Σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό περιβάλλον, στόχος της ΕΕ είναι να εξασφαλίσει σταθερούς εφοδιασμούς, να ενισχύσει τη στρατηγική της αυτονομία και να μειώσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές.
Αυτοί θα είναι οι κύριοι στόχοι του νόμου περί κρίσιμων πρώτων υλών, ο οποίος έχει προγραμματιστεί να κυκλοφορήσει το πρώτο τρίμηνο του 2023.
Με βάση την πρόσφατη εμπειρία στον τομέα των μπαταριών και των ημιαγωγών, η ΕΕ στοχεύει να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή της, να διαφοροποιήσει την αλυσίδα εφοδιασμού της και να ενισχύσει τις προσπάθειες ανακύκλωσης.
Αυξανόμενη ζήτηση
Η ΕΕ έχει μέχρι στιγμής ταξινομήσει 30 πρώτες ύλες ως κρίσιμες, ανάλογα με τον κίνδυνο εφοδιασμού και την οικονομική τους σημασία. Με τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών, η ΕΕ στοχεύει να ενημερώσει αυτόν τον κατάλογο και να υιοθετήσει μια πιο στοχευμένη προσέγγιση για την εξασφάλιση σχετικών αλυσίδων εφοδιασμού.
Η ζήτηση για λίθιο, για παράδειγμα, αναμένεται να εκτοξευθεί 20 φορές έως το 2050, ενώ η ζήτηση για γραφίτη και σπάνιες γαίες αναμένεται να αυξηθεί 14 και 5 φορές αντίστοιχα ήδη μέχρι το 2030.
Δεδομένου ότι όλες αυτές οι κρίσιμες πρώτες ύλες είναι βασικά μέρη για τις περισσότερες μπαταρίες, η επιτυχία της πράσινης μετάβασης εξαρτάται από τη σταθερή παροχή τους.
Ορισμένες πρώτες ύλες έχουν ήδη γνωρίσει πρωτοφανή άνοδο των τιμών. Οι τιμές του λιθίου, για παράδειγμα, έχουν ήδη αυξηθεί κατά 400% μεταξύ Μαΐου 2021 και Μαΐου 2022.
Δεδομένης της απότομης αύξησης της ζήτησης σε γενικές γραμμές, ο εντοπισμός των πιο κρίσιμων πρώτων υλών δεν είναι εύκολη υπόθεση.
«Με την πρόσφατη ενεργειακή κρίση, είναι δύσκολο να δοθεί προτεραιότητα επειδή όλες οι κρίσιμες πρώτες ύλες γίνονται εξαιρετικά κρίσιμες τώρα», δήλωσε στο EURACTIV ο Bernd Schäfer, Διευθύνων Σύμβουλος της EIT RawMaterials.
Διαφοροποίηση
Όσον αφορά την εξόρυξη, τη διύλιση και την επεξεργασία πρώτων υλών, η Κίνα ξεχωρίζει ως ο κυρίαρχος παγκόσμιος παίκτης. Από τις 30 κρίσιμες πρώτες ύλες, οι 19 εισάγονται κυρίως από την Κίνα. Η ΕΕ, για παράδειγμα, εισάγει επί του παρόντος το 93% του μαγνησίου της και το 86% των μετάλλων σπάνιων γαιών της από την Κίνα.
Η Κίνα δεν κατέχει μόνο μια σχεδόν μονοπωλιακή θέση όσον αφορά την εξόρυξη αυτών των υλικών, έχει επίσης δεσπόζουσα θέση όσον αφορά τη διύλιση και την επεξεργασία.
Για τις Βρυξέλλες, η εξάρτηση από μία μόνο χώρα πρέπει να αποφευχθεί εάν η Ευρώπη θέλει να αποτρέψει την επανάληψη της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης που προκαλείται από την υπερβολική εξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.
