Πρεκατέ Βικτωρία
Ψυχολόγος/Εκπαιδευτικός
Δεν ισχυρίζομαι καμία αρμοδιότητα να μιλήσω θεολογικά, όμως θα ήθελα να σχολιάσω ως ψυχολόγος ένα εξαιρετικό και πολύ ευαίσθητο βιβλίο που έπεσε τυχαία στα χέρια μου: «Η κατάθλιψις- Ένας ορθόδοξος πνευματικός οδηγός» του Αρχιμανδρίτη Σπυρίδωνος Λογοθέτη, Ηγουμένου Αδελφότητος Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ναυπάκτου (30300 Ναύπακτος, 2643022731), έκδοση 2002. Το βιβλίο είναι σαν ένα σπάνιο διαμάντι, που δεν φιλοξενείται συχνά από τα βιβλιοπωλεία μαζικής κατανάλωσης, είναι όμως εξαιρετικό κι έχει γραφεί με πολλή συμπόνια κι ευαισθησία. Περιλαμβάνει πολλές αναφορές Αγίων στην κατάθλιψη και δίνει χωρίς περιστροφές κάποιες πολύ χρήσιμες κατά τη γνώμη μου οπτικές για τα αίτια και την αντιμετώπισή της.
Κάποια δικά μου σχόλια πάνω στο βιβλίο (το οποίο συστήνω σε όσους πιστούς απασχολεί το ζήτημα) είναι τα εξής:
1) Η κατάθλιψη όπως αναφέρει το βιβλίο δεν είναι καινούρια ανακάλυψη, υπάρχει πλήθος αναφορών από αγίους και οσίους για την κατάθλιψη εδώ και χιλιάδες χρόνια. Δυστυχώς όμως, η κατάθλιψη δεν είναι πια μόνο η θλιβερή εξαίρεση, αλλά έχει γίνει σήμερα επιδημία, σε σημείο να αγγίζει το 1/3 σχεδόν του πληθυσμού στην Ελλάδα: Γιατί άραγε; Κατά τη γνώμη σχετίζεται με τις αξίες που έχει επιβάλλει ο σημερινός δυτικός πολιτισμός, του καταναλωτισμού και του ατομικισμού, που έχει πολύ ύπουλα καταρρακώσει την πνευματική σύνδεση του ατόμου με την ψυχή του και με την πνευματική μας πηγή, το Θεό.
2) Κάποιες από τις αιτίες που αναφέρονται από τον συγγραφέα είναι η ακηδία, α-εργία και ο υπερβολικός κορεσμός από ανέσεις και απολαύσεις. Η υπερχείλιση από καλοπέραση φαίνεται ότι εντείνει, παρά μειώνει την κατάθλιψη. Αυτό νομίζω μπορούμε να το διαπιστώσουμε ειδικά στη χώρα μας, όπου τις τελευταίες δεκαετίες η καλοπέραση έγινε θρησκεία: Από φραπέ σε ουίσκι, από την παραλία στα μπουζούκια, από τις απανωτές ερωτικές περιπέτειες στα περίτεχνα γκουρμέ με τα οποία μας βομβαρδίζουν τα κανάλια μαγειρικής καθημερινά. Η αναζήτηση της ευχαρίστησης και της ηδονής στο έπακρο. Θυμάμαι πριν μερικά χρόνια όταν άκουγα σαν απόλυτο δόγμα στις παρέες να λένε ‘το παν είναι να περνάμε καλαααααά….’ Ας μην μας εκπλήσσει αλλά ειδικά στην νεολαία σήμερα (όπου το να περνάς καλάααα είναι must), τα παιδιά αγχώνονται αν τους ξεφύγει ένα Σαββατοκύριακο χωρίς ξεφάντωμα: ‘Πω πω η ζωή περνάει μέσα από τα χέρια μου και φεύγει σαν το νεράκι, πρέπει να προλάβω να περάσω καλά, πρέπει να προλάβω να περάσω καλά, δες τον Α. κάθε μέρα είναι έξω!’ Λες και είναι σε ανταγωνισμό μεταξύ τους ποιος θα πετύχει τις περισσότερες ερωτικές περιπέτειες, τις περισσότερες νυχτερινές εξόδους, οινοπνευματώδεις μουσικές ακροάσεις κλπ. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η πίεση είναι σημαντικός παράγοντας έναρξης κατάθλιψης ειδικά στις ευαίσθητες νεαρές ηλικίες. Τα παιδιά δεν έχουν μάθει ότι υπάρχουν άλλες, πιο ήρεμες πηγές ουσιαστικής ευτυχίας, που δεν βασίζονται στην εθιστική κατανάλωση ‘καλοπέρασης’. Όταν μάλιστα, συμμετέχουν στις νυχτερινές εξόδους με την επιταγή ‘να περάσουν καλά’, αλλά νιώθουν μέσα τους την ίδια μοναξιά, το ίδιο κενό όπως και πριν, τότε καταφεύγουν εύκολα στο αλκοόλ, για να σβήσουν την ματαίωση και να δείχνουν ότι περνούν καλά ‘όπως όλοι οι άλλοι…’
3) Μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα που αναφέρει το βιβλίο είναι ότι μάθαμε να θλιβόμαστε όταν μας συμβαίνουν κακά, παρά όταν πράττουμε κακά. Εδώ θα μιλήσω ως εκπαιδευτικός και θεωρώ ότι σε αυτήν την κατεύθυνση έχουν συμβάλλει τα μέγιστα οι νοοτροπίες των Ελλήνων γονιών και ειδικά των Ελληνίδων μαμάδων. Οι εκπαιδευτικοί δεινοπαθούμε καθημερινά από μητέρες που απαιτούν (ενίοτε με απειλές!) την απαλλαγή του παιδιού τους από κάθε δυσκολία, κάθε κριτική, κάθε συνέπεια, κάθε ευθύνη. Το παιδί μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, εις βάρος μάλιστα των άλλων, αλλά πάντα φταίνε οι άλλοι! Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά μια μαμά: ‘Να μην τον εξετάζετε προφορικά, γιατί όταν δεν ξέρει, νιώθει άσχημα και πέφτει η αυτοπεποίθησή του’ (!!!). Ακραίο παράδειγμα μεν, αλλά αυτός ο παραλογισμός της ειδωλοποίησης των παιδιών είναι σήμερα επίσης μια επιδημία, με σοβαρούς κινδύνους και για την επιβίωση του έθνους μας, αλλά και για την μελλοντική ψυχική ισορροπία των παιδιών αυτών: Όταν αργότερα έρχονται αντιμέτωπα με τα υπερφουσκωμένα εγώ των άλλων παιδιών αλλά και την αδυσώπητη πραγματικότητα, γκρεμοτσακίζονται ψυχικά.
4) Η σημαντικότερη διάσταση στην κατάθλιψη που επίσης αναφέρεται στο βιβλίο είναι ότι στην ρίζα της κατάθλιψης βρίσκεται φυσικά η αποκοπή από τον αγαπημένο Θεό: Τίποτα δεν μπορεί να Τον αντικαταστήσει, σίγουρα όχι οι άλλοι άνθρωποι (ούτε τα παιδιά των μαμάδων!) και η αέναη αναζήτηση πλήρωσης μέσα από άλλες οδούς, πέρα από την αγάπη του Θεού, απλά οδηγούν σε επαναλαμβανόμενες ματαιώσεις κι απογοητεύσεις. Όταν έχουμε, με δική μας πρωτοβουλία προδώσει και ‘ξεκόψει’ το πιο αγαπημένο Πρόσωπο, πώς μπορούμε να περιμένουμε γαλήνη κι ευτυχία από αλλού;
5) Μια τελευταία επισήμανση (τα υπόλοιπα τα αφήνω στο βιβλίο!) είναι η αναφορά στην έλλειψη ησυχίας ως αιτία κατάθλιψης. Αυτό πάλι βλέπω ότι αντιβαίνει με τη σύγχρονη νεοελληνική νοοτροπία του ‘τρέχω’. ‘-Τι κάνεις; -Τρέχω, τρέχω’. Και θεωρείται αξιοσέβαστο να ‘τρέχει’ κάποιος, να είναι πολυάσχολος, να έχει γεμάτη ατζέντα, και θεωρείται ‘αποτυχημένος’ αν έχει πολύ ελεύθερο χρόνο χωρίς απαραίτητα να κάνει κάτι. Το συνεχές ‘τρέξιμο’ όμως λειτουργεί ως απόσπαση προσοχής από την ψυχή μας.
Κι όταν η ψυχή πονάει χρειάζεται χρόνος, πολύς χρόνος, και ησυχία για να την ακούσουμε. Η συνεχόμενη αποφυγή μόνο σε κατάθλιψη κι εθισμούς μπορεί να οδηγήσει. Όπως αναφέρει η αμερικανίδα συγγραφέας Mariane Williamson ‘τρέχουμε υστερικά σαν τα κοτόπουλα που μόλις τους έκοψαν το κεφάλι’. Το κεφάλι είναι η πνευματική μας σύνδεση και χωρίς αυτήν πράγματι τρέχουμε σαν τρελοί στα τυφλά, προσπαθώντας να αποφύγουμε τον ψυχικό θάνατο.
Συμπερασματικά, η μάστιγα της κατάθλιψης δεν είναι μια νόσος που αφορά μόνο την ιατρική και τα ψυχοφάρμακα. Είναι κατεξοχήν μια πνευματική δυσλειτουργία και η χριστιανική παράδοση την έχει αντιμετωπίσει πολλούς αιώνες πριν την ανακαλύψει η ιατρική. Αξίζει λίγο να δούμε τι έχουν να πουν οι Πατέρες από την πείρα της ζωής εδώ και χιλιάδες χρόνια.
