άρθρο του Μάριου Λ. Ευρυβιάδη
Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων
.
Η αποκατάσταση των σχέσεων Τουρκίας και Ισραήλ είναι σαν το μάδημα της μαργαρίτας.
«Μ’ αγαπά, δεν μ’ αγαπά»- μία στην Άγκυρα και μία στην Ιερουσαλήμ. Τον τελευταίο καιρό, το μάδημα γίνεται δυο και τρεις φορές στην Άγκυρα, μια μόνο στο Ισραήλ, που είναι όμως αρκετό, σαν κίνηση, για να συνεχίσει το μάδημα μιας «μαγικής»-προφανώς- μαργαρίτας, που όμως δεν …μαδάει.
Έτσι, η πολυπόθητη αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των μέχρι πρόσφατα αυτοπροσδιοριζόμενων «δύο μόνο» δημοκρατικών καθεστώτων στη Μέση Ανατολή – αλλά και περιζήτητων «μοντέλων» προς μίμηση, κατά την Ουάσινγκτον- για κάποιους λόγους δεν καταλήγει σε εναγκαλισμούς και διαχύσεις. Βρίσκεται συνεχώς στο «όπου νάσαι και τελειώνουμε.» Όμως τελειωμό δεν έχει. Η αποκατάσταση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας έχει καταντήσει αμερικανικής κοπής σαπουνόπερα. Κρατεί σε αγωνία τους δυο ενδιαφερόμενους και όλους εμάς τους υπόλοιπους.
Τί να συμβαίνει άραγε; Γιατί οι σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, που για δεκαετίες υπήρξαν «υπόδειγμα» πολιτικο-στρατηγικής συμμαχίας, συνεχίζουν να βρίσκονται, από το 2010 -μετά το αιματηρό επεισόδιο του Μαβί Μαρμαρά στη Μεσόγειο – στον πάγο; Και γιατί κάθε τόσο και λιγάκι μας λένε πως είναι θέμα ημερών, κυριολεκτικά, η πανηγυρική τους αποκατάσταση, που όμως ποτέ δεν έρχεται;
Σας απαντώ ευθέως. Οι Ισραηλινοί… «κλωτσάνε». Ο Ερντογάν τους το έχει διαμηνύσει ξεκάθαρα. Θα πρέπει να πέσουν μπρούμυτα. Θα πρέπει να προσκυνήσουν – να πέσουν δηλαδή στα τέσσερα και να συμπεριφερθούν σαν «κύνες». Θα πρέπει να «αναπνεύσουν την αγαθοποιό σκόνη των ποδιών» του ισχυρού, του σπλαχνικού, του ελεήμονα, του συμπονετικού και του ευεργέτη – του σημερινού άρχοντα-σουλτάνου της Μεγάλης (Buyuk) Τουρκίας. (Δες κείμενό μου στον Φιλελεύθερο «Η Γλώσσα των Τούρκων και του Ισλάμ», 11/11/12).
Οι Ισραηλινοί δεν θέλουν να το κάνουν. Ή, για την ακρίβεια, δεν θέλουν να το ξανακάνουν. Να ξαναπέσουν μπρούμυτα. Να ξανα-αυτοταπεινωθούν δημόσια.
Διότι το ξαναέκαναν. Τρία χρόνια μετά το Μαβί Μαρμαρά, το Μάρτιο του 2013, ο Ισραηλινός ηγέτης Νετανιάχου τηλεφώνησε στον Ερντογάν και του απολογήθηκε για τη χρήση βίας και την απώλεια ζωής στο επεισόδιο του 2010. Δεν είχαν, του είπε, πρόθεση οι Ισραηλινοί κομάντος που κατέλαβαν το πλοίο, να σκοτώσουν- απλά να το σταματήσουν από το να παραβιάσει τη ζώνη ασφάλειας του Ισραήλ γύρω από την Παλαιστινιακή Γάζα.
Ο μεγαλόψυχος Ερντογάν δέχθηκε τη συγγνώμη του Νετανιάχου, και υποσχέθηκε να αποκαταστήσει τις σχέσεις. Την ίδια μέρα τα υποκινούμενα τουρκικά ΜΜΕ άρχισαν να διαπομπεύουν το κράτος του Ισραήλ, πως δηλαδή καταναγκάστηκα από τη Μπουγιούκ Τουρκία να απολογηθεί, «για πρώτη φορά», σε μουσουλμάνους. Και από τότε ο Ερντογάν και το σινάφι του, ψήνουν το ψάρι στα χείλη των Ισραηλινών.
Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός ζήτησε συγνώμη εκ μέρους του κράτους, μετά από ασφυκτικές πιέσεις των αμερικανών. Ο ίδιος δεν ήθελε. Ούτε και οι πρωτοσύμβουλοί του. Όμως του το επέβαλε ο στρατηγικός του εταίρος, ο Πρόεδρος Ομπάμα, που το διαβεβαίωσε πως ναι μεν θα γονατούσε, αλλά πως αυτό θα ήταν «μία και έξω». Όλα, μετά, θα ήταν «μέλι γάλα». Του το είχε υποσχεθεί, του είπε, προσωπικά ο Ερντογάν. Και επανειλημμένα και η τότε Υπουργός Εξωτερικών, Χίλαρι Κλίντον , διαβεβαίωνε τους Ισραηλινούς πως τα ίδια της έλεγε και ο «φιλαράκος» της ο Νταβούτογλου, με τον οποίο είχε δημιουργήσει τέτοια «χημεία» στους κοινούς τους αγώνες κατά της τρομοκρατίας και υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- στη Λιβύη, στη Συρία και αλλού- ώστε κάθε φορά που τον συναντούσε τον χαιρετούσε, χαριεντιζόμενη, με το αμερικανικό «high five», του μπάσκετ.
Το τελευταίο τρίμηνο η «προνομιακή πληροφόρηση» είναι συνεχής πως είναι «θέμα ημερών» η εξομάλυνση των σχέσεων και η ανταλλαγή πρέσβεων. Η «πληροφόρηση» αυτή προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από την Τουρκία -από επίσημες δηλώσεις του Έρντογάν καθώς και από κατευθυνόμενες διαρροές σε συγκεκριμένους δημοσιογράφους.
Αντίθετα οι Ισραηλινοί τηρούν σιγήν ιχθύος . Απλά αναπαράγουν στις δικές τους εφημερίδες τις τουρκικές διαρροές πως…»οσονούπω» και η δουλειά τελειώνει. Δεν αποτολμούν, όμως, καμία δική τους διαρροή εκτός από κοινοτυπίες και γενικότητες. Οι Τούρκοι τους έχουν επιβάλει τον φόβο του …Ιεχωβά μέσα τους, εδώ και δεκαετίες. Στο ιστορικό πλέγμα των σχέσεων Τούρκων και Εβραίων αλλά και στις αναμεταξύ τους διακρατικές σχέσεις, η απαίτηση της Τουρκίας- που «μεγαλόψυχα» υπήρξε το πρώτο μουσουλμανικό κράτος που αναγνώρισε το Ισραήλ το 1949- είναι πως το εβραϊκό κράτος δεν πρέπει ούτε να «ακούγεται, ούτε και να φαίνεται» , μην τυχόν και χαλάσει την «εικόνα» της μουσουλμανικής Τουρκίας στην Ούμα, δηλαδή στη «κοινότητα των πιστών».
Για του λόγου το αληθές παραπέμπω τους αναγνώστες στη μοναδική μελέτη του Αμίκαμ Ναχμάνι, «Ισραήλ,Τουρκία και Ελλάδα: Ταραγμένες Σχέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο», Παπαζήσης, 2003.
Έχω όμως και μια προσωπική μαρτυρία να καταθέσω. Όταν τη δεκαετία του 1980 υπηρετούσα στην πρεσβεία της Κύπρου στην Ουάσινγκτον – μια «χρυσή δεκαετία» για το τρίγωνο Ιερουσαλήμ – Άγκυρας – Ουάσινγκτον- ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Ιλτέρ Τουρκμέν, «διαφήμιζε» τη σχέση Τουρκίας-Ισραήλ στους διαδρόμους του Κονγκρέσου ως μια σχέση που διέπεται από τους «κανόνες» ενός παντρεμένου και της ερωμένης του. (Με ανάλογο φαλλοκρατικό τρόπο ανάλυσης οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται τις σχέσεις τους με την Ελλάδα. Μάλιστα επανειλημμένα παραπέμπουν στη γεωγραφία της Μικράς Ασίας και της Ελλάδας στη Ανατολική Μεσόγειο, προς επίρρωση του επιχειρήματός τους ως προς το ποιος είναι ο «άντρας» στις διμερείς σχέσεις. Ακόμη και ο μακαρίτης Τουρκούτ Οζάλ, που θεωρείται πολιτικά «πεφωτισμένος» ηγέτης, αρέσκονταν να κάνει τέτοιες αναφορές).
