Το 14οαιώνα στο Βυζάντιο από την επαφή με τη δυτική θεολογία προκλήθηκαν οι ησυχαστικές έριδες. Οι ορθόδοξοι έλεγαν τότε ότι οι άγιοι κατά την εμπειρία της θεοπτίας βλέπουν το θείο φως που είδαν οι μαθητές του Χριστού στη Μεταμόρφωσή Του. Αυτό το φως είναι άκτιστο, προαιώνιο, είναι άκτιστη ενέργεια του Θεού. Οι δυτικοί αντίθετα έλεγαν ότι αυτό το φως είναι κτιστό, δηλαδή κτιστή ενέργεια του Θεού κι όχι άκτιστη. Ταύτιζαν την άκτιστη ουσία και την άκτιστη ενέργεια του Θεού και δέχονταν κτιστές ενέργειες του Θεού στην κοινωνία Του με την κτίση και τον άνθρωπο. Η χάρη του Αγίου Πνεύματος γι’ αυτούς είναι κτιστή ενέργεια.
Οι δυτικοί αναζητούσαν το Θεό με τη λογική και με τη φιλοσοφική γνώση κι όχι με την κάθαρση της ψυχής από τα πάθη και με τον αγιασμό, που προσφέρουν τα Μυστήρια της Εκκλησίας. Υποτιμούσαν την παρουσία του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία.
Στην Ευρώπη τότε, με την απόλυτη στροφή στα αρχαία ελληνικά γράμματα (Αριστοτέλης, Πλάτωνας), αναπτύχθηκε ο σχολαστικισμός, η λογική αναζήτηση του πνευματικού κόσμου. Ξεχνούσαν ότι η λογική του ανθρώπου είναι περιορισμένη και δεν μπορεί να κατανοήσει τον υπέρλογο κόσμο του Θεού. Η λογική φαντάζεται και υποθέτει θεωρίες για το Θεό και την πνευματική ζωή, ενώ η πίστη εκφράζει τα δόγματα και τις εμπειρίες, που μας αποκάλυψε ο Θεός και ζει ο αγιαζόμενος.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάςυπερασπίσθηκε ενάντια στη δυτική θέση επάξια κι αποτελεσματικά την ορθόδοξη θεολογία των ακτίστων ενεργειών του Θεού.
Αν οι ενέργειες του Θεού στην εμπειρία της θεοπτίας είναι κτιστές, τότε οι άγιοι δεν ενώνονται με το Θεό, δε θεώνονται, αλλά σχετίζονται με κάτι εκτός του Θεού και κατώτερο.
Από το βιβλίο «Νεανικές Αναζητήσεις - Α’ Τόμος: Ζητήματα πίστεως» (σελ. 200-201), Αρχ. Μαξίμου Παναγιώτου, Ιερά Μονή Παναγίας Παραμυθίας Ρόδου
makkavaios.blogspot.com