«Πρέπει να αποφύγουμε την ίδια εξάρτηση με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατά την ετήσια ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης τον Σεπτέμβριο, όταν ανακοίνωσε τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών.
Για να αντιμετωπίσει τη δεσπόζουσα θέση του Πεκίνου, οι Βρυξέλλες ελπίζουν να διαφοροποιήσουν τις προμήθειες σφυρηλατώντας στενότερες εμπορικές σχέσεις με χώρες όπως η Χιλή, το Μεξικό, η Αυστραλία και η Ινδία.
«Πρέπει να ενημερώσουμε τους δεσμούς μας με αξιόπιστες χώρες και βασικές περιοχές ανάπτυξης», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν.
Προκλήσεις
Ενώ η διαφοροποίηση της προσφοράς είναι ο πρώτος πυλώνας του επερχόμενου νόμου περί κρίσιμων πρώτων υλών, η ΕΕ στοχεύει επίσης να επαναφέρει τμήματα ολόκληρης της αλυσίδας αξίας στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με τον Επίτροπο Breton, τουλάχιστον το 30% της ζήτησης της ΕΕ για εξευγενισμένο λίθιο θα πρέπει να προέρχεται από την ΕΕ και τουλάχιστον το 20% των στοιχείων σπάνιων γαιών που υπάρχουν στις ροές αποβλήτων θα πρέπει να ανακτηθεί.
Αλλά η τρέχουσα προοπτική είναι δυσοίωνη από αυτή την άποψη. Σύμφωνα με έκθεση του Systemiq, μιας δεξαμενής σκέψης, η ΕΕ δεν διαθέτει επί του παρόντος καμία ικανότητα εξόρυξης ή διύλισης ορυκτών σπάνιων γαιών. Για το λίθιο και τον γραφίτη, η κατάσταση είναι ελάχιστα καλύτερη, με μόνο 1% και 2% αντίστοιχα.
Η ανακύκλωση δημιουργεί επίσης προβλήματα. Το σχέδιο κανονισμού για τις μπαταρίες της ΕΕ, για παράδειγμα, εισάγει έναν στόχο για την ανακύκλωση του 70% των μπαταριών ιόντων λιθίου έως το 2030. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της ανακύκλωσης δεν είναι πιθανό να ξεκινήσουν σύντομα.
«Η πλευρά της ανακύκλωσης αυτής της ιστορίας έχει μια χρονική καθυστέρηση», είπε ο Ben Dixon, συνεργάτης της Systemiq. Πράγματι, «χρειάζονται περίπου δεκαπέντε χρόνια για να φτάσει στο τέλος της ζωής μια μπαταρία ηλεκτρικού οχήματος», εξήγησε κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης τη Δευτέρα (14 Νοεμβρίου).
Μια άλλη ανησυχία που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι η επέκταση του εξορυκτικού της τομέα. Ενώ η Επιτροπή σχεδιάζει να ενισχύσει τις εξορυκτικές ικανότητες με τον νόμο περί κρίσιμων πρώτων υλών, ένα από τα κύρια εμπόδια για να επιτευχθεί αυτό είναι η διαδικασία αδειοδότησης για το άνοιγμα νέων ορυχείων.
Μια τέτοια περίπτωση είναι η Πορτογαλία, όπου η άδεια για ένα ορυχείο λιθίου καθυστερεί εδώ και χρόνια λόγω τοπικής αντίστασης και περιβαλλοντικών ανησυχιών.
«Αν θέλετε να ανοίξετε ένα ορυχείο, χρειάζονται έως και 17 χρόνια για τη διαδικασία αδειοδότησης, η οποία είναι απαράδεκτα μεγάλη», δήλωσε στο EURACTIV ο διευθύνων σύμβουλος του EIT Bernd Schäfer.
Ωστόσο, για να συμβεί αυτό «πρέπει να έχουμε ένα από τα υψηλότερα πρότυπα εξόρυξης σε ολόκληρο τον κλάδο», είπε.