Στην προκειμένη περίπτωση, οι Ισραηλινοί έχουν και την επιπλέον επίγνωση των ψυχοσωματικών διαταραχών του Ερντογάν, καθώς και του έντονου αντισημιτισμού του, που πηγάζει από το Κοράνι. Γνωρίζουν πως τους έχει «κάψει» επανειλημμένα, πως τους καθυβρίζει χυδαία και πως έχει αθετήσει, κατά συρροή, τις υποσχέσεις του στις διαπραγματεύσεις. Οι Ισραηλινοί διπλωμάτες έχουν ρητή εντολή να μην απαντούν δημόσια στις προκλήσεις και το υβραιολόγιο του ισλαμιστή ηγέτη, των αυλικών του και του κόμματός του, μήν τυχόν και τα πάρει στο «κρανίο» και ακυρώσει μια…»οσονούπω» συμφωνία. Έτσι τους έχει καταντήσει ο Ερντογάν τους Ισραηλινούς- με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις.
Η πιο πρόσφατη με το θέμα σχετική τουρκική διαρροή, έγινε στη «συνήθη ύποπτο», την αθρογράφο της Χουρριέτ, Verda Ozer («Why are Turkey and Israel reconciling now?», May 14, 2016). Οι τίτλοι δύο παλιότερων κειμένων της στην ίδια εφημερίδα είναι επίσης ενδεικτικοί. Στις 16/1/16, ο τίτλος ήταν, «Turkey- Israel will normalise soon». Και στις 26/12/16, έχουμε τον τίτλο, «Τurkey and Israel must normalise in 4 weeks».
Το επιχείρημα που προβάλλεται στο κείμενο είναι πως η εδώ και μια πενταετία ρευστότητα στην περιοχή, έχει επιφέρει δραματικές στρατηγικές ανακατατάξεις σε ολόκληρο το γεωγραφικό χώρο. Αυτές απαριθμούνται ως η ντε φάκτο συμμαχία Ισραήλ- Σαουδικής Αραβίας, η αναθέρμανση των σχέσεων Αιγύπτου -Σαουδικής Αραβίας και η ενίσχυση των σχέσεων, σε συμμαχικό επίπεδο, Τουρκίας- Σαουδικής Αραβίας. Όλα τα μουσουλμανικά κράτη, στην εξίσωση αυτή, είναι Σουννιτικά. Και όλα, μαζί με το Ισραήλ, αλλά εξαιρουμένης της Αιγύπτου, έχουν ως δεδηλωμένο εχθρό, ή ανταγωνιστή, το Σιιτικό Ιράν (και τη Συρία του Άσσαντ). Το Ιράν, μετά και την εκτόνωση των σχέσεών του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αναδεικνύεται ως η μείζονα περιφερειακή δύναμη, μια συνθήκη που ενισχύεται και από τη διαφαινόμενη βούληση της Ουάσινγκτον για σταδιακή αποδέσμευση από την περιοχή.
Όλες οι παρά πάνω εξελίξεις συνηγορούν σε μια ενίσχυση του «σουννιτικού» τόξου, συν Ισραήλ, για αντιμετώπιση του σιιτικού Ιράν. Υπάρχει όμως ο αδύναμος κρίκος στην ολοκλήρωση του συμμαχικού αυτού οικοδομήματος. Αυτός είναι οι μή φιλικές σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου. Πρέπει, κατά την τουρκάλλα αθρογράφο, να επέλθει συμφιλίωση με διαμεσολαβητές το Ισραήλ με την Αίγυπτο, και τη Σαουδική Αραβία με την Τουρκία. Έτσι, για να υπάρξει αποτέλεσμα στην σύνθετη αυτή εξίσωση, προαπαιτούμενο παραμένει η συμφιλίωση της Ιερουσαλήμ με την Άγκυρα.
Η καταβαράθρωση της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής του ισλαμιστικού διδύμου Ερντογάν-Νταβούτογλου -με επίκεντρο τη Συρία- βρίσκεται πίσω από την φαινομενικά «αδήριτη ανάγκη» για την αποκατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ. Όμως ο «κορανόπληκτο» Ερντογάν έχει εγκλωβιστεί με την πολιτική του στη Γάζα. Και απαιτεί δημόσια από τους Ισραηλινούς να του παραδώσουν τα κλειδιά της Λωρίδας της Γάζας, αλλιώς θα γίνει περίγελο στον μουσουλμανικό κόσμο που είναι ό,τι χειρότερο για ένα ανατολίτη.
Εδώ είναι που προσκρούει η «οσονούπω» συμφωνία. Κάποιος πρέπει να πέσει μπρούμυτα και να τον δεί ο κόσμος όλος, και κυρίως οι μεσανατολίτες. Ποιος θα είναι αυτός; Οι Ισραηλινοί που το έχουν ξανακάνει, ή ο Μπουγιούκ Ηγέτης;
